Lalka

pana Tomasza Łęckiego?

Nie znalazłszy, czego szukał, ani w cukierni, ani w kościele, pan Ignacy zaczyna

spacerować po ulicy, niedaleko sądowego gmachu. Jest bardzo zmieszany; zdaje

mu się, że każdy przechodzień patrzy mu drwiąco w oczy, jakby mówił: „Nie

wolałbyś to, stary łobuzie, pilnować sklepu?”, i że z każdej dorożki wyskoczy

który, z „panów” donosząc mu, że sklep spalił się lub zawalił. Więc znowu

myśli: czyby nie lepiej było dać za wygraną licytacji, a wrócić do swoich ksiąg i

kantorka, gdy nagle słyszy rozpaczliwy krzyk.

To jakiś Żydek wychylił się przez okno sali sądowej i coś wrzasnął do gromady

swoich współwyznawców, którzy na to hasło rzucili się do drzwi tłocząc się,

potrącając spokojnych przechodniów i tupiąc niecierpliwie nogami jak

245

spłoszone stado owiec w ciasnej owczarni. „Aha, już zaczęła się licytacja!.” -

mówi do siebie pan Ignacy idąc za nimi na górę.

W tej chwili czuje, że ktoś pochwycił go z tyłu za ramię, i odwróciwszy głowę

widzi owego majestatycznego pana, który od Szlangbauma dostał w cukierni

rubla zadatku. Okazały pan widocznie bardzo się śpieszy, gdyż obu pięściami

toruje sobie drogę pośród zbitej masy ciał starozakonnych wołając:

- Na bok, parchy, kiedy ja idę na licytację!...

Żydzi wbrew swoim zwyczajom usuwają się i patrzą na niego z podziwem.

- Jakie on musi mieć pieniądze! - mruczy jeden z nich do swego sąsiada.

Pan Ignacy, który jest nieskończenie mniej śmiałym aniżeli okazały jegomość,

zamiast pchać się jak on, zdaje się na łaskę i niełaskę losu. Prąd starozakonnych

ogarnia go ze wszystkich stron. Przed sobą widzi zatłuszczony kołnierz, brudny

szalik i jeszcze brudniejszą szyję ; za sobą czuje zapach świeżej cebuli ;z prawej

strony jakaś szpakowata broda opiera mu się na obojczyku, a z lewej silny

łokieć uciska mu rękę aż do ścierpnięcia.

Gniotą go, popychają, szarpią za odzież. Ktoś chwyta go za nogi, ktoś sięga do

kieszeni, ktoś uderza go między łopatki. Nadchodzi chwila, w której pan Ignacy

sądzi, że połamią mu klatkę piersiową. Podnosi oczy do nieba i widzi, że jest we

drzwiach. Już, już... zaduszą go...Nagle czuje przed sobą puste miejsce, uderza

głową w czyjeś wdzięki, nie dosyć starannie zasłonięte połą surduta, i - jest w

sali.

Odetchnął... Za nim rozlegają się krzyki i wymyślania licytantów, a od czasu do

czasu upomnienia woźnego:

- Czego panowie tak się tłoczą... Cóż to, panowie są bydło czy co?..

„Nie wiedziałem, że tak trudno dostać się na licytację!..” - wzdycha pan Ignacy.

Mija dwie sale, tak puste, że nie widać w nich ani krzesła na podłodze, ani

gwoździa w ścianie. Sale te tworzą przysionek jednego z wydziałów

sprawiedliwości, lecz są widne i wesołe. Przez otwarte okna wlewają się tu

potoki słonecznych blasków i gorący lipcowy wiatr nasycony warszawskimi

pyłami. Pan Ignacy słyszy świergot wróbli i nieustanny turkot dorożek i doznaje

dziwnego uczucia dysharmonii.

„Czy podobna - mówi - ażeby sąd wyglądał tak pusto jak nie wynajęte

mieszkanie i - tak wesoło?...”

Zdaje mu się, że zakratowane okna i szare ściany, połyskujące wilgocią, a

obwieszone kajdanami, nierównie lepiej odpowiadałyby sali, w której skazują

ludzi na wieczne lub doczesne więzienia.

Ale otóż i sala główna, do której biegną wszyscy starozakonni i gdzie skupia się

cały interes licytacji. Jest to pokój tak rozległy, że można by w nim tańcować we

czterdzieści par mazura, gdyby nie niska bariera, która dzieli go na dwie części:

cywilną i licytacyjną. W części cywilnej znajduje się kilka wyplatanych kanap,

w części licytacyjnej - estrada, a na niej duży stół, mający formę rogala

pokrytego zielonym suknem. Za stołem spostrzega pan Ignacy trzech

dygnitarzów, mających łańcuchy na szyi i senatorską powagę na obliczach; są to

246

komornicy: Na stole przed każdym dygnitarzem leży stos papierów

reprezentujących wystawione na sprzedaż nieruchomości. Zaś między stołem i

barierą, tudzież przed barierą, tłoczy się ciżba interesantów. Wszyscy oni mają

zadarte głowy i patrzą na komorników ze skupieniem ducha, którego mogliby

im pozazdrościć natchnieni asceci przypatrujący się świętym wizjom.

