Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

деген тақырыппен берілген қысқа бір әңгіме бар еді. Осы күні

қысқарған сөздер қолдан жасалғандай көбейіп барады, түсіне де

214

бермейсің. Мен де соның бірі болып, «Ақылсыз ажар» «А2» деп

қысқартып қолданып отырмын. Шешіп айтсақ, қақтығысып қалуым да

мүмкін. Қысқартып қолдансаң, түсінбей де қалар. Шындығында, сол

«А2» болмаса, солай істер ме еді, ақылына салмаған соң, «А2»

болып тұрған жоқ па! Ал, осы жазып отырғанымды да қысқартып,

«АЖ» деп ат қоймақшымын. Сөз сөйлеу барысында «Аж» деп қалып,

үстеме келіп қалған ойыңды жалғастырасың ғой. Мына тырыстырып

отырған жағдайды «АЖ» дегенім дұрыс шығар.

Сонымен, оқушым, сіз менің не айтпақшы болып отырғанымды

әлі түсіне қоймауыңыз мүмкін. Газетті алып оқысаңыз, менімен

пікірлес болып шыға келесіз. Әңгіме - әлі ерге шықпаған

сылқымдардың тәнін пұлдауы. Тағы да ол мұсылман халқына

жексұрын іс. Ұялмайды – ау, ұялмайды: базарға сататын зат

сияқтандырып бағасын да айтады. Сол да бизнес пе? Осы

Қазақстанның облыстарының ішінде оңтүстікте мұсылмандардың ең

көп Жері емес пе?!

Мұнымызға жол болсын!!! Осында тұрушылардың бәріміздің

бетімізге салық емес пе?! Қалайша үндемей қаламыз! Шет елдерде

осындайларға арнайы ашылған орындар бар, оның

бақылаушылары, дәрігерлері бар. Соның өзіне біз, мұсылмандар,

жиіркене қараушы едік қой. Ал, бізде ше?? Бізде арнайы орын емес,

асхана жанынан орын алыпты. Жұқпалы ауруларды зерттейтіндері

де жоқ, жартылай жасырын, жартылай ашық. Мақала соңына авторы

өз пікірін ірі әріптермен беріпті. Жұқпалы індет келіп қалғанда, бүкіл

ел дабыл қағушы еді. Бұл індет емей не? Елді басқарушылардың

мұрнына исі бара ма екен? Барса, миларына хабар барар да.

Жалғанды жалпағынан басқан

Әр қоғамдық құрылыстың өз саясаты болады. Сол саясатын

халыққа мойындату үшін түрлі тәсілдер жасалынады: бай, кедей деп

жікке бөлу; діншілсің, ұлтшылсың деу т.б. осылай ша жіктеу жолдары

жетерлік. Енді сол саясатын іске асыру үшін заңдар шығарады. Оны

орындамағандар жазғырылады, айып тағылады.

Енді сол қоғам өзгере қалғанда, сол қоғамның белді өкілі

болғандардың жаңа қоғамға тез бейімделіп, өткенді іске алғысыз етіп

шыға келетінін өмірден көріп жүрміз. Бұл көрініс, әсіресе, ССРО –

ның ыдырауы тұсында тайға таңба басқандай анық болды.

Шындығында да, ССРО саясатының түп идеясы – қызыл империя

еді. Социалистік қоғамға өзге елдер өз еркімен келіп

қосылды(Қазақстан, Балтық жағалауы, Орта Азия елдері) сөзінің

сыры басқаша еді. Оны мен тәптіштемей – ақ қояйын. Тиісті баспа

беттерінде күн санап анығы ашылуда. Осы құлаған қоғамда «іскер»

аталынған, соның саясатын мадақтап, өз ыңғайынша асқан

шеберлікпен пайдаланушылар да болған. Сондай билікке қолы

жеткендердің

төңірегіне

жиналушылар,

оны

қостаушылар(жағымпаздар) жайлы орындарға жайғасып та алған.

215

1986 жылғы Желтоқсан шайқасында олардың көзге түсіп

қалғандары да болған. Креслосы жұмсақ болғанмен, саясаттың не

екенін білгенмен, көрініп айта алмай, бұғып қалушы да жоқ емес.

Осындай заманда, сол қоғамда біршама өмірді жалпағынан басқан

да болды.

Мен соның біреуін ғана айтпақшымын. Қазір ол бұл дүниеден

өткен. Бұл дүниеде ойындағысы болды. Бұл дүниені жалған дүние

деп жүрміз ғой, кім білген. Арғы дүниесін жаны білер, тәні өтті емес

пе? Түп тамырын айтсақ араб еді...

Бұл адамды мен Ұлы Отан соғысынан бұрын білетінмін. Бір

мектепте оқыдық. Майданға мен бұрын кеттім. 1940 – 41 ж.ж.

ауаткомда машинист – секретарь болып істейтін күйеуге тиген, ол

кезде ол күйеусіз әйел болатын. Мен оны анда – санда кеңсе алдына

шуаққа шығып отырғанымда көретінмін; мен почтада телеграфиспін,

кейде мен де сол жақта есігіміз болған соң, есік алдына

шығатынмын. Аты қазақ алфавитінің 2 - әрпінен басталады. Оның

толығының қазір қажеті жоқ...

