Нiчые

«Вось як? А мяне ты не шкадуеш?»

«У сэнсе? Хіба што­небудзь здарылася? — асцярожна спытаў ён, выдатна ведаючы, што можа здарыцца, і выдатна ведаючы, што гэтага не здарылася, проста ідзе банальная, звычайная ў такіх выпадках праверка — так бы мовіць, разведка боем.

«Здарылася! — перадражніла яна. — Гэтага толькі не хапала. Можа, мне да жонкі тваёй з'ездзіць? Ды расказаць ёй усё?»

Яна помсліва прыжмурылася, а яму ад гэтага смешнага наіву… Вось жа бывае! — гэтая да містыкі невытлумачальная асацыятыўнасць слова і вобраза! Пасадзі чалавека ў камеру­адзіночку, прапануй — пад страхам смяротнага пакарання або абяцанку казачнай узнагароды — прыгадаць якісь далёкі ў часе эпізод, напрыклад, зімовы вечар 17 студзеня эннага года, калі чалавек вучыўся ў сёмым класе, і нават раскладзі перад ім тагачасныя ягоныя рэчы: дзённік з раскладам урокаў, падручнік па геаграфіі, сшытак з дыктантамі… Не ведаю, вельмі і вельмі сумняваюся, што з гэтага нешта атрымаецца. А бывае — гэты ні адкуль, ні з чаго ўзніклы збег «абставін, часу і месца дзеяння»: едзеш ты летнім душным днём у тралейбусе, думаеш абы пра што, лена ловіш абрыўкі чужых размоваў… І вось яно! Самыя бязвінныя, самыя нейтральныя словы твайго суседа злева — «тады я яму званю…» — раптам успыхваюць у табе магніем, выбухаюць эмоцыямі, асляпляюць феерверкам успамінаў, і хоць за вакном гарадское лета, а на табе тэніска і шорты, у цябе прабягаюць па спіне мурашкі марозу, як і тады, у няпаленай хаце, калі ўвечары, парабіўшы ўрокі, чакаў матку з працы, глядзеў «Саламяны капялюш» па тэлевізары, аб нагу цёрся жоўты кот (якіх столькі зменіцца з таго часу!), на падлозе жаўцела лушпайка гарбузовай семкі, на спінцы крэсла, хітра распраўленыя, віселі штанцы з разадранай на нядаўнім хакеі калашынаю; і не толькі вечар, а ўвесь семікласны дзень — да самых дробных дэталёвых драбніц, да ўсіх пераменаў­перападаў тадышняга настрою пранясецца перад табою за долі секунды!..

Штось такое адбылося з Церашковым і цяпер, пасля Нэлінай пагрозы да жонкі з’ездзіць. Зусім не сцэна разборак палюбоўніцы з жонкаю ўзнікла раптам перад яго вачыма, а — восеньскае позняе сонца, гарбатае, парэзанае бясконцымі разорамі, з цыбукамі картапляніку ў іх бульбяное поле; здалося, адчуў ён непрыемную сухасць брудных пальцаў, ныццё спіны, цяжар поўных кашоў; пачуў, як грукоча высыпаемая ў пусты пакуль яшчэ кузаў трактарца бульба… А галоўнае — згорбленая над разораю дзяўчынка ў бела­зялёным, як сімвал прамінулага лета, спартыўным касцюме. Мімалётная сустрэча вачыма, абмен усмешкамі, перакідка парай слоў, выпадковы дотык рук — усе гэтыя знешне нібыта пустыя, няважныя, звычайныя дэталі, а на справе — складаная, са шматслойным падтэкстам прэлюдыя флірту, цэлая навука, захапляючая да хмелю ў галаве, да адрэналіну ў крыві — для тых, хто разумее і разбіраецца ў гэтым, канечне, а Церашкоў якраз і разумеў, і разбіраўся. Нічога ў такой навуцы не бывае лішняга, кожная мікраскапічная драбяза нясе сваю важную ролю, кожная дэталь мае свой важкі сэнс і ў выніку ўсё працуе на канчатковую мэту — на збліжэнне. Тут і сумеснасць занятку, і суцішаная навакольная прырода вернутага сярод восені «бабскага» лета, і адсутнасць кантролю — у Нэліным выпадку бацькоўскага, у яго — жончынага, тут і (медалямі на грудзях дэмабілізаванага салдата) той факт, што Церашкоў пасля арміі, жанаты, мае маленькае дзіця; усё гэта ахутвала іхнія з Нэлі адносіны лёгкай смугою крамолы, нават таямнічасцю, неабходнай для збліжэння... Гэта пазней, праз не такі і вялікі час, ужо ў зімнім Мінску, паблякне, забудзецца пекната таго вясковага ціхага верасня, выцвітуць у памяці яго пастэльныя фарбы, пакуль не ператворыца ўсё ў звычайны студэнцка­бульбяны раман, «раманчык», якіх кожную восень дзесяткі, сотні; якія для адных — гісторыі кахання, а для іншых — гісторыі хваробы…

Але тады, калі дні з’яўляліся толькі прадвеснікамі вечароў, калі вераснёўскія пахі былі такія вострыя, зоры на небе такія буйныя, цені ад белага месяца такія чорныя і доўгія; калі яны сядзелі, прытуліўшыся адно да аднаго, на лаўцы і ўчарашняя школьніца, непрывычныя да працы, запушчаныя ручкі якой ён трымаў у сваіх, даверліва шаптала, што «мяне ж бацька лёгка мог бы адмазаць ад гэтай бульбы, але я ведала, прадчувала, што нешта павінна здарыцца, што мы сустрэнемся!..»

