Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

елін сатқан жоқ – ау, жиған-тергенін, халықтың алтынын, алып тайып

тұрды емес пе! Сол ұятсыз әлде де қайта келіп, тастап кеткен еліне

басшы болу ойында бар. Орнында қалған Ельцины, Алла ықпал етті

ме екен, өлмей тұрып, ықтиярымен орнын тастады – ау! Басқаларға

да үлгі болсын деген өнегелі өсиетін айтып кетті емес пе? Сонда ол

сол сөзді кімге айтты екен десеңізші?! Оны тыңдайтын басшы бар ма

екен? – Оқушым, осы бір сауал қойғың келіп тұр, байқаймын, айта

қойшы. – Осы сіз бәріне ырза болмағандайсыз, ойыңыз не? – Жауап

берейін, оқушым. Мен қаным таза қазақтың қанынан пайда болған –

ау деп санаймын. Олай болса, осы кез келген “Президент”, “Әкім”

деген атаудан гөрі елдегі бұрынғы бұған қарағанды әділеттілеу-ау

дейтін ел ақсақалы, ел ағасы басқарған ұяттылығы басымдау

басшылық. Біз осы барған сайын арымыздан айырылып барамыз.

Ынсап, әділет мейірім үшеуі қосылып адамның ұжданын (совесть)

құрайды екен. Осы үш белгі бойымызда бар ма екен, оқушым,

ойланайықшы. Мен ешқайсыңа күмән тудырып отырғаным жоқ,

жалпыламай айтып отырмын, осыдан қол үзіп бара

жатырғандарымыз да жоқ емес – ау.

Академик Лихачев: “ Адамгершілік тәрбиеге шешуші мән

бермейінше, ендігі жерде қоғамның өмір сүруі екі талай” – деп, үзілді

118

– кесілді түйеді. Қазақтың аяулы жаны ғалым Шәкәрім

Құдайбердіұлы да осыған үндес пікірді өзінің “үш анық” кітабында

айтады. Бұрын халық елдің ақсақалын, ағасын өздері тыңдайтын еді

ғой. Қазір ше? Қазір жоғарыдан тағайындайды. Ол сол

жоғарыдағының адамы, халықтікі емес. Халық не болса, ол болсын.

Жоғарыдағы ожданы бар адам үлкенді сыйлап, кішіге қамқоршы

дегенді білетін еді. Ұят, инабаттылықты сезінетін еді. Әр жұмысты

жасамай тұрып, ақыл – кеңеске келуші еді. – Сол жолдан қалай

айырылдық, әлде адастық?

- Иә, дұрыс сауал. Оған да жауап іздейік. Мешеу қалған ел деп,

Ресей қоластына ендік. Ол өз саясатын, әкімгершілігін жүргізді.

Жүргізіп қана қойған жоқ, тіпті қанымызға дейін дарытып та жіберген

жерлері мол болды:

1)Сауатымызды ашты, сонымен қоса діннен де аулақтатты, тілімізді

жоюға айналды.

2)Арақ – шарап ішуді үйретіп қана қойған жоқ, керек десеңіз, біз

олардан оны игеруді арттырдық.

3)Наркотик деп аталатын зиянды, есті алатын, ішу жолын

пайдалануды да меңгертті.

4)Кейбіреулеріміз, тіпті, оның дінін де қабылдадық.

5)Әсіресе соңғы кезде газет–журнал беттеріне болсын,

теледидардан өнегелі көрілім емес, қарауға ұялатып, жиіркенетін

көрініс те беріледі. Олай болса, бағынамыз деп айырылғанымыз да

бар, әуестеніміз деп адасқанымыз да жетерлік.

- Осыны тыюға бола ма? - Әрине, болады.

- Неге соны жасамысқа? - Ә! Оған да шектелу қойылды ғой. Бас

жағында айттық қой. Барлық тұтқалы орынға өз адамы, қала берді

тақымға бұрылатындар отырды. Іс білетіндер аулақтатылды емес пе!

Теледидарда өнегелі бейне хабар бастала беріп еді, ол басшы

алынып, өз адамы басқарды. Қанын шығара шындықты айтқан

газеттерге тыйылым салынды. Осы бір еркіндік берілді деген бір

хабар бар. Ол – «77 күн» хабары, әзіл – оспақ сияқты, түбінде

шындық жатыр. Одан шығын жатқан қорытынды жоқ. Тек қана көруші

күлкіге мәз боламыз да қоямыз. Ертеректе «Ара» журналы шақса,

шағып алушы еді. Қазіргінің зәрі таусылған.

Халқым, елім деп даусымды қатты шығаруға да бата алмайтын

болдық емес пе?

Мен соны уақытысында білмейді де қалыппын. Білгенде

қолымнан не келуші еді, дегенмен, айтып отырғаным ғой. Парламент

президентке жақпаса, халық сайласа да, жалғыз президент тарқата

алады, тарқатты да. Сонда дара билеу болып шыға келмей ме?

Демократия деген сөз артын қысқаны болып шыға келеді.

