Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

келтіріп, 7 рет “Мать героиня” болуы керек еді, ондай атақ алмаса да,

перзенттерін беріп кетті. Соның бір жұрнағы осы менің шежіреме де

енді (“Қыз ұзату”өлеңі).

Білгенін жасыру, үйретпеу, перзентін, бұйымтайын жасыруды

мен пасық дер едім. Біреу: “Ер кісі де туады ма?” – депті. Оған: - Иә,

туады, - депті, - екіншісі.

112

Сол туғаны емес пе, Асекеңнің ( Асқар Тоқмағанбетовтің).

Кездесуде ол кісі әр еңбегін бөбегім деп санайды екен. 72 рет

толғаттым дегенін өз аузынан есітіп едім. Ал, күні бойы орағытып

айта алмай отырғаным, өз атамыз туралы шежіре жобасы еді. Кейбір

перзент нәзіктеу келеді ғой, ол ата-анасына көп байланысты.

Сол сияқты менің де бұйымтайым нәзіктеу болса керек. Оқушы

қауымым, байқап ұстаңыз, бір жерін жазым қыла көрмеңіз. Перзентім

7 айлық шала болса, 40 күн тымаққа салып, мақтаға орап, кереге

басына іліп қоюға да тура келер, кешіріңіз.

Бұлай деп жатырғаным – карт құлақ үлкендер дүниеден

ертеректе өтіп кеткен. Қазіргі кейінгі буындар, менің тұстастарым,

өткеннен хабары кем, тіпті, жеті атасын да білмейтіндері мол.

Қыпшақ шежіресі туралы мәлімет жоқтың қасы. Оның ішінде Бұлтың

тармағы осы сыр бойына тарихи жағдайдың тәлкегімен келіп қалған

жайы тағы бар. Бұл сол сыр бойындағылар жайлы ғана мәлімет.

Сондықтан да жетілмеген деп отырмын. Оқушы қауымның ішінен

толықтыратыны, кемшілігін жөндейтіні болса, оған қуанамын.

Шымкент қаласында тұратын Сарыпбеков Нұрғали інімнің

хабарын есітіп (бұл да шежіремен айналысушы), кездестім. Бұлтың

қыпшақтың ішінде қызылшекпені екен. Інісі бардың тынысы бар

дегендей, шаршап жүргенімде, жиған-тергенімді түгел қолына табыс

еттім. Әлі де жинаудамыз. Енді жарық көруі де ұзақ болмаса керек.

Наурыз, 2002 ж.

Ой елегіне салыңызшы.

Қалталының қалтасы толған ақыл мен билік

“Ақ шаштының бәрі ақсақал емес”

(Халық мақалы)

“Аяз би” ертегісін оқымағаныңыз кем де кем болар. Сол Аяз би

кім еді, билікке қалай жетті және оны халық не үшін армандағаны

бәріңізге мәлім болар. Сол халық арманы, аңсағаны бола ма деп

ойлаушы едік қой бір замандарда.

- Аңыздағы Аяз би адамнан қорқушы ма еді?

- Жоқ. Халық оны қадір тұтатын, сыйлайтын. Ондай ел басқарушы

болса, одан артық адамзатта қадірменді жан болмас еді.

Адам баласы жаралғалы бір-біріне деген қастандық, қызғаныш,

бәсекелестік тынатын емес. Қайта оқып, білім алып, мәдениетті

болдық деген сайын, әділетсіздіктің, қулық-сұмдықтың көзі де

ашылып, “демократия” дегенді ұран қылып, аузымызды айқара

ашып, іс жүзіне келгенде, бәрін де жекелеген кісілердің құлқын

құмарлығына жеңдірудеміз. Сөзге келгенде шешен, қиуын

113

қиыстырып, ізін білдірмей, бәрін де тып-типыл, кедір-бұдырының

бәрін тақтайдай етеді, "демократияға" жеңдіреді. Осылай

етушілердің басшысы да, қостаушысы да, жинақталған тобы да бар.

-Олар кімдер?

-Оның басында ел басқарушы отыр да, төңірегінде жақтаушы

жағымпаздары бар. Жіліктің майлы басын сорушылар. Ал оларға

қарсы шыға қойғандар кездесе қойса, оны жұмыстан тайдырудың

әдісі мол-ақ. Сондықтан да, іштей сезгеніңмен, "Күш қазандай

қайнайды, күресуге дәрмен жоқ" болып қала беруге тура келеді.

Күресіп көр, қалай жеңер екеңсің. Сондайлардың "заказной" өлімге

душар болғандары да бар.

Ағылшынның философы әрі саясатшысы Эдмунд Берг:

"Жамандықтың үстемдік алуы үшін жақсы адамдардың әрекетсіз

отыруының өзі жеткілікті"-депті ғой. Қараңызшы, бір кезде "Семей-

Нивада"қозғалысын Олжас Сүлейменов бастап еді, Арал мәселесін

Мұхтар Шақанов көтерді, сонымен қатар 1986 жылғы Желтоқсан

Құрбандарын да қаймықпай айтты. Олар қазір бастаған ісін

жалғастыруға мүмкіндігі жоқ, мемлекеттік басқа жұмысқа жіберілді.

