Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

қарт жатыр. Жас шамалары да қатар. Түрлері де бір – біріне ұқсас,

220

егіздер сияқты. Бұлардың күтушілері – ұлымен қызы – екеуіне

бірдей қарайды екен. Қартайғаны болмаса, денсаулықтары бар,

шүйіркелесіп, жарасып әңгімелесіп жатыр. Қызығып қарап тұрып:

“Бақытты екенсіздер” – дедім.

Жаңадан қосылып жатқан жас жұбайларға үлгі аларлық жағы

мол екен-ау деген ойға келдім. Ата – анаға деген қамқорлығың

осындай болғай!

“Дүние кезек...”

Алматыда әйелдер үйленіп жатыр

Күнде той – думан екен деп те ойланып қалып едік. Той

жасамай-ақ та, құда түспей-ақ та, алдын ала ЗАГС-ке – неке куәлігін

алатын орынға, арыз бермей-ақ та үйлену жолы табылыпты.

- Ол сонда қалай? - деп сұрады түсінбеген адам.

-

Несін айтасың, осы күні жаңалық табушылардың түрлері

шығып жатыр емес пе! Ауылдан жұмыс таппай, жастар жағы қалаға

ығысып жатқан кез болды ғой. Ер балалардың жолын тауып,

әрекетке кірісіп кеткендері де бар. Сол сияқты қыздар да әйелдерге

қолайлы тоқу фабрикасы, киім тігу шеберханасы сияқты жерлерге

орналасқандары бар. Осы күні механизатор мамандығы барлар

жетерлік. Әсіресе шофер дегендеріңе жұмыс табу қиын. Әрине, өз

машинасы бар болса, оны жұмыссыз демейсің. Үй мәселесі деген

қиынның қиыны. Сол жұмыс тапқандарының да, таппағандарының

сүр бойдақтары жетерлік. Үйлену үшін, алдымен, жұмысы болу

керек, жататын үйі керек. Бойдақтардың ішінде әйел жыныстылары

ерлерден асады: тиіп шығып, баласы болып, махаббат жараспай

ажырасқандар. Олар ері өліп, тұл болған емес, қайта-қайта

тұрмысқа шығып, махаббатты ойыншыққа айналдырғандар. Әңгіме

сол жайлы. Туысынан ерді қыз баладан артықтау жаратқан деп

айтатынымыз бар емес пе. Сол ер жыныстылардың маңдайы

ашылмағандары да жоқ емес: жасы отызға алқымдаса да, әлі

үйленбеген, жұмыс орны да жоқ, әйтеуір күн көрісте жергендері бар.

«Сен тазға мен саз» демекші тәжірибесі бар, үйі де, жұмысы да бар,

керек десең, 1-2 баласы болған әйелдер үйленуде екен. Оған некеге

тұру қажет емес, машинасы бар; сол машинаны жүргізуші, қол бала

болатын керек. Ондайларға жаңағы үй-жайсыз, жұмыссыз, әлі

үйленбегендер тап болады екен және ол әйелден он жасқа тарта

кіші де кездесіп қалады екен. Тек айыбы- осы уақытқа дейін жалғыз

бастылықтың зардабынан ішуді дағдыға айналдырып алғандар

ішінен кездеседі екен. Тәжірибесі бар әйел ондайды үйретуді білемін

деп, қолға оп-оңай түсіреді екен. Адам асау атты да бас білдіреді

ғой, тамаққа, жемге көнеді десе керек. Бірақ, мынаны ойлады ма,

жоқ па, қайдам. «Жаман атқа жал бітсе, жанына торсық байлатпас»

депті емес пе. Күйі келіңкірген соң, ол жігіт мінез көрсете бастайды.

Машинадан тапқан табысын қолға салмайды, тіпті, сылқиып тойып

221

алып, еркек аты бар неме қол да жұмсайды. Міне, енді соңғы

махаббат осымен тынады. Үй әйелдікі, еркекті қуып шығады,

зақымданған жері үшін тағы ол айыпты. Мәжбүр түрде жаңағы өзін

артықпын деген еркек сау басын саудаға қалай апарғанын білмей,

ақауы бар, бракованный, болып шығады. Айлакер әйелдің қылы да

қисайған жоқ. Керек десең, бала бінә бола қалған болса, тағы бөпелі

болмақ. Тән құмарлығын алды. Мұның бәрі оның арманы. Сүйтіп,

үйленіп жатқан ер кісілер емес, әйелдер.

24/I – 2004

«Ой - жанның қазынасы»

Ой елегінен өткізейікші

Дүниежүзіндегі жанды заттарды адамзат және хайуанаттар деп

екіге бөлгенімізді «Тіршіліктің сыры мен сыйқы» деген тақырыптың

басында-ақ сөз еткенбіз. Сол тірі заттардың ең ұлығы да, иесі де

етіп Алла адамды жаратқаны бар. Сол адам өз игілігіндегілерін,

қалай пайдаланады екен. Соған бірауық ойланып, ой елегімізге

салып, елеп көрейік.

