У сьвятле гiстарычных фактаw
У сьвятле гiстарычных фактаw читать книгу онлайн
Згаданая брашура прафэсара Абэцэдарскага як быццам ськіраваная супраць «вымыслаў беларускіх буржуазных нацыяналістых» у абліччы сучасных «наймітаў амэрыканскіх і заходнягерманскіх імпэрыялістых». Між іншым, у якасьці «цяжкога аргумэнту» гэтая дый яшчэ больш красачная тэрміналёгія ўсюды аздабляе й даіпаўняе зьмест брашуры Абэцэдарекага. Яна — звычайны набытак гэтак зваінага «савецкага гуманізму», што пачатак свой бярэ ў... сівой даўнасьці. Калісьці падобная тэрміналёгія прыаэдабляла ведамыя «опусы» й «пасланьні» Івана Грознага, ласьля асабліва маланкай біла, напрыклад, польскую іпалітычную эміградыю XIX стагодзьдзя дый уцекачоў з самое "матушки России» — прыкладам, Герцана, Агарова, Бакуніна, Пляханава. Найбольш яна расквітнела ў вельмі цьвяцістай мове «великого» Леніна, «бацькі народаў» Сталіна ды ўсьцяж красуе ў дачьшеньні да сучасных «антисоветско-антиленинских» плыняў: «маоізму», «тытаізму», чэхаславацкіх «зраднікаў» і г. д. Таму падобнай тэрміналёгіяй ня трэба праймацца.
Внимание! Книга может содержать контент только для совершеннолетних. Для несовершеннолетних чтение данного контента СТРОГО ЗАПРЕЩЕНО! Если в книге присутствует наличие пропаганды ЛГБТ и другого, запрещенного контента - просьба написать на почту [email protected] для удаления материала
Бясспрэчна, беларуская мова прынялася ў старавечнай Літве не таму, што яна адчувала нейкую «ўдзячнасьць да Русі». Прычына гэтага хавалася глыбей - праўдападобна, у адной і той жа крыніцы славянскай мовы. Тым часам і апошняя ведамка, выразна выдзяляючы Жамойць, пацьвярджае, прыкладам, тое асьведчаньне Энэя Сыльвія Пікаляміні ды робіць зразумелым, чаму вялікі князь Гедзімін запрашаў у Вялікае Княства Літоўскае місіянэраў зь ведамі «польскае» і «рускае» мовы.
Герб Пагоня
Прафэсар Абэцэдарскі ўсе паданыя тут факты зусім ігнаруе. Больш за тое, ён зноў накідваецца на «беларускіх буржуазных нацыяналістаў» за тое, што яны «нават укралі» ў летувісаў іхную нацыянальную сьвятасьць - Пагоню. Пры гэтым Абэцэдарскі ня хоча ці ня можа ўдумацца ў этымалёгію тэрміну «Пагоня» - тэрміну выразна славянскага паходжаньня. Для пацьверджаньня, што Пагоня была быццам «асабістым гербам вялікіх князёў літоўскіх - літоўцаў (г.зн. летувісаў) па паходжаньню», ён зварачаецца да сьведчаньняў Густынскага летапісу, пісанага пры канцы ХVІ - пачатку ХVІІ стагодзьдзя. У гэтым летапісе зазначалася: «А Витэнь нача княжити над Литвою измысли себе герб и всему княжеству печать: рыцер збройный на коне с мечем, еже ныне наричут Погоня». Абэцэдарскі падае таксама сьведчаньне Быхаўцавае кронікі, паводле якога Пагоня быццам бы абазначала «дарослага князя», што мог кіраваць дзяржавай і бараніць яе ад варагоў. З гэтага ён і высноўвае, што «сцвярджэнне аб беларускім паходжанні герба Пагоня з'яўляецца такой жа хлусьнёй, як і ўсе іншыя "гістарычныя экскурсы"» тых жа «беларускіх буржуазных нацыяналістаў».
Між іншага, Абэцэдарскі часта цытуе зборнік «Гісторыя Беларусі ў дакумэнтах і матар'ялах» (т.1, Менск, 1936), але ён так і не спасьцярог апублікаванае ў ім граматы-прывілею Ягайлы 1387 году, дзе выразна кажацца, што Пагоня абазначае «паспалітае рушаньне», г.зн. усенародны заклік да вайны й перасьлед ворага. Пагоня, такім парадкам, не магла быць ні «асабістым гербам» князёў, ні сымбалізаваць «дарослага князя». Яна, дарэчы, не была таксама й творам вялікага князя Віценя. Сярод віслых пячатак аднаго з актаў канца ХІV стагодзьдзя гэтая Пагоня красавалася на пячатцы друцкіх князёў. Яна была таксама й на пячатцы полацкага ўладыкі, прывешанай да гандлёвае ўмовы 1330 году між Полацкам і Рыгай. Усё гэтае дае аснову дапушчаць, што Пагоню Вялікае Княства Літоўскае пераняло ад Полацкага княства.
