Lalka

- Ale - mówię - cóż znowu! Sprawa nasza jest jak złoto, wygramy ją... Zresztą

co tam taka sprawa; gorsza historia z dżumą...- dodałem, ażeby zwrócić uwagę

pani Misiewiczowej, w innym kierunku.

I piękniem trafił... Gdyż jak moja staruszka nie wrzaśnie:

- Dżuma?... tu?... w Warszawie?... A co, Helenko, nie mówiłam?... Aaa... już

zginęliśmy wszyscy!... Bo to w czasie dżumy każdy zamyka się w domu...

jedzenie podają sobie na drągach... trupów ściągają do dołów hakami...

460

Uuu... widzę, że mi się rozhulała starowina, więc żeby ją pohamować na

punkcie dżumy, napomknąłem znowu o procesie, na co ta kochana pani

odpowiedziała mi długim wywodem o hańbie ścigającej jej rodzinę, o

możliwym uwięzieniu pani Stawskiej, o tym, że się rozlutował samowar...

Krótko mówiąc, ostatni wieczór przed sprawą, kiedy właśnie najpotrzebniejsza

była energia, ostatni ten wieczór upłynął nam pomiędzy dżumą i śmiercią a

hańbą i kryminałem. W głowie mi się zamieszało tak, że kiedym się znalazł na

ulicy, nie wiedziałem, gdzie iść: w lewo czy w prawo?

Na drugi dzień (sprawa miała być o dziesiątej) już o ósmej pojechałem do moich

pań i nie zastałem nikogo. Wszystkie poszły do spowiedzi: matka, córka,

wnuczka i kucharka, i jednały się z Bogiem do wpół do dziesiątej, a ja

nieszczęśliwy (był przecie styczeń) spacerowałem przed bramą na mrozie i

myślałem:

„Ładny interes! Spóźnią się do sądu, jeżeli się już nie spóźniły, sąd wyda wyrok

zaoczny i naturalnie, nie tylko skaże panią Stawską, ale jeszcze uzna ją za

zbiegłą, roześle listy gończe... Tak zawsze z tymi babami!...”

Nareszcie przyszły wszystkie cztery z Wirskim (czy i ten pobożny człowiek

chodził dziś do spowiedzi?) i - dwoma dorożkami pojechaliśmy na sprawę: ja z

panią Stawską i Helunią, a Wirski z panią Misiewiczową i kucharką. Szkoda

jeszcze, że nie wzięły ze sobą rondli, samowara i naftowej kuchenki!... Przed

sądem spotkaliśmy powóz Wokulskiego, którym przyjechał on i adwokat.

Czekali nas przy schodach tak zabłoconych, jak gdyby przeszedł tędy batalion

piechoty - i mieli miny zupełnie spokojne. Założyłbym się nawet, że rozmawiali

o czym innym, nie o pani Stawskiej.

- O, zacny panie Wokulski, który nie wstydzisz się biednych kobiet, okrytych... -

zaczęła pani Misiewiczowa.

Ale Stach podał jej rękę, adwokat pani Stawskiej, Wirski wziął za rączkę

Helunię, a ja asystowałem Mariannie i tak weszliśmy do biura sędziego pokoju.

Sala przypomniała mi szkołę; sędzia siedział na wzniesieniu jak profesor na

katedrze, a naprzeciw niego, w dwu szeregach ławek, mieścili się oskarżeni i

świadkowie. W tej chwili tak żywo stanęły mi w pamięci młode lata; że mimo

woli rzuciłem okiem na piec, pewny, że zobaczę woźnego z rózgą i ławkę, na

której nas bito w skórę. Chciałem nawet przez roztargnienie krzyknąć: „Póki

życia, nie będę, panie profesorze!...”, alem się w porę opamiętał.

Zaczęliśmy rozsadzać nasze damy w ławkach i spierać się przy tej okazji z

Żydkami, którzy, jak mi to później objaśniono, są najcierpliwszymi audytorami

spraw sądowych, szczególniej o kradzież i oszustwo. Znaleźliśmy nawet miejsce

dla poczciwej Marianny, która usiadłszy zrobiła taką minę, jakby miała zamiar

przeżegnać się i zmówić pacierz.

Wokulski, nasz adwokat i ja uplanowaliśmy się w pierwszej ławce, obok

jegomości z rozerwanym paltotem i podbitym okiem, na którego brzydko

spoglądał jeden z obecnych rewirowych.

„Pewnie znowu jakiś zatarg z policją” - pomyślałem.