W sali pomimo otwartych okien unosi się woń środkująca między zapachem

hiacyntu i starego kitu. Pan Ignacy domyśla się, że jest to woń chałatów.

Wyjąwszy turkot dorożek, w sali jest dosyć cicho. Komornicy milczą, zatopieni

w swoich aktach, licytanci również milczą, zapatrzeni w komorników; reszta zaś

publiczności, zebrana w cywilnej połowie izby i podzielona na grupy,

wprawdzie szemrze, ale po cichu. Nie mają interesu, ażeby ich słyszano.

Tym więc głośniej rozlega się jęk baronowej Krzeszowskiej, która trzymając

swego adwokata za klapy fraka mówi z gorączkowym pośpiechem:

- Błagam pana, nie odchodź... No... dam panu wszystko, co zechcesz...

- Tylko, pani baronowo, bez żadnych pogróżek! - odpowiada adwokat.

- Ja przecież nie grożę, ale nie opuszczaj mnie pan!... - deklamuje z

prawdziwym uczuciem baronowa.

- Przyjdę na licytację, ależ teraz muszę iść do mego zabójcy...

- Tak!... więc nędzny morderca więcej budzi w panu współczucia aniżeli

opuszczona kobieta, której mienie, honor, spokój....

Nagabany adwokat ucieka tak szybko, że jego spodnie wydają się jeszcze

bardziej wytłoczonymi na kolanach, aniżeli są w istocie. Baronowa chce za nim

biec, lecz w tej chwili pada w objęcia jakiegoś jegomości, który używa bardzo

szafirowych okularów i ma fizjognomię zakrystiana.

- O co pani chodzi, droga pani? - mówi słodko jegomość w szafirowych

okularach. - Żaden adwokat nie podbije pani ceny domu... to ja jezdem od tego...

Desz pani jeden procent od każdego tysiąca rubli wyżej nad sumę początkową i

dwadzieścia rubelków na koszta... Baronowa Krzeszowska odskakuje od niego i

wygiąwszy się w tył jak artystka grająca tragiczną rolę odpowiada mu jednym

tylko wyrazem:

- Szatanie!...

Jegomość w okularach poznaje, że źle trafił, i cofa się skonsternowany.

Jednocześnie zabiega mu drogę inny jegomość, mający minę skończonego

łajdaka, i coś mu szepcze przez kilka minut z bardzo ożywioną gestykulacją.

Pan Ignacy jest pewny, że ci dwaj panowie pobiją się; oni jednak rozchodzą się

bardzo spokojnie, a jegomość z miną łajdaka zbliża się do baronowej

Krzeszowskiej i mówi półgłosem:

- Jeżeli pani baronowa coś zaryzykuje, możemy nie dopuścić nawet do

siedemdziesięciu tysięcy rubli.

- Zbawco!.. - woła baronowa. - Widzisz przed sobą kobietę skrzywdzoną i

osamotnioną, której mienie, honor i spokój...

- Co mi tam honor - mówi jegomość z łajdacką fizjognomią. - Da pani dziesięć

rubli zadatku? Odchodzą oboje w najdalszy kąt sali i przed oczyma pana

247

Ignacego kryją się za grupą starozakonnych. W tej grupie znajduje się stary

Szlangbaum i młody bez zarostu, tak blady i wycieńczony, że pan Ignacy sądzi,

iż bardzo niedawno musiał wstąpić w związki małżeńskie. Stary Szlangbaum

coś wykłada wycieńczonemu Żydkowi, któremu coraz więcej baranieją oczy; co

by mu jednak wykładał? pan Ignacy nie może się domyśleć.

Odwraca się więc w drugą stronę sali i spostrzega o parę kroków od siebie pana

Łęckiego z jego adwokatem, który widocznie nudzi się i chciałby gdzieś iść.

- Gdyby choć sto piętnaście... no - sto dziesięć tysięcy!... - mówi pan Łęcki. -

Przecież pan adwokat musisz znać jakie sposoby...

- Hum!... hum!... - mówi adwokat, tęsknie spoglądając na drzwi. - Pan żąda zbyt

wysokiej ceny... Sto dwadzieścia tysięcy za dom, za który dawano

sześćdziesiąt...