Нiчые

— Добра, — ухвальна, з куды пабольшанай павагай у голасе сказаў малады. — Усё гэта так. Мы верым вам. Хаця, калі папраўдзе, не падобна, каб нешта было ў вас з галавою… Аднак забудзем. Хоць і запісаны вашы шкодныя трызненні на паперу, а гэта афіцыйны дакумент — забудзем, зробім выгляд, што іх не было. Вось, наце, можаце забраць іх сабе на светлую памяць, пакажаце якому­небудзь пісьменніку, раптам выкарыстае… Калі ж сур’ёзна, вы, наколькі я зразумеў, прыхільна ставіцеся да савецкай улады, да партыі бальшавікоў?

— А можна хіба інакш?

— Уступіць не жадаеце?

— Ніколі… маю на ўвазе ніколі не думаў, што варты такога гонару…

— Чаму? Вы пісьменны чалавек. У вас цалкам цвярозыя разважанні, даволі прыстойная — як для селянскага сына, канечне, эрудыцыя. Вы стаіце на цалкам правільных марксісцкіх пазіцыях.

Яшчэ б! — у душы пасміхнуўся Трухановіч. — Проста ідэальны для вас бальшавічок! Мазгі чыстыя, настальгіяй па царызму не загружаныя…

— Калі хіба знойдуцца людзі, якія дадуць рэкамендацыю, — сказаў ён няўпэўнена ўголас, а пра сябе пацяшаючыся з гэтых клоўнаў, з гэтых блазнаў, над якімі адчуваў поўную сваю ўладу, бо праз тоўшчу дзесяцігоддзяў яму добра высвечвалася іхняя крывавая, трагічная і бясслаўная перспектыва.

— Падумайце, — раіў між тым малады. — А пакуль што — вось вашы дакументы, — ён працягнуў руку, і Партной адразу выхапіў з папкі і падаў яму некалькі паперак. Усё было загадзя падрыхтавана, аказваецца, проста час цягнулі камісійшчыкі, невядома на што спадзеючыся.

— І ў любы час будзьце гатовы, што вас выклічуць.

— Дык… А рука? — спалохана спытаў Трухановіч. — А нага?

Тады пажылы раптам падняўся і без слоў паказаў Трухановічу пустое рукаво.

— І без рук занятак знойдзецца ў савецкіх органах.

— Усё. Можаце ісці. Не сумняваюся, што мы хутка ўбачымся, — сказаў на развітанне малады. — І клікніце там наступнага.

— Я на хвілінку, — доктар, зашпільваючы гузікі халата, таксама выйшаў следам за Трухановічам на калідор.

— Наступны, — кінуў ён чырвонаармейцам, якіх ужо з дзесятак сабралася перад кабінетам. Шум, гам, смех сціхлі адразу. — Што ж вы так, — дакорліва, нават жаласліва ўпікнуў ён Трухановіча.

— А вы што? — груба адказаў Трухановіч.

Партной яшчэ пытаў штосьці. Але Трухановіч не звяртаў на яго ўвагі, вочы яго шукалі… І знайшлі. Яна стаяла ў кутку каля грубкі, у акружэнні шэрых гімнасцёрак. Чырвонармейцы, відаць, чапляліся да яе і жартавалі з ёю. Яна таксама ўбачыла Трухановіча і аж памкнулася яму насустрач, нібы прасіла ад яго абароны. Чырвонармейцы прыціхлі, расступіліся, даючы яму дарогу. Нехта прысвіснуў толькі — маўляў, дурным шанцуе.

— Свёкар там, на дварэ, з канём, — яна стаяла перад ім, ростам амаль роўная з ім, і глядзела яму проста ў вочы. Голас ў яе быў прыемны, толькі нейкі няроўны, нібы зараз бегла яна і задыхалася.

Раптоўная радасць ахапіла яго. Нарэшце Бог злітасцівіўся над ім, паслаўшы яму гэтую родную душу з невядома якога свету…

— Хадзем? — прапанавала яна і рушыла па калідоры, азіраючыся.

— Пачакай. Я спытаць толькі хачу, — Трухановіч паглядзеў на Партнога, які таптаўся побач. Той зразумеў адразу:

— Дык я на двор…

Нарэшце яны засталіся адныя. У Трухановіча была ўсяго якая хвілька часу. Ён баяўся, каб дзяўчына не спалохалася гэтай самасці, усё ж ён «ненармальны», «кантужаны», і не пайшла, таму гаварыў хутка:

— Скажы толькі, цябе не Нэлі… я хацеў спытаць, як цябе завуць?

— Ты і праўда не помніш? — Дарэмна ён баяўся, у яе голасе не спалох быў, а толькі нейкая дзіцячая цікаўнасць. — Нічога­нічагусенькі?

— Так, трохі, — схлусіў ён.

— І як мы з табою гулялі — таксама? Я ж — Наста! Ну? Успомніў?

— Наста, — паўтарыў ён. — Таксама на эн… Дык мы гулялі з табою? Пастой! — яму прыгадаўся нядаўні кансіліум­экзамен. — Ты — тая самая жонка майго нібыта старэйшага брата? Які ў камбедзе?

