Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

дәрігерлік кітаптың әкім Лұқпан қалған екі парағын ғана оқыдым

ғой, менен де өткен емшілер болған ғой деген екен.

7) Бұл әңгіме мен ертеректе минералды су (минводы)

демалысына емделуге барған кезімде есіткенім. Атырау

(Гурьев) облыстық па, қалалық па атқару комитетінің бастығы

оқымысты, білімді кісі екен. Әйелі – орыс. Бала дегеннен

жалғыз қыз. Ол болса Ленинградтта (Санкт – Петербургта)

оқып, сонда жұмыста екен. Жаз айында үйін үш құрылысшыға

ремонтатады. Бірнеше күн (күрделі ремонт) бұлар осында

болады. Үй иесі тұрмысты кісі екен, оның інісі Ақтөбеде үлкен

қызметкер көрінеді: енді орыс әйелдің ойы бұзылады:

«күндердің күнінде мына байлық , мына үй кімге қалады?»

деген ой жанын жегідей жей береді. Ойлана – ойлана, күйеуінің

көзін жойғысы келеді. Үйді жөндеп болған соң, құрысшылармен

келісіп, бір күндері түнде өлтіруді үәделеседі де, өлтіртеді. Өлім

кімнен болғаны белгісіз. Әйелі қатты қайғыға бөленген. Жақсы

бастығына елі де, туыстары да қаралы қайғыда. Ақтөбедегі

бауырлары да жиналған. Қанша дегенмен, басшы адам,

жаназасын шығарып болып, үлкен митинг жасалады. Митингіде

туған інісі орысша сөйлеп тұрып, ағасының өлімін «Шайт!» деп

айқалап жібереді. Қалған орыстар бұл не деп таңырқап та

қалып, бұл не сөз деп сұрасып жатады.Өлген өлді,жерледі, іс

бітті. Жоқ іс бітпепті . Заң қызметкерлері астыртын іздеу

жұмысын жүргізе береді екен. Үш жыл өткен. Бір күні кешкілік

асханада үш адам масаң ішкілік үстінде ұрысып қалады. Бұлар

баяғы үш құрылысшы екен. Сыртынан тыңдаушы да қалмай

жүреді – екен. Ол жұпыны киім киген , ол да масаң, ол да сол

асханада қалған қалдықты жен жүрсе керек.

- Сен үлесті көп алдың ! Маған тиістіні бермедің!- деген сөз

айтылып қалады. Керегі де сол еді. Тергеу барысында жалдамалы

жендетер де, қара жүрек сұмпайы жалдаушы әйел де ұсталады .

8) Мынау әңгіменің варианты әртүрлі жазылып тұр. Бәрінің де

айтатын сол – бала, іште келген бала. Арабтар мен монғолдардың

жауласуында арабтардың ел басшысы Аби Малих Бахадурдың

Гүлсара деген әйелі тұтқындармен қосыла қолға түседі. Ішінде алты

айлық бала бар. Монғолдың ел басшысы Нехнур некелеп алмақшы

болғанда, Гүлсара іштегісін тууға, содан соң қосылуға рұқсат алады.

Туады да. Ұл туады, атын Тимучин қояды. Бала ер жетеді, қабілеті,

110

ақыл-ой, күші басқалардан артық. Өлерінде анасы Гүлсара

Тимучинге «Шыңғыс» деген ат қояды, болған жағдайды жасырмай

айтады. «Шыңғыс» - араб сөзі, қазақша – «Пәк таза» деген ой ұғым

дейді менің оқығанымда.

9) Тіпті шапса да, отқа салса да, атса да өлмейтін жын-перілердің

жаны өзімен бірге болмайды екен, жаны басқа жақта сақталады екен

деген ертегілерде де айтылып жүр ғой. Сол жанның қайда екені

сыры айтылып, ақырында, табылады, өлтіріледі.

10) Нұх Пайғамбардың тұсында, пенделері Пайғамбарға бағынбай,

топан су болады дегенге байланысты жағдай. Топан су енді болады

деп тұрғанда, қайыққа керектілер түгел салынған. Бір адам келіп,

Нұхтан сүйінші сұрайды: «Кіші әйеліңіз ұл туды!» дейді. Нұх келіп

көрсе, балаға ықыласы ауып кетеді. Баланы алғысы келеді. Бірақ

артық нәрсе алса, қайық суға батады. Аллаға үш рет періште арқылы

сөз салмақшы болса да, батылы бармайды. Алла бәрін біліп

отырады. Ақырында, Алла: «Пендем, осымен үш рет келдің, неге

айтпайсың, айт!» - дейді. Нұх баланы алғысы келеді. Кемеге дінді

қабылдағандар ғана мінетін еді. Баланың шешесі дінді

қабылдамаған екен. Сонда Алла Нұхққа : «Бала деген әкеге – күмән,

шешеге - аян» - дегенде, сыр ашылған екен.

11) Бір кісі өлтіруші өлгенде рухы қайда болатынын білмек болып

(аңыз әңгіме), Аллаға бет алады. Жолда кездескендердің бәрі де

бұған таң қалады: «Сенің жаның тозақта» деген ой келсе керек.

