З людзьмi i сам-насам

...Кніга «Осколки зеркала» напісана па талстоўскаму прынцыпу: «што ярчэй успамінаецца», не задумваючыся пра літаратурныя каноны, свабодна ў адступленнях i падрабязнасцях, a ў выніку — таленавіта, што можна назваць прыналежнасцю ўсёй гэтай слаўнай сям'і.

* * *

Дзве ночы ўзапар сніліся рукапісы, якія зноў жа, як i наяве нядаўна было, перад здачай у архіў, даводзіў да апошняга развітальнага ладу. Сплю апошнім часам напоўніцу, без паўзаў бяссонніцы, i абодва сны, у гэтую ноч i ў ранейшую, аднолькава сніў пад раніцу. Першы раз рукапіс быў хаатычны, так я i прачнуўся, не выблытаўшыся з такога безладу, а сёння былі дзве папкі добрых фрагментаў вобразнай прозы, ажно я, прачнуўшыся, пашкадаваў, што ў сапраўднасці такога чагосьці няма. I яшчэ адно дзіўна — сёння быў другі экземпляр машынапісу, а я так i не мог успомніць, куды здаў першы...

Без суму ды шкадавання думаецца, што ў тым сне, другім, намёк на тое, як мала i не на ўсю сілу мною зроблена, i лепш ды больш ужо не зробіцца...

* * *

— Гэта ж у майго дзеда быў такі конь!

Карычнева-іржавая падкова — пад стрэшкай ганка, на старэча-шэрай сцяне — укругаля як талерка велічынёю. Во дзе канішча было, што такія падковы насіла, зімою ажно чатыры! Чую сямейны гонар у словах старой жанчыны, якая, стоячы за парогам, у сенях, толькі што адказаўшы на прывітанне, заўважыла маю зацікаўленасць былой падковай.

— На шчасце людзі даўней прыбівалі,— кажу таксама па-маладому.

Сівенькая, з мыліцаю пад пахай i з кульбай на дапамогу мыліцы ў другой руцэ, яна стаіць у цёмнай пройме сенечных дзвярэй i шчыра, весела дзякуе за тое, што я не забыўся наведаць яе хутарок на ўзгорку над ракою. Зусім ужо ёй дрэнна ходзіцца, але ж i логма ляжаць абрыдзела.

Пакуль яна выйшла з кухні, я заўважыў на падворку зялёныя бульбяныя градўсікі ў зручных закутках, то за старою лаўкай каля старога плота, то побач з пустою сабачай будкай, то абапал крывой абамшэлай брамкі, што ўніз да ракі... Сказала пасля, усміхнуўшыся, што гэта ж яна сама настаралася столькі, бо з вялікай бульбай у агародзе ёй ужо не справіцца. Сын, які шоферам грузавіка ў суседнім раёне, святамі прыязджае.

I сёння ён ужо тут. Выйшаў з агарода на мае прывітанне, маму мне з кухні выклікаў, а сам зноў у агарод. Я толькі i паспеў, што ўголас падзівіцца з яго пасівеласці, а ён адказаць мне: «А што ж вы, Антонавіч, хочаце — праз паўтара года шэсцьдзесят!..»

Падумалася мне i такое: як бы ж яна жыла цяпер, каб не «саграшыла» маладою, каб не сынок-самасейка, нявестка ды ўнукі?..

На шчасце ў яе — не толькі спракаветная вялізная падкова на сцяне, але ж i свой бусел на сялібе. Навокал высокія дрэвы, а ён прыладзіўся на слупе электралініі. Што ж, зручна i ўзлятаць, i садзіцца. Шырокі, нізенька круглы букет святочна бялеецца ў гняздзе над зялёнай палянкай — гэта адно з дзюбатых бацькоў i моладзь.

— Нешта ж ix многа сёлета! — здзіўляюся. I чую небывалае — буслянят ажно пяцёра.

I мы гаворым пра тое народнае, што абое чулі змалку: год будзе з хлебам, буслы гэта ведаюць, лішніх, звыш двойкі, дзяцей з гнязда не выкідаюць.

* * *

Адна — у мамы на канікулах. З учарашняга вечара. Ранішні варыянт маладзенькай красы, паміж салодкім хатнім сном i злёгку дрыготкім купанием у роднай рэчаньцы. Куды яна ідзе ria роснай сцежцы босая.

А другая — у спрытных, моцных руках вясёлага хлопца, крута адкінуўшыся плечыкамі назад, падбіваючы каленкамі вышываны падол не лішне кароткай сукенкі, раскашуецца на свежапагабляванай сцэне ў самадзейнай польцы.

Яны мне ўцешна мільганулі ў памяці, унучкі i нейчыя, i нібы мае.

