Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

өзін "ғалым" санап, мәдениетті ,жетілген саналымын деп ойласа

керек. М ен оны зорлық иесі дер едім. Бұларды білгіңіз келсе, Мүрад

Аджийдің «Полынь половецкого поля» ("қыпшақ даласының

жусаны") атты кітабын тауып оқыңыз, көзіңіз анық жетіп, кімнің кім

екенін білесіз; тарихымызды танисыз.

Енді сөз ұрлау немесе басқаға телуге келсек, мұнда саналы түрі

де, жаңсақ түрі де бар. Оған жан-жақты байыппен қарап, зерттеп

барып қорытындыға келген дұрыс болады. Ауыз әдебиетінде жазу-

сызу болмаған тұста, қай ортаның қаламгері болса, өзіне ыңғайлау

деген болғандай. Саналы түрде ұрлаушы тарихты ұрлағандай, көзін

жұмып, зорлыққа кірісуші дер едім. Олжас сүлейменовтың "Азия"-

сын оқыңыз соны ашамын деп, зорлықшыл заманда Олжас кінәлі де

бола жаздаған жоқ па!

Енді бір ұрлықтың түрі өзін "саналы"санайтындардың ұрлығы. Бұл-

нағыз шын ұрлық. Айтайық, бұл ғылыммен айналысқандардың

ішінде кездесіп қалады: біреудің ғылыми диссертациясын сөзбе-сөз

аударып, кездескен даталардың жылын өзгерту немесе бірлі-

жарымды деректерді кейнгі күндерге бейімдеу. Сол сияқты

студенттердің арасында диплом қорғау барысында, сол тақырып

бұрын қорғалған болса, шіміркенбестен сөзбе-сөз көшіріп алу

Мұндайлардың ұсталғанын көргенім де бар.

Енді осы айтылғандардан бөлек ұрлықтың тағы бір түрі болады екен:

өз беделін пайдаланып, жазу – сызу қолынан келетін кісіге ауыз

жалайтындай бірдеңе ұсынып, өз атынан кітап па, ғылыми дәрежелік

жұмыс па жаздыру. Қазіргі заманда кітап шығару – қиынның қиыны:

оған қалта керек(қаражат керек). Жазу – сызу қолыннан келгенімен,

қаражатың болмаса, жазған қолжазбаң жеке дара түрінде өзіңде

ғана болмақ. Басқа біреуге берсең, өкпелеме. Сен ай далада

қоларың сөзсіз. Жиенге берген нағашылық бұрышым дей бер.

130

Көмек іздеп, көмескілікке жолығу

Көптен бері бір игілікті іс санап жинақтап жүрген сыр бойына

үлкен тарихи жағдайларымен (ақ табан шұбырынды, алқа көл

сұлама оқиғасы) қоныс аударып келген қыпшық тарауының Бұлтың

атасына жататындардың шежіресін жасауға кіріскен жағдай бар еді.

Сол басталған істі жарыққа шығару керек болды. Мен сияқты

осындай істі бастаған Шілік бойында (Оңтүстік Қазақстан обл.)

Сарыпбекұлы Нұрғали деген азамат та бар екен. Бұл кісі менен кіші,

бірақ ата – ана тәрбиесін көрген, үлгілі жанұядан шыққан кісі екен.

Сонымен, екеуіміздің бастаған ісімізді әрі жинақтап, әрі толықтырып

дегендей қолға алдық. Шиеліде (Қызылорда обл.) Осы атаның

қоғамы құрылып, оның президенті, екі вицепрезиденті, казначейі,

мүшелері және кеңесшілері тағайындалған екен.

2001 ж. I-II айлары.

Сол қоғамның тілегі бойынша, мен өз жинағанымды (Шиелі

өңірі) ксерокопияға түсіріп бергеніме екі жыл болған. Бір жылдан

кейін барғанымда, менен алған күйінде столдың суырмасында екен.

Бұл қалай дегенімде: “Осыны сіз қолға алыңызшы” – деп, қоғамның

кеңесшісіне беріп еді. Келесі жылы барғанымда, сол күйі сол

кеңесшінің қолында, әлі сол күйі сақтаулы екен. Осы екі жыл ішінде

біз жаңағы Нұрғали екеуіміз әжептеуір жұмыс жасағанбыз: соған

қоса 5 ата Бұлтыңды тауып, схемаға түсіргенбіз. Енді осыны

шығаруға бет бұрдық. 2000 ж. Желтоқсанның басында Шиеліге

барып, қажетті суреттерді жинау керек болды. Барған күні – ақ

басшыға жолығып, не керек екенін айттым. Қоғамның басшысы оны

дұрыс көрді. Осы бір “Мақұл” деген бір сөз бар: бірі резинка сияқты

созылады да, бірі ізбе- іс орындалады. Алғашқысын ұнатпаймын:ол

жолдан қалдыратын, ақырында, іштей ренжуге алып баратын жол.