Ел басқарушылар ішінен некен – сияқ жексұрындар да

табылуда. Олар ол орынға қалай барған? Кезінде қолдаушы болған

болу керек. Кейін түрлі жағдайлармен жақпай қалған жағы да болуы

мүмкін. Пенде болған соң ойына келеді ғой. Меніңше, ол сол үлеске

119

(Ханталапай) келіспеді ме, әлде жоғарырақ орынға(таққа) дәметті ме

екен дейсің (Қажыгельдин). Айта берсем, осы сияқты «озушылық»

толып жатыр. Сонда қайда барамыз, келешегіміз не болады деп,

өзіме - өзім ренжимін. Оқушым, сенің ойың қай жағында екенін өзің

білерсің.

2030

20+20+20

«Бедел парасатқа емес,

парасат оған үстем

болуға тиіс»

(Бала биден)

Болашағымызды жоспарлағанға не жетсін. Қазір қай елді

мекенге барсам, 2030 деген жазу көшелердің көрнектілеу жеріне

жазылған. Бұл жазу болашағымыздың тақырыбы іспеттес нәрсе. Бір

кездерде, осы қайта құру қоғамына дейінгі кезде, «Коммунизм» деген

сөз осы 2030 – дан да жарық сияқты, тірі адамның жарық дүниедегі

пейіші сияқты елестейтін еді. Солай етіп дәріптейтін де болатын. Сол

коммунизм деген сөзді айтуды қойдық. Жеткесін қойдық па, әлде

жетпей-ақ оның желкесі үзілді ме, оны айта алмаймын. Тіпті сол

қоғамды аузымыз қисаймай – ақ жамандап та жүргеніміз жоқ па!?

Адам болған соң, болашағымызды, барар бағытымыздың алдына

адасып кетпес үшін қарақшы сияқты бір деңені қадау керек-ау

деймін өзіме- өзім. Сіз қалай ойласаңыз, солай ойлай беріңіз, онда

менің таласым жоқ.

Дін бағытындығылардың бір сұрап жататын сұрағы осы жерде

есіме келіп тұр: - Сен мұсылмансың ба? Мұсылман болсаң, оған

дәлеліңді айт. Сонда ол екінші біреудің мұсылмандығына

күдіктенгеннен қойған сұрағы болуы керек. Мүдірмей жауап беріп

шықса, мұсылман болғаны болуы керек. Істің мәні тек ауызша

жаттанды сөзді айтумен шектелеме екен деген ой мені мазалайды.

Үстін-үстін заң да, жоспар да шығу үстіне шығуда. Оның

орындалуына беріліп жатқан ақпар қалай дейсіз ғой? Бұрындары

ақыры орындалуға тиіс деп, алдын ала болмаған істі болды деу бар

болатын – ды. Қазір ше? Болмаса да болдыға босуға шықтық.

Тәртіптілік, саналық дегенді кімнен талап етуді де ұмытып барамыз.

Бір ретте облыстық баспа (газет) бетінде басылған мақалаға дұрыс

болмаса, авторы жауапты делініпті. Сонда кім не айтқысы келсе,

жазғысы келсе, жаза берсін дегені ме? Бейбастақтыққа жол ашудың

жолы болғаны ма?

Күн санап жақсару үстіне төмендеушілік басым болуда. Тәртіп

болмай, өтірік жойылмай тұрғанда жақсы болады дегенге сенгім

келмейді. Ат төбеліндей жеке байдың жеттігуі бізді оңдырмайды. Ол

қалай өсіп барады? Өсу жолында қиянат жоқ па екен? Осыны да

ойлау керек-ау!

120

Бейбітшілік кезеңде өмір сүріп келеміз дейміз. Табан астынан

еш кінәсіз жандар бұзықтардың қолынан құрбан болуда. Оны

ұялмастан теледидардан хабарлаймыз. Сол бұзықтарды тірексіз деп

айту қиын – ақ. Тіпті кейде қорғаның деген полицейлердің өз ішінен

де сондайлар шығып жатады. Соларды адам түршігерлік ауыр жаза

түрімен неге жазаламайды??? Кеше Ұлы Отан соғысы кезінде

қашқандарды, өзін-өзі атқандарды соғыс трибуналымен жазаның

ауыр түрін қолданған соң, бірден тыйылды емес пе? Бұларға соны

неге қолданбасқа? Кез келген жай адам өзінің қауіпсіздігін сақтау

үшін президент гвардиясы сияқты топ жасау керек пе? Қайда

барамыз?

Бай болайыққа көштік. Бұрын осы қазақта бай дегенді жау

көріп, сібірге айдап, жер аударған кез де болды емес пе? Сонда сол

байдың малын бағып жүрген кедейіміз соның туысы, бауыры еді ғой.

Оларда рақым, жан ашырлық деген сезім бар сияқты еді. Қазіргі

байға жалдансаң, сол сезім бар ма екен? Қайдам? Базар, базар,

базар дейміз. Сауда, сауда деп тағы даурығамыз. Соны, сататынды

өндеріп жатқандар кімдер?! Алып сатушылық, алып сатушылық. Бұл

нарықты төмендетпейді, жоғарылата түседі, ақшаны

құнсыздандырады. Сауда жасай алмаған қарттарды қайыршылыққа

итермелейді. Ақшаның құнсыздануына байланысты пенсияны да