Соғыс аяқталған соң, аупарткомдардың жанынан МТС – терге

қарайтын хатшы дайындалды. Сол баяғы орта мектептен танитын

адамым МТС жөніндегі хатшыға тағайындалыпты. Ал баяғы

машинистка – хатшы оның әйелі болып шықты, соғыстан кейін

үйленгені ғой!

Бұл қалай дедім де, мән де бермеппін ол адам жоғарылай

келіп, - хатшы болып, бірнеше аудандарда істеді. Тіпті сол кездерде

омырауына алтын жұлдыз да тақты. СОКП съезінің делегаты, оның

мүшесі де болды. Көп ұзамай, обкомның - хатшысы да болды. Сол

жылдары елде астық мол болды; өтірік ақпар, көп жерге егіп, жер

көлемін аз көрсету етек алды. Жердің азып – тозуы сөз де емес. Бір

жылы міндет орындалмай қалып, жоқ өнімді бар делініп ақпар да

берілді. Сол жылы 48 түрлі өнімнің өтірігі Москваға жетті. Бәрі жуып

– шайылып, өтірікті тағы жапты. Бірақ сол жылы облыста 14

адамның белгісіз өлімі болды. Бұл да жабылды. Жолы болғыш жігіт

Қазақ СРО президиумының председателі де болды. Москвада кезегі

келгенде ССРО – ны да басқарды.

Бірақ бұл ұзаққа созылмады: бір ұл баласы жүгенсіздік жасап,

кеңседе отырған жерінде облатқару ком- ң қызметкерін оқпен

жайғастырды, ұсталды, сотталды, өлім жазасы берілді.

Сол кезде жоғарыдағы батыр төмендеп, облыстық бір кішкене

мекемеге ауысты. Оның найза өтпес қалқаны бар, ол үкімет мүшесі

болған, батыр атағы бар. Сол адам да дүниеден жетпістен асып

барып өтті. «Бір кісі таққа мінсе, қырық кісі атқа мінеді» болып, соның

бір араб туысы совхозға директор болды. Сүйенері тақтан түскен

соң, директор аттан түсті. Бірақ жұмыссыз қалған жоқ:еліне барып,

әжептеуір аты бар бір әулиеге шырақшы болып орналасыпты. Баста

ата-бабалары бізді дінге ендіруге жіберген ғой. Бұл жұмыстан ешкім

тайдырмас.

216

27.12.2003.

«Өзіңнен тумай ұл болмас,

Сатып алмай құл болмас.»

(мәтел)

Тағдырдың ісі

Кейде біз қолымыздан келері болмаған соң, оның олай болып

тұрғанын білмеген соң, тағдырдың ісі ғой деп, өзімізге өзіміз жұбату

айтамыз. Шындығында, барлық істің бір себебі болады. Сондай бір

жағдайларды мен білуші едім. Кешіріңіз, мен көріпкел не данышпан

емеспін. Тек болған шындықты жазып отырмын.

1941 жылдан 1942 жылға қараған қыс өте суық болды. Біз

Ақтөбе қаласында 101ОСБ-ның (отдельно стрелковая бригада)

қарауындамыз. Бұл Қазақстаннан құрылған ұлттық бригада.

Командирі-полковник Яковленко, орынбасары подполковник

Садыбеков.

Бригада орта дәрежелі білімі бар жігіттерден жасақталған,

Қызылорда, Ақтөбе, Гурьев облысының азаматтары. Мен байланыс

батальонында телеграфист-морзистпін; Ақтөбе облыстық

телеграфында Чкалов қаласымен байланыс жасаймын. Чкалов-

ЮЖУРВО-ның (южноуральский военный округ) орталығы. Әскери

құпия телеграммалар мен арқылы өтеді. Москвадан К.С.

Ворошиловтың ұшып келе жатқан хабарын қабылдадым. Келіп,

әскери дайындықты тексерді:әлі өзін-өзі жасыру жағы жеткіліксіз

екен деген баға беріпті (тез окоп қазып жасырыну).

Артынша шынықтыру мақсатында күн батып бара жатқанда 25 км.

қашықтыққа поход жасатты. Бұрын менің жұмысым таңертеңнен

кешке дейін телеграфта байланысты қамтамасыз ету еді, осы жолы

мені де тұрғызып, түн мезгілінде походқа әкетті. Күн қызарып батып

барады, қарсы алдымыздан ызғарлы жел, қар тізеден. Келе

жатырған стройдың алдынан, екі жағынан барлау (дозор) жіберу бар.

Сол жақ дозорға бару маған жүктелді. Үстімізде тон, былғары қолғап,

баста құлақшын ішінен жүннен тоқылған кимешек. Сәл жүргеннен

терлей бастадым. Осыған дейін стройды көрмеген басым шыдай

алмадым. 2 – 3 минут сайын бетті, мұрынды уқалау, өйтпесе үсіп

кетеді. Дозорды қойып, строй соңына ауыстым. Терлеген соң