Lalka

wielkiemu zgorszeniu Szlangbauma, który wiedział, że panu Ignacemu

zabroniono podnosić się.

Za to przez następny dzień było mu gorzej; odleżał więc dobę i znowu na parę

godzin zaszedł do sklepu.

- Cóż on sobie myśli, że sklep to trupiarnia?... - rzekł jeden ze starozakonnych

subiektów do pana Zięby, który z właściwą sobie szczerością znalazł, że ten

koncept jest doskonały.

W połowie września odwiedził pana Rzeckiego Ochocki, który na kilka dni

przyjechał tu z Zasławka.

Na jego widok pan Ignacy odzyskał dobry humor.

- Cóż pana tu sprowadza!... - zawołał, gorąco ściskając kochanego przez

wszystkich wynalazcę.

Ale Ochocki był pochmurny.

- Cóż by innego, jeżeli nie kłopoty! - odparł. - Wiesz pan, że umarł Łęcki...

- Ojciec tej... tej?... - zdziwił się pan Ignacy.

- Tej... tej!... I nawet bodaj czy nie przez nią...

- W imię Ojca i Syna... - przeżegnał się Rzecki. - Iluż ludzi ma zamiar zgubić ta

kobieta?... Bo, o ile wiem, a zapewne i dla pana nie jest to tajemnicą, że jeżeli

Stach wpadł w nieszczęście, to tylko przez nią...

Ochocki pokiwał głową.

- Możesz mi pan powiedzieć, co się stało z Łęckim?... - ciekawie zapytał pan

Ignacy.

- Żaden to sekret - odparł Ochocki. - W początkach lata oświadczył się o pannę

Izabelę marszałek...

- Ten... ten?... Mógł być moim ojcem - wtrącił Rzecki.

613

- Może też dlatego panna przyjęła go, a przynajmniej nie odrzuciła. Więc stary

zebrał manatki po dwu swoich żonach i przyjechał na wieś do hrabiny... do

ciotki panny Izabeli, u której mieszkała wraz z ojcem...

- Oszalał.

- Trafiało się to i mędrszym od niego - ciągnął Ochocki. Tymczasem, pomimo

że marszałek zaczął uważać się za konkurenta, panna Izabela co parę dni, a

później nawet i co dzień jeździła sobie w towarzystwie pewnego inżyniera do

ruin starego zamku w Zasławiu... Mówiła, że jej to rozpędza nudy...

- I marszałek nic?...

- Marszałek, naturalnie, milczał, ale kobiety perswadowały pannie, że tak robić

nie wypada. Ona zaś ma w tych razach jedną odpowiedź: „Marszałek powinien

być kontent, jeżeli wyjdę za niego, a wyjdę nie po to, aby wyrzekać się moich

przyjemności...”

- I pewnie marszałek przydybał ich na czym w owych ruinach? - wtrącił Rzecki.

- Ii... nie!... nawet tam nie zaglądał. A gdyby i zajrzał, przekonałby się, że panna

Izabela brała z sobą naiwnego inżynierka po to, ażeby w jego asystencji tęsknić

za Wokulskim...

- Za Wo-kul-skim?...

- Przynajmniej tak domyślano się - mówił Ochocki. - Tym razem ja sam

zwróciłem jej uwagę, że w towarzystwie jednego wielbiciela nie wypada tęsknić

za drugim. Ale ona odpowiedziała mi swoim zwyczajem: „Niech będzie

kontent, że pozwalam mu patrzeć na siebie...”

- To osioł ten inżynier!...

- Nie bardzo, gdyż pomimo całej naiwności spostrzegł się i pewnego dnia, a

nawet przez wszystkie dnie następne nie pojechał z panną tęsknić między

gruzami. Jednocześnie zaś marszałek, zazdrosny o inżyniera, zaprzestał

konkurów i wyniósł się na Litwę w sposób tak demonstracyjny, że panna

Izabela i hrabina dostały spazmów, a poczciwy Łęcki nawet nie kiwnąwszy

palcem umarł na apopleksję...

Skończywszy opowiadać Ochocki objął się rękoma za głowę i śmiał się.

- I pomyśleć tu - dodał - że tego rodzaju kobieta tylu ludziom głowy zawróciła...

- Ależ to potwór!... - zawołał Rzecki.

- Nie. Nawet niegłupia i niezła w gruncie rzeczy, tylko... taka jak tysiące innych

z jej sfery.

- Tysiące?...

- Niestety!... - westchnął Ochocki. - Wyobraź pan sobie klasę ludzi majętnych

lub zamożnych, którzy dobrze jedzą, a niewiele robią. Człowiek musi w jakiś

sposób zużywać siły; więc jeżeli nie pracuje, musi wpaść w rozpustę, a

przynajmniej drażnić nerwy... I do rozpusty zaś, i do drażnienia nerwów

potrzebne są kobiety piękne, eleganckie, dowcipne, świetnie wychowane, a

raczej wytresowane w tym właśnie kierunku... Toż to ich jedyna kariera...

