Дзе скарб ваш

Такую мы яе i засталі — пасля чарговых вясельнікаў.

* * *

У нас на сіфіліс кажуць пранцы, a ў палякаў, у Кялеччыне, ён франса.

Пры панскай Польшчы там таксама калолі запалкi на чатыры часткі.

* * *

У гарадку мужчына зайшоў у аўтобус — такі здаровы ды сыты, што адразу ўявілася, як ён сам выгадаваў, сам закалоў i сам з'еў доб-ра-га парсюка.

* * *

Спозненыя маладажоны — яму сорак пяць, ёй трыццаць шэсць. Адзін пакойчык. A толькі распісаліся — шусь у хату ягоная маці. З вёскі, пасварыўшыся са сваім дзедам. Надоўга да ix — бо з валёнкамі ўлетку. Дачакалася бедная дзяўчына сямейнага шчасця!.. Бо ён ужо быў жанатым да яе.

* * *

Вясёлая Клаўдзя Каліна расказвала:

— Мая старэнькая мама гаворыць пра сябе: «Я салдат шаснаццатай роты». Такая няросленькая. Усё жыццё яна з маім татам за ручку i прайшлі. Ён ёй Косцік, яна яму Надзька. I аднагодкі, толькі ж ён памёр у семдзесят пяць, а ёй цяпер восемдзесят, i ўжо зусім слабенькая. Але як што, дык i скажа: «Ідзі ты, дочка, ведаеш...» Або: «Закруці той гэз,— газ, значыцца,— а то гнілой капустай смярдзіць!..»

* * *

Як гэта дзіўна, горка,— гледзячы даўнія фотаздымкі, ведаць, усведамляць, што з гэтых мілых дзетак хлопчык стаў алкаголікам, дзяўчынка патаскухай...

* * *

Адзін з траіх дзяцей, што ўсе «выйшлі ў людзі», старэйшы сын, дырэктар тэхнікума ў далёкім горадзе, заязджае ў жончыну вёску, a ў сваю, толькі за тры кіламегры, не хоча, кажа, што не можа.

Бацька быў гаснадар, усё было ў поўным ладзе. Але бацькоў ужо даўнавата няма, хату купілі чужыя прыблуды i вельмі ж усё запусцілі...

* * *

П'яны сусед пасля бяседы кавэнчыць каля парога перад гаспадыняй:

— Дай буську, тады i пайду!

А яна, пры мужыку i іншых мужчынах, смяецца:

— От я табе зараз чапялы як дам — адразу выскачыш!..

* * *

Алесь Адамовіч па тэлефоне, вярнуўшыся з падарожжа:

— Палез у Волгу, a ўжо холадна было, i вось хварэю.

— A толькі ж пісаў, што ў пісьменнікаў найбодыл цэніш розум. Смяемся.

* * *

Пятро Глебка, Мікола Ворвулеў i я гасцявалі вясной пяцьдзесят чацвёртага ў сям'і Багдана Чалага, у доміку ў садзе, на ўскраіне Кіева. Калі на ўтульным дворыку пачаліся танцы, Ворвулеву не хапіла партнёркі. Ён пакланіўся таўшчэзнай, вясёлай Багданавай бабусі, пачаў угаворваць яе: «Вы сабе стойце, а я буду каля вас укругаля!» I так у ix пайшло: яна дабрадушна смяялася на адным месцы, а ён пацэтна вытанцоўваў кругам.

Пасля таго, як цешыў нас сваім магутным голасам у песнях — украінскіх i нашых.

Ужо i яго, Міколы, больш за трыццаць гадоў няма, i танцы тыя богведама калі былі, а светла помніцца.

* * *

Да электрычкі, сустрэць мяне, «іхняга дэпутата», на машыне з пасёлка прыехала маладая настаўніца, што «ведае госця ў твар», бо мы ўжо аднойчы бачыліся.

У дарозе, дваццаць пяць кіламетраў, пагаварылі. Восем год была замужам, пяты год удавою, а сама яшчэ як маладзічка. Румяная, акуратная, сціплая. Гадуючы двое дзяцей...

I не сказала мне, іншыя потым сказалі, як яе муж памёр. Упаў у калодзеж, задалёка перахіліўшыся. Нецвярозы.

Таму, вядома, i не сказала. Такая культурнапрыязная.

* * *

Вядомы медык, інтэлігентны Танкаў сваяк расказвае мне ў дарозе, як на Максімавым юбілеі яму прыйшлося сядзець на банкеце побач з сакратаром ЦК па справах ідэалогіі.

— Звярнуўся я да яго: «Вось вы кажаце, што ён вялікі паэт. Дык разгрузіце ж вы яго ад лішніх службовых ды грамадскіх абавязкаў,— хай больш піша!» Ветліва так сказаў, а сакратар, панура памаўчаўшы: «Нам нужен Танк такой, какой он есть!..»

Дзівіцца гэты сваяк — прафесар, доктар медыцыны,— што Максім зусім сур'ёзна гаворыць пра сваё сацыялістычнае геройства — як пра аванс, які яму трэба яшчэ адрабляць.

