Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

оған махабаттың ашық түрінен гөрі жабық түрі (жария болмаған түрі)

қызық па деймін. Бірақ махаббатың берік болсын, қосылмай тұрып,

бір – біріңе ынтықтығың молая берсін, сонымен қатар, тән

тазалығыңды жұтпасу тойына дейін сақтай біл демекшімін. Екі

жағыңның да ата – анаң сол тазалықты ұнатса, керек. Асықпаңдар,

«Асықпасаң,

арбамен

қоян

аласың»

15/II – 2004.

ЕЛЕҢ ЕТЕРЛІК ЕСТЕЛІКТЕР

«Қалғып жатсаң,

223

Қайдағылар ойға

келеді»

АЗЕРБАЙЖАНША ҮЙЛЕНУ

Қазақта ата – ана міндеті деп саналатын міндеттерге ер

баланы сүннетке отырғызу, оқытып білім алдыру, үйлендіру деп

жатамыз ғой. Бұл да сол сияқты болғанмен, соңғы жұмыс

азербайжанша орындалғаны бар. Смайыл деген әкеміз перзентсіз

болған соң, ағасы Смайыл Бәкір деген інісінің баласы Әзімханды

бауырына салған, ол Смайлов болып жазылған-ды. Отан соғысы

аяқталған соң, әкесінің қалауы келіндікке қалағаны – Құлтайдың

Күлайшасы. Екі арада жеңгетайлар болған болуы керек, қызды

қашырып алады. Күйеу жолдасқа құрдасы Айтбай дайындалады. Не

керек, күн батқан соң, қызды ертіп шығуға Айтбай Барады. Алып та

шығады. Белгіленген жерде Әзімхан жоқ болып шығады.

Азербайжанда қызды әкелері баласына әкеліп береді екен. Соны

Кавказда (Арменияда) армияда болған Әзімхан білгенге ұқсайды.

Айтбай мен болашақ келін екеуі екі атпен келеді, Әзімхан

алдарынан көрінуі керек еді, бірақ жоқ. Не керек үйден 4-5 км жерде

«Тектұрмас» деген биік кұм болатын. Сол құмға шығып, әрі тұрады,

бері тұрады. Әлі ештеңе жоқ. Ұры адам айқайлаушы ма еді,

болмайды атын айтып шақыруға. Бір кезде жаңағы қызды алып

шыққан жақтан бірдеңе қараңдайды. Бұлар бой тасалап тұра

қалады. Кім біледі, қуғыншы ма деп қалады. Байқаса, сылбырап

келе жатқан Әзімхан. Бұл 1946 жылдың аяғы болу керек.

Смайылдың үйі Жидебай шұқыры деген жерде, 3-4 үй ғана бар.

Колхоздың негізгі үйлері «Жаңа жер» деп аталатын жерде, қызды

сол жақтан әкелді. Ертеңіне беташары да болды. Адамның аздығы

болуы керек, куәлікке Айтбай екеуміз тұрдық. Азербайжанша

үйленген Әзімхан 80 жыл өмір сүріп өтті, ал әйелі Батыр ана

атағына ие болған ана, әзірге бар. Салбырап келе жатыр дегенге

дым білмейтін демеңіз. Ел басшысы болған, жоғары білімді, екі

бірдей партия мектебін үздік бітірген, ҚСРО депутаты еді.

16/II-2004

Орындалған тапсырыс

Менің «Алтын мен күміс және мыс» деген тақырыпта жазған

әңгімен бар. Соның бас кейіпкері, алтыны туралы тапсырыс.

Құрдасым болған соң, соның баласы шиелі базарында кездесе

қалды. Хал-жайды сұрап білген соң, арнайы тапсырма бердім.

«Үйіңе барысымен, затыңды жерге қой да, шешінбестен анаңның

бет-аузынан түк қандырмай сүйе бер, сүйе бер». Ол сол кезде саған

не болған деп ұрсар. Сен «Тапсырыс орындап жатырмын-деп, - тағы

сүй». Жайды шешінін болып баянда дегенім бар болатын. Сол алтын

ана ауыр наукасты екен, бір елге барғанда, көңілін сұрауға әйеліміз

екеуміз бардык. Дүниедеп өткен қызына көңілдік те айттық.

224

Тапсырысты сұрағанымызда, ыржиып күлді де. Кім қалушы еді бұл

дүниеде, айналдырған ауру алып та кетіпті. Бардық, бата салдық,

құран оқып, сауабын бағыштадық. Жатқан жері үнірейіп, ұрпақтары

анасының жүзін өткізу қамында екен. Алтын болған ана, топырағың

торқа болсын, жаның жаннатта болсын, иманды бол айтамыз.

16/II-2004

Шариғат жолындағы міндеттерден құтылу

Әкемнің туған інісі Таумай (Пірмағанбет) 84 жасқа келгенде

дүние салған болатын. Келесі жылы жылдық асын бердік. Ол кезде

ұлғайған кісілердің басы бар кез екен – ау! Дәулет көкемнің тұңғышы

Қатай (қыз) болатын. Одан кейінгісі менің әкем Алтынбек те, сосын

Таумай еді. Қатай апамнан туған жиен апамыз Нәзипа да осы асқа

қатысқан.

