Lalka

- Może zaraz przyjdę... - rzekł Wokulski spuszczając oczy.

- Nie zaraz! - odparł żywo Geist. - Kobiety nigdy nie gubią ludzi od razu. Czy

już skończyłeś z tamtą osobą rachunki?..

- Zdaje mi się...

- Aha! dopiero zdaje ci się. To źle. Na wszelki wypadek zapamiętaj radę. W

moim laboratorium bardzo łatwo można zginąć, i jeszcze jak!...

- Coś pan przyniósł, profesorze? - zapytał go Wokulski.

- Źle! źle!... - mruczał Geist. - Muszę szukać kupca na mój materiał

wybuchowy. A myślałem, że połączymy się...

- Pierwej pokaż pan, coś przyniósł - przerwał Wokulski.

- Masz rację... - odparł Geist i wydobył z kieszeni średniej wielkości pudełko. -

Zobacz - rzekł - za co to ludzi nazywają szaleńcami!...

Pudełko było z blachy, zamknięte w szczególny sposób; Geist po kolei dotykał

sztyftów osadzonych w różnych punktach, od czasu do czasu rzucając na

Wokulskiego spojrzenia gorączkowe i podejrzliwe. Raz nawet zawahał się i

zrobił taki ruch, jakby chciał schować pudełko; ale opamiętał się, dotknął

jeszcze paru szyftów i - wieko odskoczyło.

W tej chwili opanował go nowy atak podejrzliwości. Starzec padł na kanapę,

ukrył pudełko za siebie i trwożnie spoglądał to na pokój, to na Wokulskiego.

343

- Głupstwa robię!... - mruczał. - Co za nonsens narażać wszystko dla pierwszego

lepszego z ulicy...

- Nie ufasz mi pan?... - spytał niemniej wzruszony Wokulski.

- Nikomu nie ufam - mówił zgryźliwie starzec. - Bo jaką mi dać kto może

rękojmię?... Przysięgę czy słowo honoru?... Za stary jestem, aby wierzyć w

przysięgi... Tylko wspólny interes jako tako zabezpiecza od najpodlejszej

zdrady, a i to nie zawsze...

Wokulski wzruszył ramionami i usiadł na krześle.

- Nie zmuszam pana - rzekł - do dzielenia się ze mną twoimi kłopotami. Mam

dosyć własnych. Geist nie spuszczał z niego oka, lecz stopniowo uspakajał się.

W końcu odezwał się:

- Przysuń się tu do stołu... Spojrzyj, co to jest?

Pokazał mu metalową kulkę ciemnej barwy.

- Zdaje mi się, że to jest metal drukarski.

- Weź w rękę... Wokulski wziął kulkę i aż zdziwił się, tak była ciężka.

- To jest platyna - rzekł.

- Platyna? powtórzył Geist z drwiącym uśmiechem. - Oto masz platynę...

I podał mu tej samej wielkości kulkę platynową. Wokulski przekładał obie z rąk

do rąk; zdziwienie jego wzrosło.

- To jest chyba ze dwa razy cięższe od platyny?... - szepnął.

- A tak... tak!... - śmiał się Geist. - Nawet jeden z moich przyjaciół akademików

nazwał to „komprymowaną platyną”... Dobry wyraz, co? na oznaczenie metalu,

którego ciężar gatunkowy wynosi 30,7,... Oni tak zawsze. Ile razy uda im się

wynaleźć nazwę dla nowej rzeczy, zaraz mówią, że ją wytłumaczyli na zasadzie

już poznanych praw natury. Przepyszne osły... najmędrsze ze wszystkich, jakimi

roi się tak zwana ludzkość... A to znasz? - dodał.

- No, to jest sztabka szklana - odparł Wokulski.

- Cha! cha!... - śmiał się Geist. - Weź do ręki, przypatrz się... Prawda, że

ciekawe szkło?... Cięższe od żelaza, z odłamem ziarnistym, wyborny

przewodnik ciepła i elektryczności, pozwala się strugać... Prawda, jak to szkło

dobrze udaje metal?... Może chcesz je rozgrzać albo kuć młotem?..

Wokulski przetarł oczy. Nie ulega kwestii, że takiego szkła nie widziano na

świecie.

- A to?... - spytał Geist pokazując mu inny kawałek metalu.

- To chyba stal...

- Nie sód i nie potas?... - pytał Geist.

- Nie..

- Weźże do rąk tę stal...

Tu już podziw Wokulskiego przeszedł w pewien rodzaj zaniepokojenia: owa

rzekoma stal była lekką jak płatek bibułki.

- Chyba jest pusta w środku?...