«Летувіскае панаваньне»
Галоўны аргумэнт, які выстаўляецца Абэцэдарскім на некарысьць беларускасьці Вялікага Княства Літоўскага, - гэта, паводле ягонае заявы, «панаванне» ў ім «літоўскіх князёў» і «літоўскіх феадалаў». Зазначым яшчэ раз, што ў зразуменьні Абэцэдарскага тыя выступаюць не як гістарычныя ліцьвіны, а як сучасныя летувісы.
Тут спасьцярагаецца сама грубая нацяжка. Можна, ведама, дапусьціць, што старадаўныя ліцьвіны паходзілі зь сям'і балцкіх народаў. Аднак жа, як вынікае, з даўных часоў яны падпалі працэсу славянізацыі, ці канкрэтна - беларусізацыі. Тым болей гэта павінна датычыць тых «літоўскіх князёў» і «літоўскіх феадалаў». Калі не лічыцца з гэтым фактам ды мэтадам Абэцэдарскага падыходзіць да гісторыі іншых народаў, дык давядзецца ня толькі Кіеўскую Русь, але й Расею ХVІІІ-ХІХ стагодзьдзяў назваць дзяржавай нарманаў-варагаў і немцаў. Фактычна, тут таксама «панавалі» чужаземныя «князі-цары» й «феадалы». Разам з гэтым і Польшчу трэба было б назваць ня польскай, а хто ведае якой дзяржавай, бо й тут «панавалі» каралі чужаземнага паходжаньня. Аднак нікому і ў дум ня прыйдзе характарызаваць, прыкладам, Кіеўскую Русь, Расею ХVІІІ-ХІХ стагодзьдзяў і Польшчу нейкімі чужаземнымі нацыянальнымі творамі, пры гэтым з сама бязьлітасным стаўленьнем да «падбітых» народаў.
Чаму ж у гэтым выпадку зь іншай меркай трэба падыходзіць да гісторыі Вялікага Княства Літоўскага?!
Дарэчы, прафэсар Абэцэдарскі карыстаецца тут надта нізкім мэтадам фальшаваньня гісторыі. Прыкладам, ён цьвердзіць, што ажно да 1563 году беларускія феадалы, якіх ён таксама заве «заходнерускімі феадаламі» ці «праваслаўнымі беларускімі феадаламі», не дапушчаліся ні ў склад Паноў-Рады Вялікага Княства Літоўскага, ні да займаньня тут вышэйшых дзяржаўных пасадаў. Гэта Абэцэдарскі паўтарае шмат разоў:
«Кіруючая палітычная роля ў Вялікім княстве літоўскім належала буйным феадалам-землеўласнікам літоўскага паходжання - «панам». З іх складаўся і вышэйшы дзяржаўны орган - рада пры вялікім князі, так званая «паны-рада». Галоўныя месьцы ў гэтай радзе займалі родзічы вялікага князя і прадстаўнікі літоўскай феадальнай арыстакратыі.
Вышэйшыя дзяржаўныя і прыдворныя пасады (канцлера, гетмана, падскарбія земскага і інш.) таксама займалі буйныя феадалы літоўскага паходжання.» (б.24)
«...Беларускія феадалы не адыгрывалі кіруючай ролі ў дзяржаве, яны не ўваходзілі ў склад «паноў-рады», не ўдзельнічалі ў выбарах вялікага князя, не мелі асабістых гарантый. Аб другарадным палітычным становішчы беларускіх феадалаў сведчыць і той факт, што яны былі падсудны не непасрэдна вялікаму князю, а мясьцовым прадстаўнікам вялікакняжацкай адміністрацыі. Буйныя літоўскія феадалы былі падсудны толькі вялікаму князю.» (б.25)
«Каб утрымаць літоўскіх феадалаў у васальнай залежнасці, Ягайла ў 1413 г. выдаў так званы Гарадзельскі прывілей... Гэтым прывілеем было яшчэ больш узнята і юрыдычна замацавана пануючае становішча буйных літоўскіх феадалаў у Вялікім княстве літоўскім...