— Ну, — вось тут яна ўжо спахмурнела, нібы якую непрыемнасць пачуўшы. — Трэба йсці. Хадзем! Чакаюць там, свёкар чакае…

Свёкар на двары каля воза размаўляў з доктарам. Доктару было холадна, ён і нагамі перабіраў, і плячыма пацепваў, і каўнерык халата на шыі сцягваў, а, адказваючы дзядзьку, не на яго пазіраў, а на клункі на возе. Дзядзька ўсё дапытваўся — «дык а ці палепшала сыну хоць трохі?»; не даходзіла да яго: як жа так, вучоныя дактары, ваенны шпіталь, і лекі, і інструменты, і дагляд — а не змаглі чалавека да ладу давесці.

— Хіба ён адзін тут такі? Людзей многа ж ляжыць, уга колькі…

— Вось і яно, што адзін, — адказваў Партной, цярплівасцю заслугоўваючы хабар. — Не, кантужаных, канечне, многа. Але з вашым сынам надзвычай рэдкі выпадак... Яму здаецца, што ён жыў не раней, а пазней… Прынамсі, мне ён так расказваў…

У каторы раз слухаючы гэта, дзядзька тым не менш нічога не разумеў. Толькі ўздыхаў цяжка і гаварыў — заўсёды адно й тое ж, з пакорлівай інтанацыяй: «Вось пакараў Бог за нешта…»

І цяпер зноў сказаў:

— За што караеш…Усё было як у людзей, здаецца…

— Але праходзіць! Намнога лепш ужо.

— А нас не ўспомніў? — спытаўся дзядзька з надзеяй .

— Не.

Тады дзядзька азірнуўся, як бы саромеючыся чаго ці баючыся, што іх могуць падслухаць. Спытаў напаўголаса:

— А ён не… Не зробіць над сабой чаго? Сярод людзей жа будзе жыць… Не страшна з ім?

— Ну што вы! Ён зусім адэкватны… Спакойны, — паправіўся Партной, — ціхі. Прыдумляе сабе нешта, фантазіруе, дык гэта зусім не страшна. Я б сказаў, нават цікава… Месцамі вельмі цікава!

У гэты момант выйшла з барака Наста, за ёю Трухановіч.Спусціліся з ганка, падыйшлі да воза.

— Вы пакрыўдзіліся? — сказаў Партной да Трухановіча. — Я не мог не запрасіць іх, паверце.

— Таму што ў вас дзеці?

— Не зразумеў…

— Ну, гэта гаворыцца так. Не мог паступіць інакш, бо ў мяне сям’я, дзеці… А што, праваліў вам спектакль? — спытаў Трухановіч. У ім жыла яшчэ горыч, прыкрасць ад таго, што некалі, слабы, змучаны пасля аперацый, напаўзвар’яцелы ад сваёй метамарфозы, ён паверыў гэтаму чалавеку, адкрыўся яму. — А вы, нябось, на поўным сур’ёзе чакалі, што я пачну байкі баяць вашым гэбэшнікам? Пра другую сусветную вайну, ды пра тое, што вы Гарэцкага неўзабаве расстраляеце, а за кампанію і яшчэ сотні чатыры пісьменнікаў… А можа, пра мінскае метро? Ці пра тое, як вы ўвапрэце свайго Леніна, як мумію, як чучала, як паганскага ідала — у маўзалей? Ці пра Сталіна з Хрушчовым?

— Цішэй, цішэй, навошта прозвішчы…

— Каб вашыя асістэнты давялі мяне пасля да бліжэйшага падвала і там мне кішкі на локаць пачалі матаць?

— Цішэй, што вы!

Партной аж пасінеў, бедны, і ад холаду і ад страху. Рукі паціраў, параю дыхаў, але ў шпіталь ісці і не збіраўся. Што да дзядзькі, дык той выслухаў маналог кантужанага сына спакойна, уважліва, з разуменнем; хворы на галаву чалавек і павінен гаварыць абы­што, як жа іначай.

— Ну, паехалі памалу… Ідзіце на вуліцу, — загадаў ён Трухановічу з нявесткаю. Вароты былі вузкія, акурат падводзе праехаць, і ён баяўся зачапіцца за шула колам, таму і не хацеў, каб сядалі на воз тут.

Ён ужо і за лейцы ўзяўся. А Партной усё чакаў.

— Вось жа галава дзіравая…

Прыгнечаны сынавай кантузіяй, толькі цяпер успомніў «бацька», што звычайна ж адзячваюць людзей у такіх выпадках, тым больш такога харошага доктара, які вунь як яшчэ прыгадзіцца можа… Клунак з воза зняў. Партной інстынктыўна пацягнуўся рукою, каб забраць. Але дзядзька не адразу аддаў, а з прадмоваю:

— Не крыўдуйце, калі мо што не так… Што людзі даюць, тое і мы. Грыбы, уюны, сала трохі, яек…

— Усё добра, дзякую, дзякую! — казаў Партной, чырванеючы і разам з тым ледзь не вырываючы клуначак.

На вуліцы «бацька» памог Трухановічу ўзабрацца на воз, сесці на папярочную дошчачку. Сам сеў побач, Наста размясцілася ззаду на ахапцы сена.

— З Богам! Вось і добра, — упаўголаса сказаў «бацька», калі паехалі; не так да нявесткі з «сынам» звяртаўся, як, мабыць, суцяшаў сам сябе. — Нічога, добра з’ездзілі… І цябе забралі, і з Партным разлічыліся… Усё па­людску…