З людзьмi i сам-насам

* * *

Пасмяемся са старасці — сваёй.

З дачным суседам, хоць i на шэсць гадоў маладзейшым, за паўтара кіламетры штодзённай няспешнай хады з пасёлка з малаком, так i не ўспомнілі, як называецца той звер, што не аса, не чмель, але кусучы i наймацней, i, на дадатак, небяспечна. Суседаву жонку пазалетась ён цяў у аголенае перадплечча, i яна паняньчылася з пякучай пухлінай даволі доўга. А на маім гарышчы гэтая поскудзь гудлівая змайстравала сабе пад вільчыкам даху адмысловае гняздо, белае ды пукатае, як добрае вымя ў каровы, i майму маладому гаспадару трэба было дадумацца прывезці з Мінска пыласос, паставіць у ім задні ход, зарадзіць разведзенай атрутай, якую яму нараілі, шумануць у тое «вымя», i яны пасыпаліся долу, на дашчаны насціл — цэлая горба вартых жалю мерцвякоў... Словам — даўнія нашы знаёмыя, а як яны называюцца, мы з суседам нарэшце ды раптам, нібы між іншым, але ўжо дома, кожны па сабе, успомнілі, што гэта ж проста шэршні!

Сустрэўшыся назаўтра ўранні, пасмяяліся самі з сябе — во дажыліся! I што ж, вяртаючыся з малаком, зноў застопарыліся, на іншым пытанні. Ёсць у нас, беларусаў, тры падобныя назвы мясцінаў на бліжэйшай Міншчыне: Смалявічы, Смілавічы... Ну, а як жа трэцяя? I бывалі ж там у свой час, адтуль пачатак нашых яблыняў, чарэшань, сліў, алычы, кустоў агрэсту, парэчак, купленых ушчэпамі ды чаранкамі ў багатых інстытуцкіх гадавальніках. А як яна, тая мясціна, называецца — зноў жа ўспомнілі дома, кожны сабе — Самахвалавічы!..

Колькі адкрыццяў, амаль кожны дзень!..

У самым нягеглым настроі, калі i не пішацца, i чытаць выпадковае надакучыла, i надвор'е гнілое, нават бяссонніца прыплялася, уранні, адзяваючыся, падумаў, што новыя тапкі, нядаўна купленыя мне нявесткай, трэба будзе забраць у Мінск, каб, як хто прыйдзе, было што прапанаваць разутаму. Ледзь не ўголас сказаў гэта сам сабе і... засмяяўся. Ну вось, няма чаго скардзіцца —i вялікія думкі таксама ж прыходзяць!

Добра, што можна яшчэ пасмяяцца.

* * *

У нашым Загоры ў маім маленстве лапці насілі сырамятныя, нават у каго i аборы былі не вераўчаныя, а з мякчэйшай скуркі. Толькі ў дзеда Коціка яшчэ ўсё палас&чн>зд, з лыка. У прадвясняным разводцзі раўчуком каля платоў з вышэйшага канца вёскі ў наш ніжэйшы канец калі-нікалі даплываў, натоўкшыся ў берагі, такі нямодны паласяннік, i нам, падшыванцам, пацешна было пароць якімі-небудзь патарчакамі той «карабель» без абораў, знятых старым Коцікам для наступнага, каб яшчэ раз не віць.

Таксама ж успамін. Прыйшоў ён, пакуль я сядзеў пры не зусім астылай за ноч белакахлянай грубцы, ціха чакаючы прыезду ўнучкі з мужам. На машыне, вядома, што сёння не толькі ў горадзе, але i ў вёсцы не навіна.

Прагрэс!..

A днямі старая паштарка гаварыла мне, што ў школу з ix недалёкага Беражна ў Мір, за пятнаццаць кіламетраў, спецыяльны аўтобус бярэ ўжо толькі двое дзяцей — з дзж)х з нечым соцень хат...

* * *

Цёўканне аерам, тс на губным гармоніку,— дзіцячае, найбольш хлаі чуковае свята ў суботу перад Сёмухай, калі з лесу прывозіліся для ўпрыгожання двара бярозкі, а з-над рэчкі аер, нарэзаўшы якога пасыпалі свежавымытую падлогу ў хаце.

У нашага бацькі ад любасці да дзяцей i ў самога былі дзіцячыя рысы ў характары. Так ён, ужо i хвараваты, i вечна ў рабоце, у сваё апошняе лета ездзіў на нашым сівым злосным сібірачку на Вушу, за два кіламетры, i ў лес за ракою, яшчэ больш за тры, каб прывезці радасць малым.

У татарскім квартальніку «Байрам» прачытаў пра ўласцівасці аеру, i вось павяло на запіс.

Там яшчэ цытуецца з кітайскага медыцынскага трактата: «У яго каранішчы смак пякучы, уздзеянне цёплае, саграваючае, моцна ўплывае на страўнік, мужчынам дае сілы на ноч i спакой днём».

