Дрэва вечнасцi

Неяк ехалі мы ў полі, засцілала ночка далі,

Раптам бачым: палілося з цемры дзіўнае святло.

«Як, хіба праменні сонца ў змроку ночы запалалі?»

Мы губляліся ў здагадках, і канца ім не было.

Той казаў, што гэта месяц, той — што сонца залатое,

І на прывід гэты дзіўны ўсе мы кінуліся ўраз,

Абкружылі луг шырокі, скуль святло лілося тое;

Раптам голас чысты й звонкі даляцеў адтуль да нас.

«Хто вы, коннікі? — пытае.— Адыдзіце прэч з дарогі!

З Гуланшара ў царства каджаў я, ганец, трымаю шлях!»

Мы на голас той злучылі найцясней рады аблогі,

Бачым конніка ў бляску — ахапіў нас дзікі страх.

Бліскавіцай прамяністай твар яго здалёк пабліскваў,

Ззяў, як сонца, светлы вобраз, азарыўшы ўсё вакол.

І хоць гукі слоў расталі — гневу цень пакрыў аблічча,

І бліснулі ў цемры зубы, як жамчужны частакол.

Мы глядзелі, што за дзіва перад нашымі вачамі,

Не ганец ён — быў адразу ўвесь падман яго відзён.

Тут Рашак заўважыў раптам, што дзяўчына перад намі,

Ён схапіў каня за повад і забраў яе ў палон.

Мы распытвалі дарэмна: «Адкажы нам, хто ты, сонца?

Скуль ты родам? Шлях трымаеш да якіх, скажы, зямель?»

Не адказвала нічога, толькі плакала бясконца,—

Цяжка бачыць, калі месяц паглынае люты змей.

Не схацела нам прызнацца паланянка маладая,

Хто блукаць яе прымусіў на чужыне па начах,

У разбойным атачэнні толькі змрочна паглядала,

Ды пагарда палымнела ў разгневаных вачах.

Даў загад Рашак: «Даволі! Прымушаць яе не будзем,—

Пра бяду сваю расказваць тут не месца і не час!

Бог, відаць, царыцу нашу парашыў уразіць цудам

І дзівосны падарунак пасылае ёй праз нас.

Незвычайным гэтым скарбам ашчаслівім мы царыцу,

Будзе шчодраю ўдзячнасць нам за службу ў адказ.

А схаваем — лютым гневам яе сэрца загарыцца

І, як кара за злачынства, гэты гнеў падзе на нас».

Мы спрачацца не схацелі і спынілі ўсе размовы,

Разам з дзевай падаліся ў Каджэці нацянькі,

Дакучаць ёй не схацелі, не прамовілі ні слова,

А яна слязьмі зганяла алы колер са шчакі.

Я звярнуўся да Рашака: «Папрашу твайго дазволу —

З'ездзіць мне да Гуланшара, хутка буду я назад».

Даў ён згоду, я памчаўся, каб сабраць з рабункаў долю,

І цяпер вось з пакам шоўку даганяю свой атрад».

Сказ праслухаўшы цікавы, я адчула блізкасць мэты,

Слёзы высахлі адразу, расхінулася імгла,

Бо ў расказаным пазнала дзевы мілыя прыкметы,—

Ажыла надзея ў сэрцы, нібы скарб які знайшла.

Загадала, каб з'явіўся да мяне апавядальнік,

І сказала: «Ты яшчэ раз мне пра дзеву раскажы».

Паўтарыў усё дакладна аб сустрэчы ён нядаўняй,

І, знясіленая смуткам, захацела зноў я жыць.

Мела двух я чорных служак, двух сапраўдных чарадзеяў,

Што нябачнымі для вока па жаданню стаць маглі.

Я ў Каджэці іх паслала, не губляючы надзеі,

Каб хоць след палоннай дзевы ў царстве тым яны знайшлі.

Праз тры дні мне расказалі ведзьмары пра ўсё ахвоча.

Там збіраецца царыца ў чужы заморскі стан.

Сонца-дзева там марнее, іскры гневу сыплюць вочы,

Бо прызначан царскай воляй нарачоным ёй Расан.

Дулардухт сказала ўладна: «Ажаню яе з Расанам,

Як жалобны тэрмін скончу і назад прыбуду к вам,

А пакуль няхай чакае скоры дзень майго вяртання».

Еўнух там пільнуе вежу, сонца-дзева чэзне там.

Узяла з сабой царыца войска з каджаў-чарадзеяў,

Бо нялёгкі шлях праходзіў небяспечнай стараной,—

Уладанні ж засталіся пад аховаю надзейнай,

Слёзы лье цяпер царыца над сястрыцынай труной.

Неадольны горад каджаў пільнаваў няспынна межы,

На скале высокай горда, як цвярдыня, ён стаяў.

У скале ж той ход падземны быў пракладзен аж да вежы,

Дзе, нібыта сонца з неба, твар красы дзівоснай ззяў.

Патаемны ход у горад варта пільна вартавала,

Дзесяць тысяч за сцяною войска добрага было,

Па тры тысячы атрады каля трох варот стаялі...

О жыццё, да горкай мукі ты мне сэрца давяло!»

Вестку гэтую пачуўшы, Аўтандзіл ажыў, нябога,

Хоць сваіх пачуццяў буру ў глыбіні душы трымаў.

За вялікія даброты ён аддаў падзяку богу

І сказаў: «Якую радасць ты прынесла мне, Фацьма!

Ты майго кахання варта, суняла ты ў сэрцы скруху,

Летуценняў патаемных ты адкрыла свет шырэй,

Але ты скажы па праўдзе, калі каджы — гэта духі,