Адам хайуандардың тиісті өнімдерін игеру үшін қолға

үйретуден бастағаны бәрімізге аян. Ал, кейбір соның жыртқыш түрі

бар ма, қолға көнуі қиын түрі бар ма оларды да игерген екен. Сонда

қалай дейсіз ғой. Әрине, ең алдымен, тірі заттың бәрі қөректенеді,

тамақтанады. Біріншіден, тамақтандыру барысында өзіне тәуелді

ете бастаудан іс бастап, өзіне икемдейді, айтқанына көндіре

бастайды, еліктетеді. Ақырында, барлық бұйрығын орындатады:

циркте түрлі іс-әрекеттер де жасатады. «Жылы-жылы сөйлесең,

жылан інінен шығады» сөзінің мәнін терең түсінуіміз керек сияқты.

Осы әңгімеден бұрын «Махаббат» т.б. адам өміріне байланысты

қысқа әңгімелер жазғаным бар. Сол махаббат иегері болып

жатқандар бір анадан жаралмағандар, бөтен-бөтен жан ұяларынан

пайда болғандар. Мінез-құлқы да алуан түрлі өзгеше. Олардың

артықшылығы сол – тіл арқылы, сөйлесу арқылы пікірлеседі. Ал

хайуандар сол сияқты сөйлеспесе де өз инстинктерімен түсініседі

ме дейсің. Әдетте, біз кінәлі әйел жыныстыға аудара салуға бейім

тұрамыз. Олай жасау әділеттілікке жатпайды. Оттың тұтануы екі

жаққа байланысты: қораптың ішіндегі шырпыны алып, сыртындағы

сүйкейтініне сүйкемесең, өзінен өзі жанбайды. – Сонда қалай

болғаны? – Оған мән беріп, ой елегіне салу керек сияқты. Адамда

тән және жан деген бар. «Тән құмарлығы – аздырады, жан

құмарлығы – оздырады» депті. Тәннен жан биік тұрса керек.

Сонымен қатар, адамда намыс деген тағы бар. «Қоянды қамыс

өлтіреді, адамды намыс өлтіреді» делінген. Намыс – адамгершілік

қасиет. Осыған орай бір жазушының шығармасынан мынадай сәтті

оқығаным бар еді. Оқушым, сіз де осыған өз пікіріңізді айтыңызшы.

Бір жігітітің көңілдес әйелі бар екен. Сол онымен жолыққаннан соң,

222

былай сұрақ қойыпты: «Осы сен өз күйеуіңнен мені жақсы көресің

бе? – депті. Жаңағы әйел: «Екінші рет бұндай сөзді маған айтушы

болма? Бұл менің тән құмарлығымнан болған жәйт. Тән құмарлығым

орындалған соң, сен де бірдей, ол күйеуім де бірдей. Бірақ

күйеуімнің жөні бөлек. Ол менің асыраушым, жұбайым, қиыншылық

кезде де қасымдағы қамқоршым» -десе керек. Осындай жайды

хайуанаттардан да көргенім бар: бір үйірдегі айғырдан ұрланып

шығып, басқа үйірдегі айғырға барып, шаптырып келеді, тағы да ол

ешнәрсені сездірмей, өз үйіріне келіп қосылды. Қазақта мынадай

мақал бар: “ Ұрлық түбі – қорлық”. Ұрлық білінбесе, жаңағы тән

құмарлығындай да, білінсе, тиісті жазасын алса керек. Осыған орай

«Жылан көп қимылдаса, аяғын көрсетіп алады» деген тағы бар.

Мына соңғы әрекеттерде тәнін ойлау бар да, намыстан жұрдайлар

емес пе? Ойланшы? Тағы бір жағдайға мойын бұрып ойлайықшы.

Жас жұбайлар сүйдім – күйдім болып қосылып, көп ұзамай суысады.

Бұл қалай? оның алуан түрлі себептері бар. Онымен « Өз ойымен

сөйлескен адам» дегенде біршама айтқанмын. Тағы бір түрі –

жұптасып алып, бұрынғы ынтығу тәрізді ықылас босаңсып, өз

мүлкім санаушылықтан, сылап – сыйпау азайып, көңіл сууға алып

барады. Тек асыраушымын деп қарап, тапқанын қолына салғаны

болмаса, баяғы көзқарас жоқ. Дөрекі түрде айтсақ, ішетін ыдысына

тамақ салғандайға көшуден. Мәпелеуден айрылған. Мәпелеуді

хайуан да керек етсе керек.

Мәпелеу, бойды иіту дегеннен шығады. «Бағаналы – балталы

ел аман бол» кітабында Әлпеш ана атасына әйел әпереді. Енесі

Әлпештен жас болса керек. Ол оны қыз ене деп атайды. Сол қыз

енесіне ақыл – кеңес береді: атасын баптауды үйретеді, көңілін

оятады. Олай жасаудың орнына қосылған жас жұбайлар бір – біріне

мән бермей, суысиды, ақырында, ажырасып тынады.

Жас жұбайлар, үйлендің бе, үйлендің: - екі жарты бір бүтін

болғаның. Қосылып алған соң, бұл менің базардан сатып алған

затым деме, зат сияқтандырып қарама, түсін. Және де махаббат

деген осы екен деп, кісі бар жерде шөпілдесе берме, ол – қазаққа

жат қылық. Аймаласатын уақыт табылады, жетеді. Осы соңғы

газетте жастар «Валентин күні» дегенді керек етуде. Менің ойым –