- I panna Izabela zaciągnęła się w ich szeregi?...

614

- To jest, właściwie zaciągnęli ją... Przykro mi to mówić, ale panu mówię,

ażebyś wiedział, o jaką to kobietę potknął się Wokulski...

Rozmowa urwała się - zaczął ją Ochocki pytając:

- Kiedyż on wraca?

- Wokulski?... - odparł pan Ignacy. - Przecież wyjechał do Indyj, Chin,

Ameryki...

Ochocki rzucił się na krześle.

- To niepodobna!... - zawołał. - Chociaż... - dodał po namyśle.

- Czy ma pan jakie wskazówki, że tam nie pojechał?.. - zapytał Rzecki

zniżonym głosem.

- Żadnych. Tylko dziwię się nagłej decyzji... Kiedym tu był ostatnim razem,

obiecał mi załatwić pewien interes... Ale...

- I niezawodnie załatwiłby go ten dawny Wokulski. Ten nowy zaś zapomniał nie

tylko o pańskich interesach... Przede wszystkim o własnych...

- Że on wyjedzie - mówił Ochocki jakby do siebie - tego można było

spodziewać się, ale nie podoba mi się ta nagłość. Pisał do pana?..

- Ani litery, i do nikogo - odparł stary subiekt.

Ochocki kręcił głową.

- Musiało się tak stać - mruknął.

- Dlaczego musiało się stać?... - wybuchnął Rzecki. - Cóż to on bankrut czy

może nie miał zajęcia?... Taki sklep, spółka to fraszki? A nie mógł ożenić się z

kobietą piękną, zacną...

- Znalazłoby się więcej takich kobiet - wtrącił Ochocki.- Wszystko to było dobre

- mówił ożywiając się - ale nie dla człowieka z jego usposobieniem...

- Jak pan to rozumiesz? - pochwycił Rzecki, któremu rozmowa o Wokulskim

sprawiała taką przyjemność jak o kochance. - Jak pan to rozumiesz?... Poznałeś

pan bliżej tego człowieka?... - pytał natarczywie, a oczy mu błyszczały.

- Poznać go łatwo. Był to jednym słowem człowiek szerokiej duszy.

- Oto właśnie!... - odezwał się Rzecki wybijając takt palcem i wpatrując się w

Ochockiego jak w obraz. - Co pan jednak rozumiesz przez tę szerokość?...

Pięknie powiedziane!... Wytłomacz to pan, a jasno!...

Ochocki uśmiechnął się.

- Widzi pan - rzekł - ludzie małej duszy dbają tylko o swoje interesa, nie sięgają

myślą poza dzień dzisiejszy i mają wstręt do rzeczy nieznanych. Byle im było

spokojnie i suto... Taki zaś facet jak on troszczy się interesami tysięcy, patrzy

nieraz o kilkadziesiąt lat naprzód, a każda rzecz nieznana i nierozstrzygnięta

pociąga go w sposób nieprzeparty. To nawet nie jest żadna zasługa, tylko mus.

Jak żelazo bez namysłu rusza się za magnesem albo pszczoła lepi swoje

komórki, tak ten gatunek ludzi rzuca się do wielkich idei i niezwykłych prac...

Rzecki ściskał go za obie ręce i drżał ze wzruszenia.

- Szuman - rzekł - mądry doktór Szuman mówi, że Stach jest wariat, polski

romantyk.

615

- Głupi Szuman ze swoim żydowskim klasycyzmem!... - odparł Ochocki. - On

nawet nie domyśla się, że cywilizacji nie stworzyli ani filistrowie, ani

geszefciarze, lecz właśnie tacy wariaci... Gdyby rozum polegał na myśleniu o

dochodach, ludzie do dzisiejszego dnia byliby małpami...

- Święte słowa... piękne słowa!... - powtarzał subiekt. - Wytłomaczże pan

jednak: jakim sposobem człowiek, podobny Wokulskiemu, mógł... tak oto...

zaawanturować się?..

- Proszę pana, ja się dziwię, że to tak późno nastąpiło!... - odparł Ochocki

wzruszając ramionami. - Przecież znam jego życie i wiem, że ten człowiek

prawie dusił się tutaj od dzieciństwa. Miał aspiracje naukowe, lecz nie było ich

czym zaspokoić; miał szerokie instynkta społeczne, ale czego dotknął się w tym

kierunku, wszystko padało... Nawet ta marna spółczyna, którą zatożył, zwaliła

mu na łeb tylko pretensje i nienawiści...

- Masz pan rację!... masz pan rację!... - powtarzał Rzecki.- A teraz ta panna