Жолда бір дихан: - Менің кәсібім – диханшылық, ешкімге қиянатым

жоқ, менің жаным жанпатта ғой деп ойлайтын еді. Енді – бір

діндарлар менің жаным Жанатта болмай, қайда болсын , намаз ,

оразам түгел, құдайға құлшылық етемін дейді екен. Енді бір мүсәпір

кездесіп, ақуалының нашарлығын айтып, кісіге көмек те бере алмай

жүргенін айтып, ақыры бара жатыр екенсіз ғой, менің де жайымды

біле келесіз бе?- деген екен. Сол кісіге жаңағы уәде беріпті. Енді

жақындап қалдым- ау дегенде, қарақшыға кездеседі. Бүл мұны

өлтірмекші. Қалай айтса да көнбейді. Кісіден алған аманатым –

уәдем бар еді десе де көнбейді. Сол аманатарды табыс етейін,

сосын жанымды ала бер десе де көнбейді. Ал, болмаса, сенен

бұрын 99 адамның басын алып едім, сен 100-бол деп, басын алып

жіберіп, болған істің бәрін жасырмай айтқанға, шындық иесі, аманат

тапсырушының рухы жаннат та екен де, Күпірлік ойға келгендердің

жаны жаннатта емес екен деген сөз тағы бар.

Аты жоқ абыржу.

Кейде адам бір нәрсені бітірдім –ау дегеннен кейін, сол бұйымтайын

біреуге көрсетуге не тыңдатуға ынтығады да тұрады емес пе! Сонда

соны көретін, не тыңдайтыны бар ма, жоқ па?! Онымен, тіпті,

жұмысы жоқ. Дегенмен, ойлаған ойы оны жеңіп, осы кісі тыңдайды –

ау деген бір құрбысына барып тынбай, тынышталмайтын көрінеді.

111

Сол жайт дәл менің де басыма келіп тұрмасы бар ма! Пікірлесіп,

масаттанғандай ма, әйтеуір, бір уһ! Деп деміңді ішіңнен бір алмасың

бар ма. Толғатқан әйел өзі не туарып білмейді, ұл ма, қыз ба? Әңгіме

ұл не қыз тууында емес көрінеді, сол 9 ай, 9 күн көтеріп әуреленгенін

дүниеге келтіру ғой! Сол сияқты іс бітіруші де сол әйел сияқты

перзентін (азды – көпті ісін) ұзақ уақыт бойында сақтады. Оны жарық

дүниеге шығару жолын қарастырды, яғни толғатты. Ақырында, оны

шығарды да. Бұл – оның туғаны. Енді босанған әйел не туғанымен

жұмысы жоқ, сол перзентінің жүзіне қарағысы келіп – ақ жатады

екен. Жазушы да сол сияқты еңбегін көргісі келеді, өзі ғана емес,

пікірлес ауқымына көрсеткісі келетінін (тілектес қауымдарымен

талқыға салады екен) білетін едім. Айтпақшы, ішке жинағанның бәрі

перзент не туынды бола бермейді: айы – күні жетіп те, жетпей де

жарыққа шықпай қалатыны бар. Кейбіреуі жарыққа шыққанды жоқ

қылуға тырысады екен – ау! Мұны да өткенде кездестірдік. Сөзіміз

жалған болмау үшін айтайық: Жөлекте бір “Шырайлы” бойдақ

күнінде жергілікті кеңестің депутаты екен. Соны соған бейімдеушінің

өз есебі болған сияқты. Сол “ Сұлу” оң босағасында екі қабат болып,

перзентін жасырын түрде дүниеге келтіреді де, түн ішінде мал қора

жаққа апарып тастайды. Ертеңгілік сыртқа шыққан біреу бір иттің бір

нәрсені салақтатып алып бара жатқанын көреді. Қараса, жаңа туған

жап–жалаңаш сәби. Қорыққанынан дауысы шығып кетеді. Дереу

хабарлайды. Егесі табылады. Ел болып, “жабулы қазан жабулы”

күйінде қалдырады. Осының алдында ғана айттық қой, сыр да

жасырылмайды деп. “Отыз тістен шыққан сөз отыз рулы елге

жайылады” деген мақал бар. Болған іс бізге де жетті, тіпті сол

“бейбақ” біздің елге келін де болып келді. “Сен тазға мен саз” деген

бар емес пе, өзі сияқты кемдеуге қосылды. Онымен де көп отаспай,

қайта ажырасты. Бұл әйелді безбүйрек десе болады. Мен

бұйымтайымды итке тастамай, осыдан бір ғибрат алар ма деген

мақсатпен, жаңағы, асығып, қашан көрсеткенше абыржауымның

себебі сол шығар деп тұжырымдадым. Енді біреулер білгенін біреуге

үйретпей, өзімен көрге ала кетушілер де болады екен. Ел болған

соң, әр түрлі болады екен. Мысалы, атбегі, құсбегі сияқтыларда бұл

құпия болады екен.

Біздің елде бір орыс болды. Біз оны “Федор Евсеевич” деуші

едік. Аты – жөні де солай еді. Киім тігуші өте шебер адам. Ісмерлігін

үйретпей – ақ кетті - ау; өзімен бірге арғы дүниеге алып кетті:

маскүнем неме арақтан өлді.

Ал, жазушы Асқар Тоқмағанбетов, өзі айтқандай, 72 перзент