Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

дәлелденген. Ұйымдасқан топ деп отырғанымыз осылар. Одан не

шықты? Жазушы қуғынға ұшырады, қуылды.

Бір кезде газет бетінде «Қазақтың жауы – қазақ» деген

тақырыппен мақала басылған-ды. Ендігі қалып тұрғаны бірімізді

біріміз дұшпан қылып көрсету, жала жабу ғана қалып тұрғандай

сияқты. Бұл бағытпен кете берсе, ол да болмай қалмас.

Атамыз қазақтың үлкенді сыйлау, құрметтеу, тыңдау, әдептілік

жолы дегендерінен айрылып барамыз. Үлкен өмірден өтер-ау.

Кейінгіге сол теріс мінездің кесірі тиіп, әдетке айналып кетпесе болар

еді.

115

Қазіргі халық соқыр емес, бәрін де біліп те, көріп те отыр. Енді

қалайша ел басқарушыға сенім арттырады? Шыдамның да шегі бар.

Шыдап-шыдап келіп, бір күні жарылуы да ғайып емес.

Осы ақылдымын, данышпанмын дегендер күндердің күнінде

тағынан тая қойса, не өлсе, халық соларды басқаша атауды да

шығарып алды. Шынымен, солар соңғы атаққа, тайғаннан кейінгі

атаққа, ылайық болмаса, солай аталар ма еді?! Халыққа құрметті

болмаған биліктің не қажеті бар деймін-ау! Сонда солар, керек

десең, өзімен ауыз жоласқандарымен де бақталас- ау, шіркіндер!

Нағыз ақылды, данышпан болса, дүниеден өткеннен кейін де

халық аузында мақталатындай, үлгі болатындай болмас па еді?!

Абай да қалтасыз емес еді ғой. Бірақ ол тек қана адамгершілікті

қолына ту етіп көтеріп, бүкіл адамзат баласын әділдікке, бірлікке,

достыққа, білімділікке, сыйластыққа үндеп өткен жоқ па! Соны солар

да оқыды. Аузында Абайдың ақыл тұтарлық сөзі бар да, ісінде ол

жоқ. Кілең бір тоты құс. Әділетсіздік ең жоғары басшыдан шығып

жатса, төмен қарай былғанған үстіне былғана түседі де, ақыры

Хайуанаттың істемейтін ісінен де төмен болады, яғни біріне бірі

қастандық ойлайды, жояды, құртады. Соның жолына түскендердің

аяғы есірткі ішеді, шегеді, ақыры, санасыз әрекеттерге барады.

Біреуді құртады, өзі де құриды.

Дүниедегі жаратылған тіршіліктің ішіндегі ең асылы адам

болса, соның ең азғыны да адам болуға айналды, айналып та

барады. Ақыр заман дегенді қолдан жасауға неге асығады екен

десейші!

Егеменді ел болдық деп аузымызды айқара ашамыз! Сол

егеменді елдің егесін мен байқай алмай келемін. Неге дейсіз ғой?

Сол егемендік алғалы бері экономикалық құлдыраудамыз. Ақыл-ой,

парасат, адамгершілік қасиеттеріміз молаю орнына орта түсіп бара

ма деймін. Сана, тәртіп, ар-ұят деген аяққа басылуда.

Темір тәртіп деген армия қатарында болуы керек болса, сол

армиядан қашу басталды. Мұнда да тәріп басшыда жоқтықтың

салдары-Қашушы кім?-Отан қорғаушы жастар. –Неге олай? –Ол жас

отаным бар деп сезінбейді. Ол қорлық көрген соң қашады. Енді

қашқындарды қайта келсе, жазаламаймыз, оны ұрып-соққан тиісті

жылын өтеп, аулына кетіп қалды ғой демекші. –Ал сол бөлімдердегі

сорақылыққа жол беріп отырғандар ше? –олар орнында. Қадыр

Мырза Әлндің "Бұқпа" газетінде беріліп жүрген

"Жазмыш"әңгімесіндегі атақты адамдардың өзін өзі өлімге қыюы-

апаруы неліктен?!

Қайта құру озу ма, әлде тозу ма?

Ұлғайған соң адам неше түрлі ойға шомып, жақсы қайсы,

жаман қайсы, түзу қайсы, ақырында, осылай қарама-қарсылық іс-

әрекеттерің пайда болуы неліктен деген сауал сенің ақыл-ойыңды

116

жегідей жей береді екен, жей береді екен. Соған өз пайымдауымды

шимайлап көрейнші дедім де, кірісіп кеттім. Адам баласы дүниеге

келген соң, азды-көпті өмірдің талқысын басынан өткізуі кімге болса

да айдай анық. Жабайы болған кезеңді қозғамай-ақ қояйық.

Ұйымдасып қауымдасқан, ебіне лайық ел болып, мәдениетке

иеленген кезден кейінгі өмірді-ақ сөз етейікші. Осы алтын деген бір

зат бар емес пе? Соны қандай ылас затқа қосып жіберсең де, көз

тартып, жылтырап жатады. Сол сияқты жақсы дегеннің бәрі де сол

өзі тектестің ішінен ерекшелігімен айқындалып тұрады, соны тани да

білу керек-ау!