- Więc przetnij tę sztabkę, a jeżeli nie masz czym, przyjedź do mnie. Zobaczysz

tam nierównie więcej podobnych osobliwości i będziesz mógł robić z nimi

344

próby, jakie ci się podoba. Wokulski oglądał po kolei ów metal cięższy od

platyny, drugi metal przeźroczysty, trzeci lżejszy od puchu... Dopóki trzymał je

w rękach, wydawały mu się rzeczami najnaturalniejszymi pod słońcem: cóż jest

bowiem naturalniejszego aniżeli przedmiot, który oddziaływa na zmysły? Lecz

gdy oddał próbki Geistowi, ogarniało go zdziwienie i niedowierzanie,

zdziwienie i obawa. Więc znowu oglądał je, kręcił głową, wierzył i wątpił na

przemian.

- No i cóż? - zapytał Geist.

- Czy pokazywał pan to chemikom?

- Pokazywałem.

- I cóż oni?...

- Obejrzeli, pokiwali głowami i powiedzieli, że to blaga i kuglarstwo, którym

poważna nauka zajmować się nie może.

- Jak to, więc nawet nie robili prób? - spytał Wokulski.

- Nie. Niektórzy z nich wprost mówili, że mając do wyboru między

pogwałceniem „praw natury” a złudzeniami własnych zmysłów, wolą nie

dowierzać zmysłom. I jeszcze dodawali, że robienie poważnych doświadczeń z

podobnymi kuglarstwami może obłąkać zdrowy rozsądek i stanowczo wyrzekli

się doświadczeń.

- I nie ogłaszasz pan o tym?

- Ani myślę. Owszem, ta bezwładność mózgów daje mi najlepszą gwarancję

bezpieczeństwa tajemnicy moich wynalazków. W przeciwnym razie

pochwycono by je, prędzej lub później odkryto by metodę postępowania i

znaleziono by to, czego bym im dać nie chciał...

- Mianowicie?... - przerwał mu Wokulski.

- Znaleziono by metal lżejszy od powietrza - spokojnie odparł Geist.

Wokulski rzucił się na krześle; przez chwilę obaj milczeli.

- Dlaczegóż ukrywasz pan przed ludźmi ów transcendentalny metal? - odezwał

się wreszcie Wokulski.

- Dla wielu powodów -odparł Geist. - Naprzód chcę, ażeby ten produkt wyszedł

tylko z mojego laboratorium, choćbym nawet nie ja sam go otrzymał. A po

wtóre, podobny materiał, który zmieni postać świata, nie może stać się

własnością tak zwanej dzisiejszej ludzkości. Już za wiele nieszczęść mnoży się

na ziemi przez nieopatrzne wynalazki.

- Nie rozumiem pana.

- Więc posłuchaj - mówił Geist. - Tak zwana ludzkość, mniej więcej na dziesięć

tysięcy wołów, baranów, tygrysów i gadów, mających człowiecze formy,

posiada ledwie jednego prawdziwego człowieka. Tak było zawsze, nawet w

epoce krzemiennej. Na taką tedy ludzkość w biegu wieków spadały rozmaite

wynalazki. Brąz, żelazo, proch, igła magnesowa, druk, machiny parowe i

telegrafy elektryczne dostawały się bez żadnego wyboru w ręce geniuszów i

idiotów, ludzi szlachetnych i zbrodniarzy... A jaki tego rezultat?... Oto ten, że

głupota i występek dostając coraz potężniejsze narzędzia mnożyły się i

345

umacniały, zamiast stopniowo ginąć. Ja - ciągnął dalej Geist - nie chcę

powtarzać tego błędu i jeżeli znajdę ostatecznie metal lżejszy od powietrza,

oddam go tylko prawdziwym ludziom. Niech oni raz zaopatrzą się w broń na

swój wyłączny użytek; niechaj ich rasa mnoży się i rośnie w potęgę, a zwierzęta

i potwory w ludzkiej postaci niechaj z wolna wyginą. Jeżeli Anglicy mieli

prawo wypędzić wilków ze swej wyspy, istotny człowiek ma prawo wypędzić z

ziemi przynajmniej tygrysy ucharakteryzowane na ludzi...

„On ma jednakże tęgiego bzika” - pomyślał Wokulski. Później dodał głośno:

- Cóż więc panu przeszkadza do wykonania tych zamiarów?

- Brak pieniędzy i pomocników. Do ostatecznego odkrycia potrzeba wykonać

około ośmiu tysięcy prób, co, lekko licząc, jednemu człowiekowi zabrałoby

dwadzieścia lat pracy. Ale czterech ludzi zrobi to samo w ciągu pięciu do

sześciu lat...

Wokulski wstał z krzesła i zamyślony, począł chodzić po numerze; Geist nie

spuszczał z niego oka.

- Przypuśćmy - odezwał się Wokulski - że, ja mógłbym panu dać pieniądze i

jednego, a nawet... dwu pomocników... Lecz gdzie dowód, że pańskie metale nie