Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)
Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ) читать книгу онлайн
Атамыз Алтынбек?лы Са?ынды? 1922 жылы ?ызылорда облысы, Шиелі ауданы, ?азіргі Балаби аулында туыл?ан. ?кесі о?у жасына жетпей-а?, шешесі 1936 ж. кайтыс бол?ан. Балалы? кезі, есею кезінде, ?мірді? таршылы?ын к?п к?рген. ?лы Отан со?ысынны? ардагері, б?кіл ?мірінде о?ытушы – ?стаз бол?ан. Мына о?ып отыр?ан «Бастап кешкен, к?з к?рген»деген атпен т?рбиелік м?ні бар ?нгімелер жина?ын да жаз?ан т?лімгер.
Внимание! Книга может содержать контент только для совершеннолетних. Для несовершеннолетних чтение данного контента СТРОГО ЗАПРЕЩЕНО! Если в книге присутствует наличие пропаганды ЛГБТ и другого, запрещенного контента - просьба написать на почту [email protected] для удаления материала
жауап беретін басшы жоқ. Іздеген ізшіге(қылмыс іздеушіге) дәл осы
кезде халықтың жауы кім екені көрініп-ақ тұр. Бірақ қазіргі көз
ондайды көрмейді. Сыбайласқан басшылар, өз командасы бар
басшылар шықты. Тіпті менің ақылыма сыйыспайды: Халық
сайлаған депутаттарды жақтырмаса, президент тарқатын жібереді!!!
Енді бір депутаттарды бүкіл халық болып сайламайды,
уәкілдіктердің дауыс беруімен-ақ сайланады. Сонда халық қайда
қалды? Бір кезде ССРО-ға депутат партия, профсоюз ұйымдарының
қаулысы-протоколымен-ақ өтіп, депутат болып шыға келген. Сондай
депутаттың бірі-Горбачев еді. Қандай зұлымдық жол тапқан!!! Сол
кезде-ақ халық оны ұнатпайтын-ды. Дауысқа түссе, өтпей қаларын
білген залым. Сол, ақырында, не істеді? Халқын, елін сатты да кетті!
Ой, ұятсыз-ай! Тағы президенттікке ойы бар. Бар мүлік аукционға
түсіп, саудаға салынды. Кім болса, ол болсын, көп берген алады.
Сондайлардың да халықты босқыншылыққа душар еткендері көрініс
тауып жүр. Тағы да ондағы наразылық тудырғандарды ел
басшылары ұнатпайды. Енді әділдікті қайдан табасыз?! Кентау,
Жаңатас қалаларында осы жай болды. Бір мақал пайда болыпты:
“Жауымның жауы – менің досым? Жарыған екенсің достыққа!!!
Өндірісіңді сатып алған досың солар ма дер едім. Құрылған жаңа
қоғамда(Қайта құру) екі түрлі Купон арқылы үлес берушілік жүрді.
Екеуінде де аларда аздаған теңге төлеп алдық. Бірін жинақ кассасы
арқылы ірі кәсіпкерлерге аудардық: Содан үлес алады екенбіз.
Екіншісі чемоданымызда сақтаулы. Қай күні тышқан жеп қоятыны
белгісіз. Екеуі де түк пайдасы жоқ дүние ме деймін. Арбау, арбау,
арбау! Оған қоса алдау! Сенуді қойдық – ау. Бір тәуіп айтыпты – мыс
ауру адамға: “Тәуір болып кетесің, жазыласың!” Соған сенген
науқасқа ой түсіпті : “Жазыла – жазыла тәуіпке ұят болды. Енді
өлмесем болмас!” – деп. Сол тәуіптің емі сияқты болмаса игі еді.
Не деуге болады?
Қазақта “қойшы көп болса, қой арам өледі” деген мақал бар. Осы
кезде әкім де көп, президент те көп-ақ. Сонда неге көрмейді, неге
егелік жасамайды екен деп таң қаласың да қынжыласың. Совет
кезінде салынған құрылыс, не аяқталмай қалған құрылыс
егесіздіктен бұзылуда, талан-таражға түсуде. Соған кеткен қаражат
осы тірі жүрген халықтан жиналған емес пе? Малдарға салынған
стандартты комплекстер қалай болса солай қиратылып, отқа
жағатын дәрежеде бөлшектенеді. Бітіп, аяқталуға жақындаған
124
үйлер, мектептер талан – таражға ұшырауда. Дәл соғыс болып өткен
жерлердей ауылдың, елді мекеннің орны бар. Осыларды жергілікті
ел әкімдері неге көрмейді? Бұлар елге қалай басшы болады деген
күмән туады көңілге. Әлде әкімдердің ауысының салдары ма екен?!
Жылтырағанның бәрі бірдей алтын
емес.
Әдепкіде теледидардың көк экранынан не бір таңғажайып
көріністерді көріп, мәз – майрам болысып жүрдік. Кино, концерт, ән –
күй тыңдап, бала – шағымызбен рақаттанып қалатынбыз. Бір
кездерде “Парасат” деген рубрикамен тәрбиелік мәні бар жақсы
хабарларға сүйсініп – ақ қалып жүрдік. Бұл жағынан қарағанда
теледидардың адам тәрбиесіне, әсіресе, жастарды инабаттылыққа
тәрбиелеуде ерекше роль атқарғандығында құн жоқ десе де болады.
Қайта құру дәуірі деп, көк эеранда да жексұрын көріністермен
былғай бастағанға ренжисің. Видео көріністерде тәрбиелік жолы жоқ,
әдепсіз көріністерге қарауға ұяласың. Ал жастар болса, ол
көріністерден өнеге ала алар ма екен?!
Ұру, ату, өлтіру жолдарын үйрету болып шығады.