Сярод феадальнай знаці, якой былі наданы гэтыя правы і прывілегіі, не было ніводнага феадала - беларуса па паходжанню. Гарадзельскі прывілей неаднаразова падкрэсліваў, што гэтыя правы і прывілегіі атрымліваюць літоўскія феадалы толькі каталіцкага веравызнання... Такім чынам, Гарадзельскі прывілей, які меў значэнне асноўнага закона дзяржавы, заканадаўча пазбавіў беларускіх праваслаўных феадалаў дзяржаўнай улады.» (б.27-28)
«Беларускія феадалы былі такімі ж прыгнятальнікамі народных мас, як і літоўскія феадалы. Дзяржаўная ўлада ахоўвала іх класавыя інтарэсы. Але да кіраўніцтва дзяржаваю літоўская феадальная знаць беларускіх феадалаў не дапускала...» (б.29)
«Толькі ў другой палове ХVІ ст., калі ўнутрыпалітычнае і знешнепалітычнае становішча Вялікага княства літоўскага надзвычайна ўскладнілася ў сувязі з Лівонскай вайной.., вялікакняжацкая ўлада была вымушана выдаць прывілей (1563 г.), які абвяшчаў, што на праваслаўных беларускіх феадалаў распаўсюджваюцца ўсе тыя правы і прывілеі, якімі карысталіся па Гарадзельскаму прывілею літоўскія феадалы.» (б.30-31)
«Сам факт выдання прывілея 1563 г. пераканаўча сведчыць, што праваслаўныя беларускія феадалы не мелі тых палітычных правоў, якімі карысталіся феадалы літоўскія. Але істотнага значэння для беларускіх феадалаў прывілей 1563 г. не меў, бо праз 6 год, у 1569 г., Вялікае княства літоўскае аб'ядналася з Польскім каралеўствам у адну дзяржаву - Рэч Паспалітую.
Такім чынам, да 1569 г. дзяржаўная ўлада ў Вялікім княстве літоўскім належала літоўскім феадалам...» (б.31)
Заўпраўды, маляўнічая гісторыя Вялікага Княства Літоўскага, асабліва для тых, хто азнаёмлены зь ёю з працаў савецкае гістарыяграфіі! Да гэтых дэклярацыйных заяваў Абэцэдарскага мы зьвернемся пазьней. Цяпер найперш возьмем гэты прывілей 1563 году.
У прэамбуле да яго гаворыцца: за князямі Ягайлам і Вітаўтам асаблівымі прывілеямі карысталася толькі шляхта каталіцкага веравызнаньня. Аднак у сувязі з тым, што ад даўных часоў праваслаўныя несьлі верную службу й займалі адказныя дзяражаўныя пасады як у складзе Паноў-Рады, так і «инде», касуюцца тыя два параграфы Гарадзельскага прывілею, што былі скіраваныя супраць праваслаўных.
Ужо толькі з гэтага вынікае, што «ад даўных часоў» ня мелі сілы тыя абмежаваньні Гарадзельскага прывілею, і «праваслаўныя беларускія феадалы» карысталіся аднолькавымі палітычнымі правамі зь іншымі. А хто ж падпісаў гэты прывілей 1563 году? Апрача трох каталіцкіх біскупаў, яго падпісалі: два Радзівілы - канцлер і ваявода віленскі ды вялікі гетман і ваявода троцкі; тры Хадкевічы - гетман дворны й стараста жамойцкі, крайчы Вялікага Княства і стараста бельскі ды стольны Вялікага Княства і стараста плоцельскі; князь К.К.Астроскі - ваявода кіеўскі, маршалак Валынскае зямлі й стараста ўладзімірскі; князь С.А.Збараскі - ваявода віцебскі; П.І.Сапега - ваявода наваградзкі; Васіль Цішкевіч - ваявода падляскі; Астафей Валовіч - маршалак дворны, падскарбны Вялікага Княства і стараста магілеўскі; Мікалай Кішка - падчашы Вялікага Княства і стараста дарагіцкі; князь Р.Ф.Сангушка - стараста жытомірскі; Ярош Карыцкі - канюшы дворны й стараста мельніцкі; С.У.Улошак - падскарбны дворны; Шчасны Сірутовіч - мечнік Вялікага Княства; Шчасны Герцык - харужы земскі; Ян Шымковіч - маршалак і пісар Вялікага Княства, стараста Цікоцінскі; Мікола Нарушэвіч - пісар Вялікага Княства і канюшы горадзенскі[65].