* * *

Малады «бізнесовец», або «новы рускі», які купіў у нашага суседа дамок з садам i лазенкай, відаць, каб па-моднаму «ўлажыць грошы», ніколі на тую дачу не з'яўляецца. Ды вось прыехаў на дарагой замежнай машыне, з залатавалосай дзеўкай ці маладзіцай побач, адны ў машыне, павітаўся ca мною праз апушчанае акно i прапанаваў: «Может, отхлебнете?» З тое замурзанае бутэлькі, мусіць, таксама замежнага віна, якое яны шчасліва «отхлебывали» на палявой ды лясной дарозе, далей ад міліцыі. Маёй адмове з падзякай ён не здзівіўся — от, не хочаш, дзед, i не трэба.

* * *

Благочестивый старэйшына расійскага сената, выступаючы ў беларускай тэлеперадачы «Падзея», гаварыў пра тое, як гэта будзе добра, калі мы аб'яднаемся, калі зноў будзе наверсе той самы любімец, i спакойна, роўненька изрек: «...мы ведь один народ, один язык...»

А перад гэтым у «Народнай волі» з'явілася выступленне беларускага i расійскага акадэміка Радзіма Гарэцкага, якое я чуў на III з'ездзе «Бацькаўшчыны», але ж выразку пакінуць захацелася іменна цяпер. Выпісваю:

«Гэта ўжо не світанне,

Гэта наша настала змярканне,

Гэта з мовай маёй,

Гэта з песняй маёй

Развітанне.

Ад крыўды плачу, ад болю крычу, чытаючы гэтыя Панчанкавы радкі».

Сын вучонага i пляменнік пісьменніка — братоў Гаўрылы i Максіма Гарэцкіх, вялікіх сыноў Беларусі, i сам яе годны сын.

* * *

Усе нашы дабрадзеі старанна абыходзяць дадзеныя ўсенароднага перапісу, спасылаючыся на ранейшую рэферэндаўскую i штодзённую хлусню пра нашу любоў найперш, а то i толькі да мовы рускай.

* * *

Не «боскі памазаннік», як рускі цар, i не сам бог, як японскі мікада, а проста нібы нармальны чалавек, выпадкова апынуўшыся на самым вільчыку ўлады, лічыць, што ён мае поўнае права змагацца за яе i надалей, як быццам не для самога сябе, а для народа.

* * *

У нас па радыё i на тэлеэкране паведамленні з нядаўняга часу ідуць патроху, меншымі порцыямі, але значна часцей, каб слухач ды глядач лепш засвойвалі «ваймяца».

А з Масквы — такое надакучлівае ўражанне, што як не выбух які, не новае зладзейства, не забойства кілерскае або чачэнскае, дык пра жыццё многамільённага народа не было б чаго i сказаць.

* * *

«На Бога спадзявайся, але i сам...»

Адзін на ўрадавым чорнавокна-браніраваным лімузіне, другі ў спецпразрыстым акварыуме на колах, яны трыумфальна пабывалі абапал беларускай i ўкраінскай мяжы, i тая чорная i празрыстая браня — галоўнае, што гаворйць пра палітычны змест ix набожных місіяў...

* * *

Атрыманнем незалежнасці справа не закончыцца. Яшчэ так далека да незалежнасці сапраўднай, a ўжо ж i заўважаюцца прычыны для нацыянальнай варажнечы. Так ужо то патроху, то больш намякаецца i гаворыцца пра забраную ў нас Вільню, не хочучы слухаць пра такое ж ці падобнае права на той самы горад у літоўцаў ці ў палякаў, а тым больш не хочучы думаць, што лепш бы той Вільні стаць вольным горадам, своеасаблівым сімвалам дружбы паміж суседнімі народамі. Такіх балючых «вузлоў» бліжэй i далей, на ўсім свеце нямала, i пакуль людзі, народы не навучацца ix разумна развязваць — дабра не чакай.

* * *

Уладкоўваць сваіх дзяцей ці ўнукаў на лягчэйшае жыццё ў замежжы — гэта пасылаць ix на патрыятычнае ўздыханне па мілай Радзіме здалёк, пажадана з самой Амерыкі. Адны з «адраджэнцаў» заняліся гэтым адразу, адкрыта, a другія пазней стараюцца, спакваля ды спадцішка, самі застаючыся актыўнымі патрыётамі!

* * *

Адзін у сваім бойкім артыкуле пра халуйскія асаблівасці беларусаў сам сябе, трэба думаць, у халуі не залічвае.

Як i другі, што i гаворыць па замежным радыё, i піша таксама, што ў нас «няма сапраўднай інтэлігенцыі», сябе таксама ж абмінаючы.