...Екі қосшыға бір басшы болуы қажет екен. Демек, ел болу үшін

әрқашанда басшы керек. Сол басшы қандай болғанды қалайсың

деген сауал осы әңгімені тудырып отыр. "Аяз би" ертегісін оқымаған

қазақ кем де кем болар деп санаймын.Оқымасаңыз, оқыңызшы.

Содан кейін осыны оқып, пікірлесейік. Болған ба, болмаған ба

онысында айтарым жоқ. Бірақ менің білетінім – халық арманы.

Арман деген – болашақты көксеу, аңсау, соған баратын жағдайларды

жоспарлап, іске асыру. Халық қадыр тұтқанын тастамайды, оған

зияндық жасамайды, бағалай біледі.

Ол үшін ондай басшы әділ, адал, іскер, алдын болжай алатын

болуы керек. Қандай іскер болжампаз болғаныңмен, әділдік пен

адалдығың кем болса, онда сенде қадыр деген болмайды. Сенің ісің

ілгері дамымайды. Өйткені халық саған сенбейді. Сенің жоспарлаған

ісіңді тыңдаушы- халық. Сондықтан да сен халқыңның арасында

еркін жүре алмайсың, қорқасың. Қорықпасаң, неге сен жүрген

жеріңде жан- жақты қорықшыларыңды ертіп, маңайыңа шағымы бар

жандар неге жолай алмайды. Сондықтан да сен халықтың тынысын

білмейсің. Ат төбеліндей өзіңнің төңірегіңді, жағымпаздарыңды ғана

білесің. Соның өтірік ақпарына сенесің. Олар саған көпшілік халықты

көрсетпеуге тырысады. Бір ғана мысал – қалалы жерде осы

тыныштық заманда ертеңгілік кезде, үйден шығарып тасталған

қоқыстың ішінен нан теріп жеп жүргендерді барған сайын көремін. –

Ол адам ба, әлде хайуан ба? – Жоқ, ол адам, шошқа не сиыр емес. –

Ол неге жейді? – Аш болған соң жейді. Істейтін жұмыс жоқ, істеуге

шамасы жоқ. Көбінесе ондайлар зейнеткерлер. Зейнетақысы

жетпейді. Қаладан кеткісі жоқ. Зейнетақысы өзіне қаратып алдым

деп аталатын пәтер ақысына жетер – жетпес. Ол сорлының

асырайтыны да жоқ. Мұндайлар жастар ішінен де байқалады. – Неге

олай дейсіз ғой? – Істеуге жұмыс жоқ. Ол сорлының құшағында сәбиі

бар. – Неге ол туған деп тағы сұрайсыз – ау?! – Ол да адам емес пе?

Табиғаттың өз заңы бар. Ол бала некелі емес. Сіз сұрамаңыз, мен

оны айтпайын.

Бір кездерде социалистік қоғам, капиталистік қоғам деп, екіге

бөлушілік бар еді. Соның алғашқысы біз едік. Сол қоғамды қазір

жерден алып, жерге салып жамандаймыз. Сол қоғамды бұрын кім

басқарса, сол әлі басқарып келеді. Сонда ол бұрынғыдан жақсартты

117

ма, оздырды ма?? Көшеге шығып, кетіп бара жатырған кез келгеннен

сұраңызшы. Осылай сұрау дегенді дағдыға айналдырды ғой.

Экранға түсетіп болған соң, қорқып, ойын айта алмайтыны да

табылса керек. Озғанын қайдам, аяқталмаған құралыс бұзылып,

қиратылуда. Дайын тұрған құрылыстар бөлшектендіріліп, жетпей

жатқан жалақыға үлестіріліп бітті.

Қолынан келгендер қарауындағыларға жалақысын ақшалай

төлемей, заттай беруді шығарды. Мұнда да пайда табу бар.

Ханталапай дегенді бала күнімізде үйде отырып, асықпен ойнайтын

едік. Қазіргі сорпаның бетіне шығатындар ол ойынды басқаша

ойнайтын болды. Сол ойынпаздардың соған қаншылықты еңбегі

сіңді екен десеңші! Енді бұзатын зат таусылайын деген соң, завод –

фабрика, өндіріс орындарын, мұнай ,электр, газ жүйелерін, суды да

қалталыға, әрине шетелдіктерге, сататын болдық. Мұнда да

делдәлшілердің (брокер) пайдасы бар. Олар енді содан

пайдалынатын затты өзімізге сатады. Нарқын өсіру соның еркінде.

Ондағы жұмыс қолдары да соның еркінде. Құлдық қоғам басталғаны

ма? Енді жерді, ауаны сатсақ байимыз – ау! Мақсатымыз баю емес

пе!

Егеменді ел болдық деп қуанып, жүрегіміз алып ұшып жүрдік

емес пе? Сол елді басшысы бәрін сатып біткен соң, неге басшы

болады деген тағы бір сауал тауды. Әлде оның басқа бір ойы бар ма

екен?!

Біз оқығанымызда коммунизм құрамыз деп оқып едік. Оның

школьный товарищі орыс елін, Россияны, басқарып еді. Олардың

философиясы, данышпандығы, басқаша ма, қалай??? Ол болса,