Осыны спорттық хабарға, мәдениетті көрініске жатқызуға болар
ма екен?! Шет елдік “ Секс” түрлерін көрсеткенде, міз бақпай тесіліп
қарап отырған жастардың (ер, әйел жынысты) беттері
шіміркенбестен отыратындары да бар. Біз инабаттылыққа
тәрбиелейміз дейміз. Сүйте тұра бетсіздік, ұятсыздықты
уағыздағандай экраннан көрсетеміз. Қарамай-ақ қойыңыз дегіңіз бар,
қалайша жалпы халықтың көзіне тосқауыл боласың? Талғампаздық
деген кез келгеннен табыла бере ме екен? Сол көрініске әлі ақыл –
парасаты жеттікпеген, тіпті тілі де шықпаған сәби де қарап
отырғанын неге ескермейді екен?! Өнегелілікке, инабаттылыққа,
сыпайылыққа үйрету оп – оңай жолмен келмейді. Ал теріс әрекетке,
жағымсыз іс - әрекетке, былғаныш сөздер мен сөйлеуге үйретудің
қажеті жоқ. Басқа бір халықтың тілін үйренгенде, алдымен, былапыт
сөздерді тез қағып алып, керісіп қалғанда, өз ана тіліңдегі ұнамсыз
сөздерді төгіп – төгіп жіберіп, басқа халықтың тіліндегі сөзді
қолданып, нүктесін қоятының да бар ғой.
Кешкілікті сәбилердің ұйқыға кетер алдындағы хабарда
аруақты әжелердің сәбилерін ұйқыға тартатын әлдилеген әуенді
сөздерін неге бермеске. Балаларды ерлікке, ата-ананы ардақтауға,
сыйлауға уағыздайтын қызықты ертегі - әңгімелерін ойластыруға
болмай ма?
Қазақ халқы ұтымды сөйлеуге шебер халық.
Не бір ұтқыр сөздермен жіпсіз – ақ байлап тастамаушы ма еді.
Қазақты қазақшылыққа, жастарды әдептілікке, ұтқыр сөйлеуге
үйретейік те.
125
Мысалы, мына бір ұтқыр айтылған, тақпақтап айтылған сөзді
екінің бірі шеше де алмайды. «Аңдымай сөйлеген ауырмай өледінің»
дәл өзі.
«Екі жолаушы атпен келе жатыр екен. Екеуінің де астында
жорға ат. Қарсы алдынан бір жігіт келе жатады да, сөзбен
қақтығысады: «Мына жігіттің жорғасын-ай, қасына қыздан ерткен
жолдасын-ай!». Қыз: «Жігітім, байқап сөйлеңіз! Менің шешемнің
шешесі бұл кісінің қайын енесі, мен сонда бұл кісінің әлде несі?!» -
демесі бар ма!
Немесе, баланың ақыл – ойын жетілдіретін, әрі шебер сөйлеуге
баулитын «777 жұмбақ» кітапшасын да үлгі етуге болады ғой,
ағайын.
Алтын той аясында.
Анам марқұм Айнагүл Орынбетқызы (көкмұрын):-
сағындығымды шегіртке жылы бидай орағанда тудым,- деуші еді.
Сол сөзі есімде қалыпты. Ол кезде тууы туралы куәлік деген атымен
жоқ. Менің құжатымда 1922 ж. 18 мартта делінген, бірақ ол ақақат
емес. Осылайша бүкіл өмірім өтіп келеді. 1946 жылы да шегіртке
егісті басып қалды емес пе! Сол шегірткеден егінді қорғап қалу
барасында сәті түсіп, сөз айтып жүрген қызым Раушанмен Тиянақты
уәдеге келіп, 29 мамыр (август) күні қосылдық. "Қоныс аудару" деген
әңгімеде айтылған, бұл жылы біздің алтын тойымыз өтуі керек еді.
Сол созыла келе, тағы шегіртке жылына тап болғанын қараңызшы.
Биыл да, 2000 жылы, егінді шегіртке басты. Осы жылы Ақпан
айының басында Алмастың үлкені Зере ұзатылды. Осы жолы
балаларымыз жиналып, шешеміз 70 жасқа келгенін (10 ақпан) атап
өтпекші болып ұйғарысыпты. Ақтаудағы екі қыз (Патихан, Парнеш)
оны жазға алмұрт піскенде өткізуге кідіртті. Сонымен, той 29 шілдеге
ұйғарылды. Құда-құдағилар, ағайын-жекжаттар, жора-жолдастар
жан-жақтан тойға шақырылды (Көкшетау, Ақтау, Қызылорда,Шиелі,
Шымкент, Туркестан, Шу, Тараз, Алматы, Ташкент). Той да айтылған
уақытысында басталды. Тек қана Туркестаннан келетін ағайын-
туысынан қаза болып, келе алмады, бірақ телефон арқылы тілегін
білдірді, оған рахметімді айттым. Тойдың бейне материалы толық
түсірілді, содан көресіз.
Бала би (Бименбет) кесенесінде.
Орта жүзге белгілі атақты билерден саналатын қыпшақтың бас биі
Арғынбай, қала берді Бұлтыңнан Бала би біздің арғы бабаларымыз
екенін шежіре кестесінен көруңізге болады. Сол біз туып өскен ауыл
Бала би ауылы атанғанына 5 жылдай болып еді. Бала би бабамыз
Жаңақорған ауданына қарасты №26 аялдамаға жақын сырдария
жағалауындағы үлкен қорымға жерленген екен. Содан топырақ
126
әкеліп, "Оқшы ата" әүлиесіне кесене орнатылғалы да жылға жақын
болып еді. Соның кесенесін ашу рәсімі 5/VIII – 2000ж. болды.
«Ақтабан шұбырынды, алқа көл сұлама» уақиғасынан қоныс