Lalka

Izabela...

- Tak, ona mogła go uspokoić. Mając szczęście osobiste, łatwiej pogodziłby się

z otoczeniem i zużyłby energię w tych kierunkach, jakie są u nas możliwe. Ale...

nietęgo trafił...

- A co dalej?...

- Czy ja wiem?.. - szepnął Ochocki. - Dziś jest on podobny do wyrwanego

drzewa. Jeżeli znajdzie grunt właściwy, a w Europie może go znaleźć, i jeżeli

ma jeszcze energię, to wlezie w jakąś robotę i bodaj czy nie zacznie naprawdę

żyć... Ale jeżeli wyczerpał się, co także w jego wieku jest możliwym...

Rzecki podniósł palec do ust.

- Cicho!... cicho!... - przerwał. - Stach ma energię... o, ma!... On jeszcze

wypłynie... wypły...

Odszedł od okna i oparłszy się o futrynę zaczął szlochać.

- Taki jestem chory - mówił - taki rozdrażniony... - Bo ja mam podobno wadę

serca... Ale to przejdzie... przejdzie... Tylko dlaczego on tak ucieka... kryje się...

nie pisze?..:

- Ach, jak ja rozumiem - zawołał Ochocki - ten wstręt człowieka rozbitego do

rzeczy, które mu przypominają przeszłość!... Jak ja to znam, choćby z małego

doświadczenia... Wyobraż pan sobie, że kiedy zdawałem w gimnazjum egzamin

dojrzałości, musiałem w pięć tygodni przejść kursa łaciny i greki z siedmiu klas,

bom się tego nigdy nie chciał uczyć. No i jakoś wykręciłem się na egzaminie,

ale tak przedtem pracowałem, żem się przepracował.

Od tej pory nie tylko nie mogłem patrzeć na książki łacińskie albo greckie, ale

nawet myśleć o nich. Nie mogłem patrzeć na gmach szkolny, unikałem

kolegów, którzy pracowali razem ze mną, ale nawet musiałem opuścić owe

mieszkanie, gdzie uczyłem się dzień i noc. Trwało to parę miesięcy i naprawdę

nie pierwej uspokoiłem się, ażem... Wiesz pan, com zrobił? Rzuciłem do pieca

wszystkie podręczniki greckie i łacińskie i spaliłem bestie!... Paskudziło się to z

godzinę, ale kiedy ostatecznie kazałem popioły wysypać na śmietnik,

616

ozdrowiałem! Chociaż i dziś jeszcze dostaję bicia serca na widok greckich liter

albo łacińskich wyjątków: panis, piscis, crinis... Aaa... jakie to obrzydliwe...

Nie dziwże się pan - kończył Ochocki - że Wokulski umyka stąd aż do Chin...

Długie udręczenie może doprowadzić człowieka do wścieklizny... Chociaż i to

przechodzi...

- A czterdzieści sześć lat, panie?... - zapytał Rzecki.

- A silny organizm?... a tęgi mózg?... No, ale zagadałem się... Bywaj mi pan

zdrów...

- Co, może wyjeżdżasz pan?...

- Aż do Petersburga - odparł Ochocki. - Muszę pilnować testamentu nieboszczki

Zasławskiej, który chce obalić wdzięczna rodzina. Posiedzę tam, bodaj czy nie

do końca października.

- Jak tylko będę miał wiadomość od Stacha, zaraz panu doniosę. Tylko przyślij

mi pan adres.

- I ja panu dam znać, tylko zachwycę języka... Chociaż wątpię... Do widzenia!...

- Rychłego powrotu...

Rozmowa z Ochockim orzeźwiła pana Ignacego. Zdawało się, że stary subiekt

nabrał sił nagadawszy się z człowiekiem, który nie tylko rozumiał ukochanego

Stacha, ale i przypominał go w wielu punktach.

„On był taki sam - myślał Rzecki. - Energiczny, trzeźwy, a mimo to zawsze

pełen idealnych popędów...”

Można powiedzieć, że od tego dnia zaczęła się rekonwalescencja pana Ignacego.

Opuścił łóżko, potem szlafrok zamienił na surdut, bywał w sklepie i nawet

często wychodził na ulicę. Szuman zachwycał się trafnością swojej kuracji,

dzięki której choroba serca zatrzymała się w rozwoju.

- Co będzie dalej - mówił do Szlangbauma - nie wiadomo. Ale fakt, że od kilku

dni stary ma się lepiej. Odzyskał apetyt i sen, a nade wszystko opuściła go

apatia. Z Wokulskim miałem to samo.

Naprawdę zaś Rzecki pokrzepiał się nadzieją, że prędzej lub później będzie miał

list od swego Stacha.

„Już może jest w Indiach - myślał - więc w końcu września powinien bym mieć

wiadomość.. .No, o spóźnienie w takich razach nietrudno; ale za październik

dam głowę...”

