Дрэва вечнасцi

Развітанне з Тарыэлем апаліла Аўтандзіла,

Горам сэрцы іх смылелі, кожны слёз патокі ліў;

Інды плакалі няўцешна, белы свет ім быў нямілы.

Аўтандзіл сказаў: «Атрутай свет хлуслівы напаіў!»

Быў нядоўгім шлях супольны ў Прыдона з Аўтандзілам,—

Разышліся іх дарогі — кожны ў край падаўся свой;

Іх задумы-летуценні набылі жывую сілу,—

Аўтандзіл сустрэўся хутка з Аравійскаю зямлёй.

Выйшлі ўсе арабы дружна, каб з красою царства стрэцца.

Сонца ён сваё убачыў — знік тугі зацяты боль.

З Цінацін на царскім троне, шчаслівейшы ў цэлым свеце,

Быў прыгожы венцаносец — асяняў яго сам бог!

Тры цары паміж сабою дружбу шчыра шанавалі:

Часта ладзілі сустрэчы — свой трымалі запавет;

Хто іх волі супярэчыў, грозна тых мячы каралі,

І славутымі дзяржавы іх былі на цэлы свет.

Нібы снег, людзям даброты рассыпалі ўсім пароўну:

Сірацін і ўдоў кармілі; плач жабрачы ўсюды змоўк.

Каб маглі ягняткі ў полі матак ссаць сваіх спакойна,

Жыў з авечкамі ў згодзе ў тых краях драпежны воўк.

ЗАКАНЧЭННЕ

Вось і скончана аповесць, нібы сон уяўна-зменны.

Свет пакінулі героі. Не спыніць няўмольны час.

Хоць жыццё здаецца вечным, пралятае ж вокамгненна.

Як жа мне, з Руставі месху, не стварыць пра гэта сказ?

Сонцу Грузіі — Давіду, чый свяціў праменна розум,

Хто на Захад ад Усходу шлях магутнасці праклаў,

Хто — заступнік для адданых, хто для здраднікаў — пагроза,

Склаў я песню, каб навечна ў ёй жыла яму хвала.

Толькі веліч спраў Давіда хіба ж мог я ўславіць цалкам?

І таму пра край заморскі склаў аповесць гэту я,

Пра змаганне і пра бітвы, што вяліся без канца там,

І пра віцязяў адважных, што жылі ў чужых краях.

Свет не варт людской надзеі. Цяжкі троп зямное долі.

А жыццё — адна хвіліна, што як зрэнкі бляск відна.

Не дагнаць нам прывід шчасця — лёс кіруе нашай воляй.

Той шчаслівы, хто з ім ладзіць, і не ў страх яму — труна.

Песні пеў пра Амірана наш пясняр Масэ Ханэлі,

Пра Абдул-Месію вершы на вякі Шаўтэлі склаў.

Дыларгета звонкім словам узвышаў Саргіс Тмагвелі,

Руставелі — я скрозь слёзы Тарыэля апяяў.

ТЛУМАЧЭННЕ НЕКАТОРЫХ СЛОЎ

Абдул-Месія — гл. Шаўтэлі.

Аміран-Дарэджаніані — гл. Масэ Ханелі.

Амірбар — начальнік ваеннага флоту.

Амір-спасалар — камандуючы войскамі.

Аспіраз — планета Венера.

Атарыд — планета Меркурый.

Бадахшан — мясцовасць на Паміры, багатая рубінамі.

Безаар — каштоўны камень.

Багдад — найбольшы адміністрацыйны і гандлёвы цэнтр Месапатаміі.

Візір — дарадчык цара, міністр.

Віс і Рамін — героі аднайменнага рамана.

Габаон — гарыстая мясцовасць у Палесціне.

Геон — старажытная назва Ніла.

Гуланшара — казачная назва, «Горад Руж».

Давід — муж царыцы Тамары, Давід Саслані.

Дзіўнас, Дзіонас — па думцы некаторых даследнікаў, хрысціянскі філосаф V стагоддзя, які пісаў пад імем Дзіанісія Арэапагіта; па думцы іншых даследнікаў, «Дзіоніс» — назва зборніка вершаў Эзраса (гл.)

Дыларгет — гл. Тмагвелі.

Дэвы — міфічныя стварэнні, нячыстая сіла.

Драхма — дробная манета, а таксама мера вагі.

Зуал — планета Сатурн.

Кімвал — музычны інструмент.

Каджы — міфічныя чалавекападобныя істоты, чараўнікі.

Каджэці — краіна каджаў.

Каіс — герой паэмы Нізамі «Лейла і Меджнун».

Караван-сарай — гандлёвы двор, прыпынак караванаў.

Кронас — планета Сатурн (Зуал).

Лал — рубін.

Марых — планета Марс.

Мерані — казачны конь.

Месх — жыхар Месхеці, адной з паўднёвых абласцей Грузіі.

Міджнур — закаханы.

Мукры, Мулімы — мусульманскія духоўнікі, яны ж — лекары.

Мульгазанзар — казачная краіна каля мора.

Муштар — планета Юпітэр.

Нарды — усходняя гульня ў косці.

Наўроз — вясенняе свята.

Платон — славуты старагрэчаскі філосаф (427—З47 гг. да н. э.).

Растом — Рустам, герой вядомай аповесці Фірдоўсі «Шах-намэ».

Саламан — па думцы некаторых даследнікаў, герой паэмы «Саламан і Абсем».

Спаспет — военачальнік.

Тмагвелі Саргіс — грузінскі паэт XII стагоддзя, аўтар паэмы «Дыларгеціані», якая да нас не дайшла.

Хашун — дама, пані.

Хатай — па думцы некаторых даследнікаў, паўночны Кітай.

Ханелі Масэ — грузінскі пісьменнік XІІ стагоддзя. Аўтар рамана «Аміран-Дарэджаніані».

Харэзм — магутная дзяржава XII—XIII стагоддзя.

Чаган — палка (ракетка) для выбівання мяча.

Чачнагір — прыдворны віначэрп.

Шаўтэлі — грузінскі паэт XII стагоддзя. Аўтар паэмы «Абдул-Месія».

Эзрас (Эзра) — упамінаецца ў бібліі, аб жыцці яго расказвалася ў апакрыфічных зборніках («Дзіва-нас).

Міхайла Кацюбінскі

Цені забытых продкаў

Іван быў дзевятнаццатым дзіцем у гуцульскай сям’і Палійчукоў. Дваццатай і апошняй была Аннычка.

Хто яго ведае, ці то вечны шум Чарамоша і скаргі горных патокаў, што перапаўнялі самотную хату на высокай кічэры^[1], ці то сум чорных яловых лясоў так палохалі дзіцяня, толькі Іван усё плакаў, крычаў па начах, блага рос і глядзеў на матулю такім глыбокім, старэча разумным паглядам, што маці ў трывозе адводзіла ад яго вочы. Не раз яна са страхам думала, што не яе гэта дзіця. Не «асцераглася» баба пры родах, не абкурыла недзе хаты, не паставіла свечкі — і хітрая ведзьма паспела замяніць яе немаўля на сваё чарцяня.

Паволі расло дзіця, ды ўсё ж падрастала, і не заўважылі нават, як давялося шыць яму штаны. Але таксама было дзікаватае. Глядзіць перад сабой, а бачыць штосьці далёкае і нікому не вядомае або без дай прычыны крычма крычыць. Майткі з яго з’язджаюць, а яно стаіць сярод хаты, заплюшчыць вочы, разявіць рот і верашчыць.