Дзе скарб ваш

* * *

Адзін з маіх украінскіх сяброў, Леанід Навічэнка, едучы машынай, з жонкай i падлеткамсынам на Рыжскае ўзбярэжжа, спыніўся ў Мінску. На вячэры ў мяне я меў прыемнасць пазнаёміць гасцей з Фёдарам Янкоўскім, i той запрасіў нас, мужчынаў, парыбачыць заўтра на Астрашыцкім возеры.

Спачатку трэба расказаць, як ён, Фёдар Міхайлавіч, аднойчы быў пазваніў мне, таксама ўлетку, калі абодва мы былі дома адны, без сямейнікаў,— папрасіў абавязкова i неадкладна прыехаць да яго. Заінтрыгаваны, я паехаў. I ён — пры ўсёй сваёй сціпласці — ледзь не па-напалеонаўску паказаў мне на кухні два вялікія тазы вялізных, як на падбор, ляшчоў. «Астрашыцкія!..» Браць больш, чым аднаго ляшча... ну, няхай сабе два на мой адзін дзень у горадзе, я адмовіўся, i трыумфатару прыйшлося званіць іншым сябрам. Клопат... Бо некаторыя таксама ж у горадзе не сядзяць.

I вось два высакакласныя рыбакі i шаноўныя навукоўцы пагодлівым адвячоркам селі на возеры ў адну лодку, а мы з Лёневым шафёрам у другую. Неўзабаве сёе-тое пачало брацца — у шафера, толькі ў яго... Так сабе драбяза. Вучоныя мужы маўчалі воддаль. Напуста. Выкарыстоўваючы такую ціхамірнасць, да нас падплыла ідылічная чародка чысценькіх, не надта гаманкіх гусей. Чамусьці ім спадабалася наша з шафёрам лодка, яны акружылі яе няспешна, блізенька каля яе, дабрадушна .пагегваючы.

I тады я цапнуў дераз борт гусака за шыю, узняў над вадой i спытаўся:

— Федзя, а такую будзем браць?!

Было трохі смеху. А потым пустое вяртанне.

* * *

Танк з сямейных успамінаў пра «мікалаеўскую» вайну, пра іхняе бежанства ў Маскве, расказваў, як два пількаўцы, салдаты, выпадкова сустрэўшыся ў той Маскве, вельмі ж усцешыліся. Селі чысціць бульбу. Зірнуць адзін на аднаго, засмяюцца i абіраюць далей. Зноў зірнуць, засмяюцца i абіраюць. А гаварыць як быццам i няма пра што...

Бывае i такое пры сустрэчах. А потым добра помніцца.

* * *

Па радыё — поп пра нашу Ефрасінню, што яна не беларуска, бо маці яе з нарманаў, так сказаць, варажка.

A ўчора, па тэлевізары, віншуючы мінчан з пяцідзесяцігоддзем вызвалення ад фашысцкай акупацыі, другі баця барадата даводзіў, што «раньше была Русь, которая называлась СССР, опять будет Русь, единая и неделимая».

* * *

У «Спадчыне» (№ 4 за 1994 г.) спадар Малэцкі ва ўспамінах «Пад знакам Пагоні» піша, што канцлагер у Калдычэве быў пераходны. Дваццаць дзве тысячы закатаваных — пераходна, як між іншым, на хаду.

* * *

Мезальянс па-сучаснаму. Сын закончыў інстытут, а нявестка толькі тэхнікум. I маці-свякроў у адной асобе, хоць у самое толькі сем польскіх класаў, са злосцю ў падтэксце бядуе: «Не з тае нагі ён пайшоў!..»

Ад гэтага i пачалася варажнеча — паміж самімі маладымі i ў нявесткі ca свякроўю.

* * *

Зноў i зноў сустракаючы ў маладога празаіка пра так званы секс, успомнілася пастушынае: «Міша X... піша». Тут яно, няхай сабе i па-дурному грубае, зусім дарэчы. Бо не розумам, не сэрцам піша новы кандыдат у геніі.

* * *

Саліст вядомага ансамбля i так няросленькі, а яшчэ ж у яго пад нармальным мужчынскім корпусам — кароткія, неймаверна быстрыя ножкі, якія ў танцы 'пытлююць да нейкай няёмкасці ненатуральна, нібы ў такой мультыплікацыі, ці што. А да нармальнага мужчынскага стану — яшчэ i вусы, i рускі «картуз»* з вялікай чырвонай кветкай, i нерухомая важнасць у выразе твару. Кажуць, што ён ужо на пенсіі, а вось жа яшчэ ўсё пытлюе боцікамі. Незвычайнае — не абавязкова прыгожае.

* * *

Ранняя раніца ў пасёлку. Чуваць: у су седа за агародамі-садамі гыркае, не заводзіцца трактар. Малады шафёр з гарадка, талковы мужчына, што начаваў у мамы, смяецца мне:

— Сам ён учора выпіў, а яму не даў!

Пра трактар i трактарыста.

Музыка тэхнічнай сучаснасці тэрарызуе грукатам вечна-ўрачыстую цішыню вераснёўскай пагодлівай раніцы.