Rzeczywiście, w epokach wskazanych nadeszły wiadomości o Wokulskim, lecz

bardzo dziwne.

W końcu września wieczorem odwiedził pana Ignacego Szuman i śmiejąc się

rzekł:

- Tylko uważaj pan, jak ten półgłówek zainteresował ludzi. Pachciarz z

Zasławka mówił Szlangbaumowi, że furman nieboszczki prezesowej widział

niedawno Wokulskiego w lesie zasławskim. Opisywał nawet, jak był ubrany i

na jakim koniu jechał...

- Może być!... - wtrącił ożywiony pan Ignacy.

617

- Farsa!... Gdzie Krym, gdzie Rzym, gdzie Indie, a gdzie Zasławek?... - odparł

doktór. - Tym bardziej że prawie jednocześnie inny Żydek, handlujący węglami,

widział znowu Wokulskiego w Dąbrowie... A nawet więcej, bo jakoby

dowiedział się, że ów Wokulski kupił od jednego górnika, pijaczyny, dwa

naboje dynamitowe... No, już tego głupstwa chyba i pan nie zechcesz bronić?...

- Ale cóż by to znaczyło?...

- Nic. Widocznie Szlangbaum musiał między Żydkami ogłosić nagrodę za

dowiedzenie się o Wokulskim, więc teraz każdy będzie upatrywał Wokulskiego

bodajby w mysiej jamie... I święty rubel tworzy jasnowidzących!... - zakończył

doktór śmiejąc się ironicznie.

Rzecki musiał przyznać, że pogłoski nie miały sensu, a wyjaśnienie ich przez

Szumana było najzupełniej racjonalne. Pomimo to niepokój o Wokulskiego

wzmógł się.

Niepokój jednak zamienił się w istotną trwogę wobec faktu nieulegającego już

żadnej wątpliwości. Oto w dniu pierwszego października jeden z rejentów

zawezwał do siebie pana Ignacego i pokazał mu akt, zeznany przez

Wokulskiego przed wyjazdem do Moskwy.

Był to formalny testament; w którym Wokulski rozporządził pozostałymi w

Warszawie pieniędzmi, z których siedemdziesiąt tysięcy rs leżały w banku, zaś

sto dwadzieścia tysięcy rs. u Szlangbauma.

Dla osób obcych rozporządzenie to było dowodem niepoczytalności

Wokulskiego; Rzeckiemu jednak wydało się całkiem logiczne. Testator zapisał:

ogromną sumę stu czterdziestu tysięcy rubli Ochockiemu, dwadzieścia pięć

tysięcy rs. Rzeckiemu, dwadzieścia tysięcy rs. Helence Stawskiej. Pozostałe zaś

pięć tysięcy rs. podzielił między swoją dawną służbę albo biedaków, którzy

mieli z nim stosunki. Z tej sumy otrzymali po pięćset rubli: Węgiełek, stolarz z

Zasławia, Wysocki, furman z Warszawy, i drugi Wysocki, jego brat, dróżnik ze

Skierniewic.

Wokulski rzewnymi słowami prosił obdarowanych, ażeby zapisy przyjęli jak od

zmarłego; rejenta zaś zobowiązał do nieogłaszania aktu przed pierwszym

październikiem.

Między ludźmi, którzy znali Wokulskiego, zrobił się hałas, posypały się plotki,

insynuacje, obrazy osobiste... Szuman zaś w rozmowie z Rzeckim wypowiedział

taki pogląd:

- O zapisie dla pana dawno wiedziałem... Ochockiemu dał blisko milion złotych,

ponieważ odkrył w nim wariata tego co sam gatunku... No i prezent dla córeczki

pięknej pani Stawskiej rozumiem - dodał z uśmiechem - jedno mnie tylko

intryguje...

- Cóż mianowicie.? - spytał Rzecki przygryzając wąsy.

- Skąd się wziął między obdarowanymi ów dróżnik Wysocki?:.. zakończył

Szuman.

Zanotował jego imię i nazwisko i wyszedł zamyślony.

618

Wielki był niepokój Rzeckiego o to, co mogło się stać z Wokulskim, dlaczego

zrobił zapis i dlaczego przemawiał w nim jak człowiek myślący o bliskiej

śmierci... Wnet jednak trafiły się wypadki, które obudziły w panu Ignacym iskrę

nadziei lub do pewnego stopnia wyjaśniły dziwne postępowanie Wokulskiego.

Przede wszystkim Ochocki, zawiadomiony o darze, nie tylko natychmiast

odpowiedział z Petersburga, że zapis przyjmuje i że całą gotówkę chce mieć w

początkach listopada, ale jeszcze zastrzegł sobie u Szlangbauma procent za