Сотқар адам елден тысқары жерге жұмсалды. Екеуі де кітап жазу

үстінде болса керек. Мен кітап жазып отырғаным жоқ. Бірақ ойға

түйгенімді жарияламасам да, қағаз бетіне түсіріп отырмын. Оқушы

болса, кейінгі жастар жалған хабардың, саясаттың сыры қайда

жатқанынан хабардар болсын дегенім.

Мемлекеттік негізгі заң да өзгере салуы оп-оңайға айналған.

Шығып жатқан әртүрлі заңдар бар да, оның орындалуы жоқ. Әшейін

бар ма, бардың өзі. Қолында билігі бар топ, оны айналып шыға

салады. Тіптті сол заңды бұзушы айып ақшасын төлесе, оған жаза

қолданылмайды. Бұл да заңда көрсетілген. Сонда тәртіп деген қайда

барады? Бүкіл халық болып, делегаттарын парламентке депутат етіп

сайлайды да, ол жалғыз президентке ұнамаса, оны тарқата салады.

Сонда не болды?! Бұл нағыз дара билеушілік емей немене???

Сайлаудың жаңаша тәртібін де жасап алыпты. Президентке

депутат болып тіркелу үшін белгілі суммада ақша төлеуі керек те,

оны жақтаушылар болып подпись жинауы керек. Ақшасы жоқ адам

ше?! Сол ақша қайдан жиналған ақша екен?! Егін егіп пе, мал бағып

өсіріп тапқан ба екен?! –Жоқ. Қоғам өзгеріп жатыр, ыдырап, бөлініп

жатыр. Мемлекеттік сақтық кассадағы халықтың маңдай терімен

жинағандары бар еді ғой. Жоғалмайды, ұры ұрламайды, өсіп тұрады

деген еді ғой. Ол қайда? Өспек түгіл өшіп кетті. Колхоз, совхоз

дегендер тарады. Соны ұйымдастырғандағы халықтың үлесі деп, екі

түрлі талон берілді. Оны да (талонды) сатып берді. Бірін сактық

касса арқылы сұм қоғамдар (акционерлік қоғам) бізге аударсаң, өсімі,

ұтығы болады деп еді. Олар өздері байып жатыр да, халық айдалада

қаңғырып тағы қалды. Міне, жаңағы ақша төлеп, президенттікке

кандидат болушылар осы құрдымға кеткен ақшаларды иеленушілер

114

деп білемін. Уақтылы пенсияны да алмайсың. Соның кідірген

айларында, одан пайда болатын өсім де солардікі.

Қазақ бұрын пенсиясыз да күн көрген, бала-шағасы әке-

шешесін асырауға тиісті деп, қалай аузы қисаймай айтты десеңізші!

Сонда қазақ елі жетілген ел ме, берекесі қашып кетілген ел болғаны

ма?!

« Көпірден өткенше, қызыңды алайын, көпірден өткен соң,

қызыңды ұрайын » деген сөз бар қазақта. Сол депутаттар сайлау

алдында « жарылқайтынды » да шығарды. Немесе,

облысты басқарушылары не де болса, кәрілерден, қақбастардан,

шығады деп, бірдеңені желеу етіп (совет армиясы күні, 23 ақпан),

құттықтау қағаз да жазады(Қызылорда обл. болған уақиға). Ал, 9 май

жеңіс күні, сайлаудан өтіп алған соң, елеген де жоқ. Үйткені ол

құттықтаған.

Телеэкранда зейнет ақыларын халық 1998 ж. алды деп

хабарлайды. Шындығында, ол – ақпар. Жаңа жылда әлі екі айдың

зейнетақысы төленген жоқ.

Ел басқарушы қарамағындағы халықтың жағдайын білуге

шығатын болса, алдын ала көшеге дейін сыпырыла бастайды.

Кемшілікті көрсетпеуге тырысады. Келуші де кемшілікті көрмеуге

тырысады. Халықтан ол ел басқарушы соншама неге қорқады,

жасақтарын соңынан ертіп жүреді. Меніңше, ел басқарушы халықпен

бірге болса, сол халықпен тең дәрежеде болуға тиіс. Ал, бұрынғы

хандық замандағыдай болғысы келсе, онда демократия деген сөзді

ауызға алмауы керек.

Осы халықтың түбіне жетіп бара жатқан нәрсе – күншілдік,

билік құмарлық, өтірік айтушылық. Қала берді, жағымпаздықтың

зардабы, іс білетінді бөлектеп, тақымға бұрылатындардың елге би

болуы, әкім болуы. Олардан түсетін түсім бар. Ол түрлі жолмен сый-

сыяпат болып жетіп жатады. Осыдан барып, қалталының қастасы

ақылға толы болады да, билік те соның қолында болады.

Бұдан халықтың жағдайы жақсармайды. Ат төбеліндейлер

жақсарып, әлсіздер әлсірей береді. Оның ақыры наразылық

қақтығысқа айналады. Еркіндік, сөз еркіндігі делініп еді. Шындықты

көзге бажырайтып, бетіне басып айтатын газеттерге де тыйылым

салынып тасталды. «Ордалы жылан» кітабын оқыңызшы, бәрі