* * *

Дзеду Ролічу, славутаму нарачанскаму рыбаку, улетку пяцьдзесят сёмага было ўжо за восемдзесят. У доме адпачынку частавалі абедам гасцейпісьменнікаў, удзельнікаў дэкады ўкраінскай літаратуры на. Беларусі. Хтосьці з абласнога начальства дадумаўся, а можа, i калектыўна такое вырашылі ці нават з Мінска была падказка,— паказаць братамукраінцам удзельніка дый героя гістарычнага рыбацкага паўстання пры панскай Польшчы. Не адразу паказаць, а так — па ходу справы, даўшы яму слова. I пралічыліся, бо дзед тым часам, пакуль іншыя выступал!, i выпіў сабе ў ахвоту, i закусіў, i калі яго паднялі на тост, амаль адразу пачаў адхіляцца ад таго, што яму папярэдне ўтлумачылі.

— Як было ў нас тое ўставанне,— гаварыў ён, узвышаючыся над шматлюдным сталом,— дык i мяне пагналі ў пастарунак, давай ластажыць бізунамі. Ты, кажуць, камуна, халера ясна! A які я камуна? На чорта мне тая камуна?!

Таварыш сакратар абкома па прапагандзе i агітацыі, дзедаў сусед цераз два чалавекі, адчуў небяспеку, пачаў дапамагаць яму падказкамі:

— Нет, вы им тогда говорите...

— Я ж i кажу: на чорта мне тая камуна?!

Прыйшлося дзеду падзякаваць без пары, пакрыць

накладку іншым тостам. A неўзабаве дзед, кульнуўшы за шчаслівае заканчэнне такой непрывычнай работы, ціха шуснуў пад стол. Усё-такі стома, гадочкі. Паднялі, з пашанай вывелі адпаведныя хлопцы.

А мне пасля, калі пісаў з яго старога рыбака ў апавяданні «Надпіс на зрубе», даўшы яму i прозвішча іншае, i любую ўнучку ў лодку, расказ пра ўдзел у паўстанні прыйшлося выкарыстаць з папраўкай — без таго беспарты й нага, цёмнага чорта.

* * *

Сама спаважная, хто яе не ведае, дык нібы i злосная заўсёды немаведама чаго, а вось расказвае i смяецца:

— Адзін вып'е, дык біцца лезе, плявузгае, што сліна вярзе, другі ўжо i спіць, сапе-храпе за сталом, а мой... Мой усіх бабаў на той бяседзе перацалуе!.. (Паўза на смех.) I сваіх, i чужых, каторую дык першы раз бачачы... (Зноў паўза.) I няхай сабе!.. Бо ж i спявае яшчэ, заўсёды адно: «Бацька добры, бацька добры, a маці ліхая!» Што пра сябе, што пра мяне... Смех, дый годзе!

* * *

Як жа даўно гэта было! — вясною сорак сёмага. Можа, таму i помніцца так светла, што гэта была маладосць, дый не толькі мая, але i ў нашмат старэйшых сяброў, з якімі i я прыехаў у Брэст, праводзіць нараду маладых пісьменнікаў Заходняй Беларусі. Прыехалі мы даволі вялікім гуртам, i здарылася так, што месцаў на ўсіх у гасцініцы не хапіла i нас трох — Піліпа Пестрака, Васіля Вітку i мяне — памясцілі ў нейкім доме пры абкоме партыі, у вялікім светлым пакоі.

Вітку я тады ведаў меней, ён мне нават здаваўся залішне строга маўклівым, i ў жыцці, i ў паэзіі. А Пестрак не даваў нам дапозна заснуць сваімі, амаль заўсёды цікавымі, апавяданнямі з падпольнай, турэмнай, партызанскай i проста палескай мінуўшчыны, на што ён быў майстрам, з тых, у каго на паперы тое самае выглядае значна сушэй i шарэй.

У нядзелю раненька мы вырашылі, па дарозе ў гасцініцу, да ўсёй грамады, збочыць на рынак, балазе недалёчка. Сонечны дзень, зеляніна, росквіт. Каля базару прыгожая царква. Людзей ужо сабралася.

Піліпу Сямёнавічу мала было таго, што дзеля свята ён купіў сабе букецік ландышаў,— пачаў агітаваць нас выпіць у вясковай цётачкі смятаны. Свежай ды нашча — цуд!.. У цёткі шклянка была адна, пачостак мы пачалі з найстарэйшага, тым больш ініцыятара. Толькі ён тую поўную шклянку важна прыклаў да вуснаў — чыста паголены, з белым адкладным каўняром кашулі, пад светлым капялюшам — да нас падышла маладая, бойкая барынька. Спыталася пра цану, паспытала пальчыкам на кончык языка i папрасіла намераць ёй дзве шклянкі ў слоік.

— Ой, мілая! A ў мяне ж шкляначка толькі адна. Вось ужо, можа, пачакаеце, пасля ix.

Яе гаворку я, за даўнасцю, перадаю з мясцовага па-свойму, толькі па сэнсу. А вось абурэнне той барынькі, хутчэй за ўсё афіцэрскай жонкі, дагэтуль чую дакладна: