Дзе скарб ваш

* * *

Чытаючы любамудрыя выкрунтасы некаторых маладых i не надта ўжо маладых празаікаў, паэтаў i філосафаў, часам успамінаецца жаночая чарга ў паліклініцы былой i сённяшняй «лечкамісіі». Сядзячая чарга, у светлай выгодзе, у няспешнай гамане з больш ці менш выразным спаборнідтвам у свабодным веданні мудрагелістых назваў хваробаў i лекаў, з усёй эквілібрыстыкай замежных спецыяльных словакамбінацыяў, якія мне i да сценкі пастаўленаму не запомніць...

* * *

З маміных расказаў за прасніцай. Як бедны ды мнагадзетны жыдок, дарэшты згалелы, пабег тапіцца, а жонка — следам за ім з пытаннямі:

— A ці табе Ісроліка не жаль?

— Не жаль! Не жаль!

— A ці ж табе Ханачку не жаль?

— Не жаль! Не жаль!

— A ці ж табе Гітачку не жаль?

Дабегшы да ракі, ён спыніўся на крутым беразе, пастаяў.

— Жаль, жаль! Усіх жаль!..

I падаліся дахаты.

* * *

Модная дамачка, малодшы рэдактар, перад адыходам з выдавецтва сказала супрацоўніцам, сумленным работнікам на вельмі сціплых зарплатах:

— Пайду туды, дзе маладыя, вясёлыя, хораша апранутыя.

A неўзабаве была газетная нататка пра хабарніцтва на працы яе мужа ў міжнародным аэрапорце. Двойчы за год яна пабывала на Кіпры, з дачушкай, у адпачынку. Муж, вядома, выкруціцца па-сучаснаму, гэта так толькі журналісцкае паказытванне. Працвітанне красуні пойдзе далей.

* * *

Сябар па вайне, вясковы настаўнік, дваццаць гадоў таму назад быў тваім жаданым госцем, ты яго шчыра прымаў, а ён, пры сустрэчы, смяецца, гаворыць пра клапоў у тваёй кватэры,— што яму найбольш запомнілася з гасцявання-начлегу.

У вёсцы ён адказвае толькі за сваю хату, a ў нас тыя клапы качавалі з паверха на паверх, уцякаючы ад дэзінфекцыі.

* * *

Праўда, i ў дзеўках яна, дачка, засядзелася, i жаніх, якога прывезла паказаць бацькам, чалавек, можа, i праўда людскі, але ж маці ўсё роўна не вытрымала, шапнула дачцэ на кухні:

— Нейкі ж ён, Стасячка, вельмі маленькі!

* * *

Цыбаты юнак з гітарай, яшчэ адзін бард, для большай перспектывы рускамоўны. Рэфрэн у «гарадскім рамансе», як ён яго аб'явіў:

...И шампанского брызги,

и девушек визги...

I захацелася — за нейкім чацвёртым ці пятым разам — дадаць:

...и талантливо вдрызги!..

* * *

Маладое, ахвотнае падкрэсліванне чужое старасці — у адрозненне ад сваёй маладосці — бяздумнай грубасцю нагадвае лагернае: «Памры ты сёння, а я заўтра». А яшчэ ж i гы-гы-гы!..

* * *

Прозвішчы паноў-памешчыкаў, што калісьці мільгалі ў гутарках ca старэйшьші, прапускаліся — натуральна для маладых — без цікавасці i ўвагі. А цяпер, калі тыя прозвішчы спатыкаеш у друку, яны ўспрымаюцца не проста з большай цікавасцю, але i з пэўнай настальгіяй па тым, што вось яно прамінула, а я, дурань малады, не замацоўваў яго запісваннем. Розныя там брахоцкія, анцуты, ёдкі... Для бацькоў нашых гэта было змястоўным. Чым жа? Пытанне прыкра адкрытае.

* * *

«З гора не ўсрацца, з бяды не паесці». Груба? A ў народзе ў гэтым вясёлая бездань горкага аптымізму. I часта яно ўспамінаецца мне з усмешкай, ад якое наваг лягчэй.

* * *

Дзяўчынка, якая іграла на флейце ў музеі Янкі Купалы, дзе мы спраўлялі юбілей Міколы Аўрамчыка. Сціпла адзетая, у клятчастай сукеначцы, відаць, з небагатай сям'і. З душою ў сваёй музыцы, з хапаннем i прыцісканнем губкамі, асабліва верхняй, муштука, выводзячы i ў маю душу чароўна просценькую мелодыю, над акампанемент піяніна. Я любаваўся ёю ў профіль, пакуль іграла, а потым, калі яна пад апладысменты сыходзіла з узвышэння, і стомленая, і, вядома ж, шчаслівая,— ужо, відаць, не ўпершыню.