— Дарагі мой,— кажу яму,— авансаў у нас не даюць!..

* * *

«Маскоўская бабця», як яна сама сябе называе, мая выпадковая, ліпкая карэспандэнтка, абруселая ганарлівая полька, якую я, як гаворыцца, i ў вочы ні разу не бачыў. Просіць кніжак, пасылаю.

I вось, пасля яе чарговага пенсійна-вольнага пісьма, з какетліва-недарэчнымі заўвагамі «шэптам» (яе слова), успомніў я другую бабцю, беларускую, з раённага. гарадка. Сувязная майго сябра-партызана, калі мы разам у яго абедалі, прыстае да гаспадара з недаедзенай бульбайпюрэ са свае талеркі — з поўнай упэўненасцю, што гэта яму павінна быць прыемна...

* * *

Колішні партызан-сэрцаед, а цяпер стары валацуга. Завітаў у пасёлачак i пачаў падладжвацца да ўдавы, колішняй знаёмай дзяўчыны, каб ім цяпер сысціся. Першая «гаспадарская» прапанова — карову прадаць. Разлік вельмі просты — i пра сена не трэба будзе думаць, i грошы будуць на першы пачатак. А далей ужо славутае «Бог — бацька».

Яшчэ адно нікчэмнае «перекати-поле», якога i я памятаю — у п'яную прысядку, з трыма гадзіннікамі: два на руцэ, a трэці ў кішэньцы, з выпушчаным ланцужком. Цяпер ён пры гальштуку, пад капялюшам. I гаварыць нам няма пра што...

* * *

Каля сядзібы на далёкім водшыбе ад пасёл ка — многа толькі што наколатых альховых дроў, чырванаватых на зрэзе. На добрым полымі, што вельмі дарэчы халоднай раніцай, грэецца чорны кацёл пад накрыўкай, з-пад якое відно, як варацца яблыкі свінням. Побач чародка белых курэй. Сабака, нейкі аж надта будзённы, сустрэў мяне леным брэхам, а цяпер маўчыць. Гаспадыня пачулася здалёк ад ганка. Прывітанне i расказ пра новы клопат:

— Каршун во пеўня прыбіў. Дарэзала.

Голы певень ляжыць у вялікай місе.

— Куры да Немана ідуць, а ён сядзе на дрэве i цікуе, ліха яму, чакае. Ледзьве адабрала.

Добра пагрэцца гутаркай. I я кажу:

— Трэба было i каршуна сюды. Удвух аскубсці.

Яна прымае мае:

— Калі ж стрэльбы няма...

Найлепшая ў вёсцы рыбачка, яна, чаго добрага, i са стрэльбай справілася б.

Як i многія цяпер, прапануе ўзяць яблыкаў — во, кошычак ці вядро. Дзякую, адмаўляюся, i прыемна думаецца, што яна гэта не ад вельмі шчодрай сёлета садавіны, але i ад сваёй дабрадушнай гасціннасці.

Пайшоў далей, па сцежцы над Нёманам, пад дубамі.

* * *

Успамінаецца сяды-тады, як Ігар Шклярэўскі ў маскоўскім ЦДЛ, Цэнтральным Доме літаратараў, па-зямлядку прысеўшы да стала, дзе я абедаў, загаварыў пра сваю любоў да Броўкі:

— Ён адзін зрабіў больш за ўсіх вас там, разам узятых. Я яму на пахаванне кветкі вазіў, а я не кожнаму павязу!..

Трэба было, як потым падумалася, сказаць яму:

— Ах, Ігар Іванавіч, а я ж так спадзяваўся!.. Тым больш што прычына той яго закаханасці

амаль адразу ж i выявілася:

— Ён мне кватэру даў!..

Калі дзяжурыў там, у Маскве, як сакратар Саюза пісьменнікаў СССР.

* * *

Як нечакана i як прыемна было заўважыць у гушчары дваццатага тома Поўнага збору твораў Дастаеўскага выказванне, якое, чаго добрага, упершыню вось будзе перакладзена на нашу мову: «У сякая здаровая i зямная ci л а верыць у самую сябе i ў сваю праўду, i гэта найпершая адзнака здароўя народнага. Гэтая народная вера ў сябе i ва ўласныя сілы — зусім не застой, а, наадварот, залог жыццёвасці i энергіі жыцця i аніяк не выключав прагрэсу i вялікага поспеху. Без гэтай веры ў саміх сябе не выстаяў бы, напрыклад, на працягу вякоў беларускі народ i не выратаваў бы сябе ніколі».

* * *

Трыццаць чацвёрты год пайшоў, а памятаецца сентыментальна-рамантычная руская дамачка, што пісьмы нам пісала даволі доўга пасля знаёмства ў гагрынскім Доме творчасці. I муж яе памятаецца, маўклівы лейтэнант, што быў у Мінску ў камандзіроўцы, пазваніў ды зайшоў. Выпіў, пераначаваў, пазычыў сто рублёў — i «был таков». Можа, яшчэ i рады быў,— рэаліст!..