- Апа, қазір ас беру аяқталып та қалды. Шалдардың кетпей

тұрған кезінде бір қызық жасайық: мына Тәукеңнің әйелі

Айжамалдың некесін бір қайнысына қосайық. Айжамал қазақтың бұл

дәстүрін білмейді ғой, ол татар қызы ғой. Қазір соны сізге ертіп

келейін, сіз менің айтқанымды мақұлдап отырыңыз. Оңаша үйге

Айжамалды әкелдім.

- Айжамал, мына ағамыздың жылын да жақсы өткіздік.

Ағайындарға қызметіне алғыс айтайық. Дегенмен, Бейсенбі, Жұма

күндері ағамызға құран оқытып тұруымыз керек. Қазақтарда ері

өлгесін әйелі тұл қалады. Жылын беріп, әмеңгеріне қосу міндет.

Олай болмаса, ол үйде тұл әйелі бар, құран оқылмайды, қазыққа

болса да некесі қиылуы тиіс. Сол іс қазір орындалады. Оған сен

тарбаяқтама. Енді жолып тыңда: менің шешеме Тәукең үйленген,

етегі тиген, мені ұстай алмайсың. Сағынбайдың әйелі жас, оны

қаласаң күңі боласың. Достиярдың екі әйелі бар, Мәденнің де әйелі

жас. Саған дұрысы Молдекең (Молдабек). Оның әйелі әл үстінде,

ауру. Дүниеден өтуі де қашық емес; жеке басыңа қалады, иеленісің.

Қазір кімді қалайсың дегенде, сол кісіні ұста-дедім. Шалдар тамағын

ішіп, құрап оқып, тұруға айналды. Тұра да бастады. Мен: «Қайда

барасыздар! Отырыныздар!» - дедім. Олар түсінбей, отыра – отыры

кетті. Тым-тырыс үзіліс пайда болды. Тағы мен: «Мына

Жеңгелеріңнің жұмысын тындырмайсыңдар ма? Тағы да соған

жинаймыз ба?» - дедім. Жәдіктің Әбиі сөзді жалғап ала кетті, айтып

жатыр.

- Қайындарыңның қайсысын қалайсың, ешқайсымыздың да бас

тартуға ақымыз жоқ – дегенде, Айжамал: «Анау ақсақал қайнымды

қалаймын», -дегенде, көпшілік шу етіп, «Аллаһу ақбар!» демесі бар

ма. «Мәсімді жамап береді» - дейді. Күліп тарқасты. Уақыт деген

өтуде. Бір күні сол ақсақал ағамыз Әлайдар да дүниеден озды. Тағы

да мен Айжамалға келіп: «Көп қайындарыңнан ішінен таңдағаның

түнде дүние салды. Қазір бар да, Айшадан (бәйбішесі) төмен

225

отырып, жаулығыңды жайып (түсіріп), ойбайға бас. Халықтан ұят

болады»-дедім. Ол: «Ойбай, аяғым ауырады, жүре алмаймын, -

дейді: - Аяғың сынса да барасың. Мен сені сонда көретін болайын! –

деп, есіктен шығып кеттім. Түс қайтқан. Мен үйге де келгенмін. Шәй

ішіп отырған кезім. Біреу үйге таяған тықылдатып келеді. Сүйтсек,

Айжамал жеңгеміз екен. Біздің үй Әлайдармен көрші еді. – Неге

отырмадың? – десем, - «Ешкім отыр деген жоқ қой» -дейді. Тағы

күлкі...

Тіршіліктің сыйқы мен Сырынан түйгенім мен

түйінім

«Терең ой, түзу тәжірибесі

бар адам ғайыптан хабар

береді. Әулие деген сол болса керек» -

(Құдайбердіұлы Шәкәрім).

23/І-2004

Есею мен ержету, тоқтасу

Аз да емес, тым көпте емес жарық дүниеге келгелі өз басымнан

кешкендерім мен көргендерім және сауатымды ашып, халық

өмірінен оқығандарымды (екі қоғамда, социалистік қоғам мен

қайта құру деп аталатын қоғамда) бір жақты қарамай, өз

лабараториямнан,

өз

пікір

қорытындымнан,

салыстырғандарымды қағаз бетіне түсірген болдым: Жетімдіктің

жеті атасын да бастан кештім; оған себеп болған не, қай қоғам

саясаты,екенін де жаздым. Әрине, ертеректе, бала кезімде

жазғандарым өзінше бір бөлек. Ол ой өрісім жеттікпеген кез.

Тартымы да жоқ, күнделікті өмір шындығы ғана. Есейе келе

баланың сөзі сияқты жазылған жері де бар(күнделік). Сол кез

үшін кей жерлерін морзе әріптерімен жазғаным да бар. Соғыс

жылдары да сол сияқты үзіліс-үзіліс күнделік іспеттес. Олардың

барлығы әркімде болатын жетілмеген жазулар. Бірақ, сонда да

болса, өмір шындығы. Құрастырып, ішінен керек жері бар екен-

ау дегенге бірдеңе табылып та қалар. Ол – піспеген шикі дүние.