* * *

У тэлеінтэрв'ю адна адраджэначка — пра другую, юбілярку, яшчэ ў святочным настроі:

— З яе дома выходзіш не толькі са смачнай ежай у шлунку, але i з высокай радасцю ў душы!..

* * *

Пра «непорочное зачатие», або «niepokalane poczęcie», можна было б i так, як цяпер у вёсцы культурна гаворыцца: «істучнае абсемяненне».

* * *

На стыку саракавых i пяцідзесятых гадоў i мне да-вялося папрацаваць на выбарах у Вярхоўны Савет. Пашанцавала на Ленінскую бібліятэку, дзе мы з Нінай Барысаўнай Ватацы выпускалі насценную газету. А больш за ўсё многа перагаварылі, што мне было цікава i карысна — ад яе багатай абазнанасці выдатнага бібліёграфа i сімпатычнага прагрэсіўнага чалавека.

* * *

Сціплая, я к здавалася, метадыстачка ў Доме культуры на сваім саракавым годзе раптам захацела прайсці ў Вярхоўны Савет. Калі я выняў з паштовай скрынкі яе кандыдацкую, як цяпер, на польскі лад, гаворыцца, улётку з малавыразным партрэтам, прыпудранай аўтабіяграфіяй i абяцаннем таксама ашчаслівіць Беларусь,— адразу ажно не паверылася, што гэта — яна, наша Жана!.. А потым успомніўся адзін загорскі анекдот.

Мужык пазнавата вярнуўся з вясковага сходу, a цікаўная жонка спыталася, пра што ж там сёння гаварылася. Вячэраючы, мужык адказаў, што вырашылі выбраць новага солтыса (пры Польшчы гэта было). I ўжо на гэты раз, удакладніў ён, жуючы,— не мужыка, а бабу. Аднак толькі такую, што зможа залажыць нагу за галаву.

Назаўтра ўранку гаспадар штосьці корпаўся ў хаце, а гаспадыня пайшла ў грады, палоць. А потым убягае ўшчэнт перапалоханы сынок:

— А татачка, а нашу мамку душыць тхор!.. Пабег чалавек, а там яна — у баразне, заголеная — аніяк не можа вярнуць нагу з-за галавы назад!.. Адратаваў.

* * *

З дзён вайны i яшчэ жыве, паўтараецца прапагандысцкі штамп: «У перапынках паміж баямі яны спявалі песні, расказвалі смешныя гісторыі...» Перш за ўсё павінны быць баі. I тых баёў, як i пабітых ворагаў у справаздачах, было вельмі многа.

Нешта падобнае раздражняла мяне ў сябра-партызана, які, прыехаўшы з горада, смакаваў красу маіх родных мясцін, дзе i ён партызаніў. «Тады гэта не заўважалася»,— гаварыў ён у сваім захапленні. Відаць, перапынкаў паміж баямі ў ягонай брыгадзе зусім не было, што i лесу, i лугоў, i Немана не бачыў.

* * *

Здаецца, случчанка, галасістая вясковая маладзіца, хораша спявае па радыё незнаемую мне народную песню, у якой дзяўчына ідзе побач з паходнымі салдатамі, «маскалямі», бядуючы, як ім цяжка, a ў ix жа «толькі сухары ды вада». Салдат адказвае на гэтую жаласць, суцяшае дзеўку на хаду:

...Слязьмі мора не напоіш,

а мне службы не ўкароціш.

Бог мой, i такое хаваецца ў народнай памяці, не выходзіць наверх!..

* * *

У нас не было так многа багатых, адукаваных людзей, якія мелі шмат вольнага часу, «досуга», як гаварыў у гэтым аспекце Талстой, i для вучобы, i для творчасці, i для пазнавання свету ў падарожжах. У нас толькі фальклор багаты, у які таленавітыя людзі з беднага, бяспраўнага народа з гора ці з радасці заганялі сваю таленавітасць — песнямi, казкамі, жартамі, прыказкамі — у народную памяць, у якой тое багацце праходзіла адбор, прасейванне ў пакаленнях іншых талентаў — таксама безыменных.

* * *

Пад старым, неадрамантаваным «газікам», у цяньку, схаваўшыся ад спякоты, адпачываюць куры. Пажылы чырвоны певень, найбольш высунуты з ценю на сонца, i на сямейнай варце дрэмле так смачна, што ажно я, гледзячы на яго са свайго цяньку на лаўцы каля плота, пачаў падрэмваць.