Дрэва вечнасцi

Запытаў Асмат, сустрэўшы: «Ў чым прычына слёз тваіх?»

Адказала: «Ты — прычына слёз і плачу несціханых.

Колькі мне цябе апраўдваць? Не хапае сіл маіх!»

Мы ўвайшлі. Як дзве маланкі, вочы бліснулі з-пад броваў,—

Не змагло б спрачацца сонца з сілай гэтага агню!

Я стаяў. Яна сказала: «Надышоў іспыт суровы!

Ці ізноў задумаў здраду, зноў падносіш мне хлусню?!»

Апякла душу мне крыўда. Адказаў я не адразу.

Толькі крыкнуў: «Мы пабачым, хто каго кахае больш!»

Злосны я ішоў дадому, гонар мучыла абраза:

«Стаў хіба такі я кволы, што штурхае дзева ў бой?!»

Сто байцоў сабраў. Сказаў ім: «Быць усім напагатове!»

І на конях прыскакалі мы да табара таго.

Жаніха ў шатры знайшоў я. Страшна выказаць у слове:

Не ў адкрытым паядынку, а ва сне забіў яго!

Я шацёр мячом разрэзаў, юнака схапіў за ногі

І, зацяты ў лютым гневе, ў слуп ударыў галавой.

Варта ўскочыла са страху, падала сігнал трывогі.

Я прабіўся некрануты пад кальчугаю сваёй.

Паляцела пагалоска, а за ёю ўслед пагоня.

Я ўцякаў. Хто гнаўся шпарка — паплаціўся галавой.

Меў я замак непрыступны, і калі прысталі коні,

Я схаваўся ў ім надзейна за каменнаю сцяной.

Перадаў ганцам загады, каб ішло падмацаванне:

«Той, хто верны мне застаўся, хай спяшыць пад сцяг мой стаць!»

Цэлы дзень ішла пагоня аж да самага змяркання,

Ды, мяне пазнаўшы, збегла, каб галоў не пагубляць.

Я на досвітку прачнуўся і сабраўся ў шлях-дарогу,

Ды заўважыў трох вяльможных пасланцоў майго цара.

Ён пісаў: «Ты быў як сын мне, ды ўгнявіў цара старога,

Ты пакінуў толькі гора, радасць ты маю ўкраў.

Ты нявіннаю крывёю спляміў гонар майго дому,

Да маёй дачкі пачуцці ты навошта ўтаіў?

Атруціў жыцця астачу ты настаўніку старому,

Так зрабіў, каб і да смерці на вачах маіх не быў».

Адказаў я: «Цар вялікі! Я цвярдзей, чым крэмень цвёрды,

І таму не можа сорам сіл маіх скрышыць агнём.

Цар павінен быць заўсёды справядлівы, мудры, горды,—

Не кахаў дачку, клянуся тваім сонцам і жыццём!

Колькі тронаў ні існуе ў нашай Індыі дзяржаўнай,—

Мне яны ўсе належаць — так гаворыць наш закон!

Пераемнікаў не маеш ты, апошні цар наш слаўны,

Я па праву твой наследнік, толькі мне належыць трон!

Я клянуся, абышоўся вельмі дрэнна ты са мною.

Сына ты, ўладар, не маеш, дык скажы мне, я прашу,

Харазмійцу трон аддаўшы, што пакінуў мне, герою?

Не пушчу на трон чужынца, покуль меч я свой нашу!

Аддавай дачку любому — я абраў другую мэту:

Індыя — мая, нікому я другому не аддам!

Хто паквапіцца — заплаціць той жыццём сваім за гэта!

Мне не трэба дапамогі — знішчу ворагаў я сам!»

ТАРЫЭЛЬ ДАЗНАЕЦЦА, ШТО НЕСТАН-ДАРАДЖАН ЗНІКЛА

«Трох вяльмож я тых адправіў, сам жа быў, як звар'яцелы:

Пра Нестан ніводнай весткі ніадкуль не мог пачуць.

Я ўзышоў на вал аднойчы, ў далеч глянуў і, змярцвелы,

Прыпыніўся, жахам скуты, нібы здань была ўваччу.

Два стамлёных падарожных ледзь пляліся па дарозе.

Пасяродку я заўважыў змардаваную Асмат:

Кроў на твары запяклася, стан хістаўся ў знямозе,

Не ўсміхнулася прыветна — ад спякоты рот асмяг.

Устрывожаны дазвання, я падбег да беднай дзевы

І спытаў: «Напасць якую стрэла ты ў нядобры час?»

Адказала тая з плачам: «Не ліхія ліхадзеі —

Шле разгневанае неба кару боскую на нас!»

Я наблізіўся, спытаўся: «Ў чым бяды такой прычына?»

Тая, сцішыўшы рыданні, расказаць мне не змагла

Усяго, што адбылося, і дзесятае часціны...

І сачылася па кроплі кроў з пабляклага чала.

«Раскажу табе я праўду, ні аб чым благім не змоўчу.

Чым парадую цябе я, тым і ты мне адплаці:

На жыццё, што мне абрыдла, памажы заплюшчыць вочы,

Памажы спакой магілы мне ад роспачы знайсці.

Як загінуў харазміец, цар дазнаўся неўзабаве

І, раз'юшаны страшэнна, строга варце загадаў

Адшукаць таго забойцу, што ўладарны род зняславіў,

Каб суровым пакараннем доўг свавольніку аддаць.

Толькі быў дарэмны клопат — знік бясследна ты з палаца.

Цар сказаў, ганцоў прагнаўшы: «Мне вядома ўсё цяпер;

Ён кахаў дачку-царэўну, з ёю ён не мог расстацца

І другога побач з ёю, кроў праліўшы, не сцярпеў.

А цяпер, гатоў бажыцца, я распраўлюся з сястрою,

Бо яна, забыўшы бога, д'яблу душы прадала