А дзецям,— дадамо,— такое бела-ружова-зялёнае цёўканне.

* * *

Дзятлу, праходзячы панурым, халодным ранкам каля яго сасны:

—Дзяўбі, дзяўбі! Гэта табе не шпакам памагаць на верхнім голлі нашых салодкіх чарэшань!

* * *

Паўвекавы дубовы гай залішне густымі стваламі i непрадзьмута сплеценымі кронамі з пажоўклай лістотай даходзіць да самага абрывістага берага ракі. Стаю пад лёгкім пошумам вяршыняў i гляджу на Нёман. На тым, ніжэйшым баку разлогі — выпасвены луг засланы сонечным надвячэрнім спакоем. Дзве стромкія алешыны, збоку асветленыя сонцам, стаяць на голым, роўным беразе вялізнай рагаткай з укапаным канцом-дзяржаннем, а можа, лепш лацінскай літарай V, мітынговым знакам вікторыі-перамогі, i хораша, нібы й незалежна ад сонца, выразна адлюстроўваюцца ў роўненькай, хуткай плыні. Уздоўж майго, крутога берага рэдкім накрапам плыве апалае лісце, а далей, за стрыжнем, чыстая вада свабодна раскашуецца сонечным бляскам, ажно нібыта моршчыцца ад асалоды, гулліва пераплываючы цераз тое нерухомае адлюстраванне. Так ідзе час. А можа, i вечнасць...

* * *

Зімою, калі мы, загорцы, мужчыны i дзецюкі, санным абозам вярталіся з пушчы, седзячы на дрывах, у Вялікай, а лепш было б — у Доўгай Вобрыне, дзяўчаты-папрадухі, у нас казалася скудзельніцы, што пазбіраліся ў хатах гурточкамі, каб весялей было працаваць, пастуквалі нам, хлопцам, праз шыбы — па дзве, па тры ў акне — то чўчкамі, то жучкамі, таўсцейшымі канцамі верацёнаў. Адна аж пагразіла мне кулачком — чаму не гляджу. Смеючыся. Адтуль гэта, з далё-далёкай маладосці.

* * *

«У новым рамане Віктара Казько палескае: «Хто сказаў, што лапці ваду прапускаюць?»

Гэта ў мяне запісана ў канцы васьмідзесятых. А яшчэ ў ранейшым блакноце — наша, з Міршчыны, таксама ж вясёлае: «Не можа быць, каб лапці ваду прапускалі!..»

Пераклічка.

* * *

«У засеку не вымакае, а высыхае». У Беражне так намякаецца на гаспадароў, якія п'янствам самі сябе абкрадаюць.

* * *

«Вецер вышугаў хату».

«У кожнай хаце — свая печ».

«I стаяць твая хата будзе — век веку падасць».

* * *

Праз чырвоныя, жоўтыя i блакітныя, рознафарматныя шыбіны ды шыбінкі касцельнага вітража відно, як у сонцы варушацца лапы сасны, неад'емна дасканалячы красу.

* * *

Едучы ў родныя мясціны, з акна электрычкі гляджу, як да густота, высокага ельніку прысуседзіўся нейчы белы, у квецені, ціхі садок.

* * *

Неман пятляе, i ў яго разложыстых лукавінах, памясцоваму нартах, дзе зрэдку высяцца спрадвечныя дубы, хораша бачыцца светла-зялёиая, свежая стрыжка сенажаці.

* * *

Вясковы пажарнік: «Агонь мы ўкамячылі адной цыстэрнай вады».

«Крывое кола на сябе гразь кідае».

«Стаіць, павесіўшы рукі, i маўчыць». «Хмара толькі засценьвала на дождж, ды нешта ж не пайшоў».

«Гэта анёл, але з-пад млына!» Як чорт.

* * *

Пад нагамі шэлест кляновага лісця, густота, мяккага насцілу золата. I ўсё яно то ножкамі, то рожкамі скрозь нізенька тырчыць — такая лёгкая шурпатасць.

* * *

Дзядзька Паўлнж, зайшоўшы ў хату, калі суседзі абедаюць:

— Дзень добры, хлеб цёплы, капуста гарачая, натура сабачая!

I за такое на яго, старога байдуна, не абражаліся — прывычка i гаварыць, i слухаць.

* * *

Рыхтуючы перавыданне, вышалушваюся з рыторыкі.

* * *

Сонца раптам ды нечакана выглянула з-паміж хмараў i на суседавай яблыні ў яркім святле занрышчыліся яблыкі, якіх бачыцца больш, чым лістоў.

* * *

Бальнічная санітарка:

— Пяцёра дзетак у мяне. Старэйшая ўжо ў дзевятым класе. Памочнікі. Як мурашкі, з лесу нясуць — то ягады, то грыбы...