Бұл қоғамның тағайындалған басшылары бәрі де жастар. Сүйтсем,

Совет дәуірінен сөзбұйдаға дағдыланған жандар, соны әдетке

айналдырғандар болып шықты. 14 Күн жүріп, үйме – үй аралап,

аздаған суреттерді де таптым. Қоғамның орталығы ғой деп,

жинағандарымның ксерокопиясын соларға қалдырдым. Ауылдың

әкіміне ауылдағы 30 шақты Ардақты аналарды (мать героиня)жиып,

бір дана суретін түсіріп беруді тапсырып едім. Бұл әкім де “Макұл”

сөзін айтты. Тіпті оның өзін таба да алмай қалдым. Осы ауылда бір

жігіттің қосымша аты “иіс сабын” еді. Бәріне бірдей бір атты таға беру

болмас деп, кімнің кім екенің айыру қыин болар, Мына “Мақұлдарға”

“кір сабын” екенсіздер ғой деп тұжырымдадым. Соңғы ғасырда

тарихымыз да, тегіміз де белгісіз болды емес пе. Мына жұмыс

тегімізді білуге алғашқы қадым болар дегеніміз еді.

Мақтанамын деген екен

131

«Мен оқытушы, әдебиетші болумен бірге жеті баланың

анасымын. Балаларым қазақ халқынын аяулы, ардагер үш ұлының

ұрпақтары:

Жәнібек, Азат дейтін ұлдарымның, Фарида дейтін қызымның

әкесі – Жетісуда тұңғыш қазақ мектептерін ашқан, өз дәуірінің

белді, беделді халық ағартушысы – Біләл Сүлеев.

Үміт, Ильфа дейтін екі қызымның және Болат дейтін ұлымның әкесі –

осы күнге шейін қазақ поэзиясында алдына жан салмаған ақын –

Ілияс Жансүгіров.

Кенже ұлым Мұраттың әкесі – Мұхтар Әуезов», - дейді Фатима

Ғабитова «(«Адам ата Һауа

на» газеті №9 желтоқсан 2000 ж.).

Біз оған не дейміз? Мақтансаң, мақтан! Сендей – ақ болсын ана!

Фатима бір байдан екінші байға ұшқалақтанып қосылған жоқ,

тағдырдың жазуы солай болды: Алғашқылары дүниеден өтеді де,

кейінгілеріне қосылады.

Өмір деген талас, әрі кетсе бәсеке, муқату сияқты. Өзімен замандас

біреуі байдан байға зырғыдың деп кінә тақпақшы болғанда

Фатиманың оларға айтқаны «Мақтанамын» екен.

Сол Фатиманы мен Мұхтар Әуезовтің табытының басында отырған

кезінде көрдім. Табыттың басында Валентина Николаевна

(Мұхтардың әйелі) мен Фатима қатар отырды. Сол кезде оған біз таң

қалғандай едік.

Қазақтың үш бірдей дүлділінен тұқым алып қалған, оларды асырап

жетіктірген Фатимаға алғыстан басқа айтарымыз жоқ.

Ал әкесі белгісіз ұл – қыз тауып жүргендер аз ба? Жеткілікті. Олар

тапқандарына тәрбие бере алмай, немесе ораулы шүберегімен

біреудің есігінің алдына қалдырып та, кетіп жүрген ғой.

Көкек анадан сақтасын Алла!

14/I-2001.

Тартылып бара жатқан татулықтар

«Зиялы деп жүргенің –

мұжық, биязы деп

жүргенің бұзық болып

шығады»

Шариғат бойынша айтсақ, осы өмір сүріп жүрген кезіміз жалған

дүние көрінеді. Біреу ерте, біреу кеш бұл дүниеден өтері ақиқат. Бұл

– табиғаттың заңы. Сол өмірді тату - тәтті, қызықты, жарасымды етіп

өткізгенге не жетсін! Дүниеге жалаңаш келесің де, бұйырса шыны

киім деп аталатын шамалы ғана шүберекке оралып кетесің. Басқа

әкететінің жоқ. Жиған – тергеніңнің бәрі де қалады. Кейінгіге не

қалады? Қалса, өзіңнен тараған үрім - бұтағың қалады. Бұл дүниеде

кейінгілерге үлгі боларлық ісің, еңбегің, үлгі - өнегең қалады. «Кәрі де

бол, жас та бол – қадірлес бол тіріңде.

132

Қалар бір күн алтын бас – қазылған көрдің түбінде»

(Қырғыз мақалы).

Әр жастағы адамның өзіне лайық жолы болады. Сол жолдан

ауытқымағанға не жетсін! Әр адам өзінің ісіне өзі есеп бере білгенге

не жетсін!

«Ашу – араз, ақыл - дос» дейді қазақ. Сондықтан да өзің есеп бере

біл, қате кетсең , кешірім сұра ! «Әсіре қызыл тез тарайды» дейді

халық .Әсіре қызылға салынсаң, аяғыңның сүрінері сөзсіз.

Осы соңғы кезде қатар жүрген, әрі жас шамалары бір – бірімен

шамаластар арасы суылыңқырап бара жатқандай. Неге олай дейсіз

ғой. Оған себептер алуан түрлі сияқты: Ең алдымен, мынаны

ойлайықшы: «Шошқада бас бар, мойын жоқ, ақмақта бас бар, пайым

жоқ» (Қадыр Мырза Әли).

Қатармын деп, ойнап сөйлеп, жанына батырыңқыратып жіберу

болса, ішке кіріп алған ащы судан соң, қызуыңды көтеріп, өзіңе

лайықты ақылыңды ашуың билеп кету тағы бар. Сондай –