461

Nagle usta same otworzyły mi się z podziwu; ujrzałem bowiem przed katedrą

sędziego pokoju całą gromadę znanych mi osób. Na lewo od stołu - pani

Krzeszowska, jej robaczywy adwokat i ten hultaj Maruszewicz, a na prawo dwaj

studenci. Jeden z nich odznaczał się bardzo wytartym mundurem i niezwykle

obfitą wymową; drugi miał jeszcze mocniej wytarty mundur, kolorowy szalik na

szyi i wyglądał, dalibóg, jak emigrant z przedpogrzebowego domu.

Przypatrzyłem mu się lepiej. Tak, to on, to jest ten sam mizerny młody

człowiek, który podczas pierwszej bytności Wokulskiego u pani Stawskiej rzucił

baronowej śledzia na głowę. Kochany chłopak!... Ale też nie zdarzyło mi się

widzieć nic równie chudego i żółtego...

W pierwszej chwili myślałem, że między tymi przyjemnymi młodzieńcami i

baronową toczy się proces właśnie o owego śledzia. Wnet jednak przekonałem

się, że chodzi o co innego, że mianowicie pani Krzeszowska zostawszy

właścicielką domu chce z niego wyrzucić swoich najzapamiętalszych wrogów, a

zarazem najniewypłacalniejszych lokatorów.

Sprawa między baronową a młodymi ludźmi w tej chwili dosięgła najwyższego

punktu.

Jeden ze studentów, ładny chłopak z wąsikami i faworytami, wspinając się na

palcach albo opadając na obcasy opowiadał coś sędziemu; przy czym prawą

ręką wykonywał okrągłe ruchy, a lewą kokieteryjnie zakręcał wąsik, wysoko

podnosząc mały palec, ozdobiony pierścionkiem bez oczka.

Drugi młodzieniec milczał posępnie i krył się za kolegę. W postawie jego

zauważyłem pewną osobliwość: przyciskał on do piersi obie ręce, a dłonie

rozłożył w taki sposób, jakby w nich trzymał książkę albo obrazek.

- Więc jak się panowie nazywacie? - spytał sędzia.

- Maleski - odparł z ukłonem właściciel faworytów - i Patkiewicz... - dodał

wskazując gestem pełnym dystynkcji na ponurego towarzysza.

- A trzeci pan gdzie?

- Jest cierpiący - odparł krygując się pan Maleski. - Jest to nasz sublokator i

zresztą bardzo rzadko mieszka z nami.

- Jak to? Bardzo rzadko mieszka? Gdzież on siedzi w dzień?

- W uniwersytecie, w prosektorium, czasem na obiedzie.

- No, a w nocy?

- Pod tym względem mogę panu sędziemu dać tylko poufne objaśnienia.

- A gdzież on zapisany w księgi?

- O, zapisany jest ciągle w naszym domu, ponieważ nie chciałby robić władzom

subiekcji - objaśnił pan Maleski z miną lorda.

Sędzia zwrócił się do pani Krzeszowskiej.

- Cóż, pani wciąż nie chce trzymać tych panów?

- Za żadne skarby! - jęknęła pani baronowa. - Po całych nocach ryczą, tupią,

pieją, gwiżdżą... Nie ma służącej w domu, której by nie zwabiali do siebie...

Ach, Boże!... - krzyknęła odwracając głowę.

462

Sędzia był zdziwiony wykrzyknikiem, ale ja nie... Spostrzegłem bo wiem, że

pan Patkiewicz nie odejmując rąk od piersi nagle wywrócił oczy i opuścił dolną

szczękę w taki sposób, że zrobił się podobny do stojącego trupa. Jego twarz i

cała postawa istotnie mogła przerazić nawet zdrowego człowieka

- Najokropniejsze jest to, że ci panowie wylewają oknem jakieś płyny...

- Czy na panią? - spytał zuchwale pan Maleski.

Baronowa posiniała z gniewu, ale umilkła; wstyd jej było przyznać się.

- Cóż dalej? - rzekł sędzia.

- Ale najgorsze ze wszystkiego (przez co nawet wpadłam w nerwową chorobę),

że ci panowie po kilka razy na dzień stukają do mego okna trupią główką...

- Tak panowie robią? - zapytał sędzia.

- Będę miał honor objaśnić pana sędziego - odparł Maleski, z postawą

człowieka, który chce odtańczyć menueta. - Nam usługuje stróż domu

mieszkający na dole; ażeby więc nie marnować się schodzeniem i wchodzeniem

na trzecie piętro, mamy u siebie długi sznur, wieszamy na nim, co jest pod ręką

(może czasem zdarzyć się i trupia główka), i... pukamy do jego okna - zakończył

tak słodkim tonem, że trudno było przestraszyć się równie delikatnego pukania.

- Ach, Boże!... - krzyknęła znowu pani baronowa zataczając się.

- Oczywiście, chora kobieta - mruknął Maleski.

- Nie chora! - zawołała baronowa. - Ale wysłuchaj mnie, panie sędzio!... Ja nie