Церашкоў уздыхнуў. Ну, так. Добра было тады. І зусім не думалася, што настане дзень, ці, як цяпер вось, вечар, калі няведацьмеш, як ад гэтых ручак пазбавіцца.

«Дык з’ездзіць да тваёй жонкі?»

«Нэлі», — сказаў ён і ўзяў яе далонь у сваю. Яна ўспыхнула ад радасці, з падзякаю на яго зірнула, але ў гэты момант пальцы яе намацалі пярсцёнак і яна, бы апёкшыся, хутчэй прыбрала руку.

«Што ты хацеў сказаць?»

«Я? А — успомніў першы курс. Калі з неграм жыў у адным пакоі — памятаеш яго? Нігусі звалі, злосны такі мурын, вечна пануры, я яшчэ пабойваўся яго. Неяк чытаю «ЛіМ», ён падыходзіць ціха ззаду і праз маё плячо таксама ўглядаецца... Пасля яго перасялілі. А аднойчы на калідоры сустракаемся, я кажу — машынальна па­беларуску: «Як жыццё, Нігусі?» Ён варочае бялкамі, як наш Ведрыч, і таксама на чысцюткай беларускай мове, без усялякага акцэнту адказвае: «Гэта мне знаёма!» Уяўляеш? Аказваецца, ён, як папугай, завучваў напамяць назвы лімаўскіх загалоўкаў».

«Гэта ўсё?» — спытала Нэлі.

«Усё. Уяўляеш, злосны беларускамоўны негр!»

Яна доўгім, уважлівым позіркам на яго паглядзела.

«Не, на цябе сапраўды нельга крыўдаваць», — сказала яна з уздыхам.

Калі Ведрыч з Труханам выйшлі на вуліцу, тут зіма гаспадарыла ўжо ваўсю. Снег, мароз, вецер… Пуста, адзінока… Толькі жоўтае святло чужых вокнаў, ды сіняе — ліхтароў. Ведрыч адвярнуўся ад ветру, каб прыкурыць.

«Куды ты зараз?» — спытаў Трухан, шыю ў каўнер ўцягваючы, а рукі хаваючы ў рукавы.

«Што значыць куды? Да цябе, канечне. Ты што, думаў, я цябе так лёгка адпушчу? Такое знаёмства трэба і скончыць як след, як заведзена, па­людску. Ці ты супраць?»

«Наадварот! Калі ласка — паехалі. Вось толькі…» — ён замяўся.

«Вахцёрка? — памог Ведрыч. — За гэта не перажывай. Я з імі ўмею гаварыць».

«Не вахцёрка, проста… А спаць на чым? Табе, я маю на ўвазе».

«А хто сказаў спаць? Спаць мы не будзем».

«Дык я ж не адзін у пакоі! А ён, ну, сусед, таксама можа быць не адзін…»

«З дзеўкаю?»

«Ну».

«Тым больш, — сказаў Ведрыч. — Не будзем перашкаджаць людзям. Знойдзем куток, хоць набазарымся ўволю, душу адвядзем».

Ён зусім не выглядаў на п'янага. Яшчэ б, — з зайздрасцю адзначыў Трухан, — пры такім здароўі што яму нейкія тры чарачкі? — як слану шраціна.

«І яшчэ — у мяне ж не так, як у Нэлі. Частаваць няма чым…»

«Слухай, чаму ты ўсё адгаворак шукаеш? Ад чаго ты страхуешся? Можа, можа. Можа, аварыя ў мятры будзе».

Трухан уздыхнуў. Адступаць не было куды. На «мятры», як выказаўся Ведрыч, праехалі два прыпынкі. За ўвесь час Ведрыч не прамовіў ні слова. І толькі калі падыходзілі да інтэрната, на ганку ўжо, спытаў: «Дык пусцяць?» — і выцягнуў з кішэні нейкую прыгожую чырвоную кніжачку. Аднак дакумент не спатрэбіўся. Вахцёрка, што звычайна трымала абарону паміж двух сталоў­барыкад, цяпер спакойна глядзела тэлевізар, седзячы ў кутку на канапе, і на позніх гасцей нават не зірнула.

«Еўропа! — сказаў здзіўлены Ведрыч. — Першы раз такое бачу. Ідзі, хто хоча, бяры, што хоча…»

Дзверы ў пакой былі зачыненыя. Трухан адамкнуў іх ключом і зрабіў Ведрычу знак, каб цішэй вёў сябе. Зайшлі ў пакой. Трухан уключыў святло — не агульнае, а маленькі начнічок над сваім ложкам. Ведрыч агледзеўся. Пакой нагадваў штось сярэдняе паміж салдацкай казармай і турэмнай камерай. Быў ён разлічаны на дваіх. Два ложкі і стаялі паўз сцены. Дзве тумбачкі. Прысунуты да падаконніка стол, два стулы [21]. Убудаваная ў сцяну шафка на дзве створкі. Ведрыч сеў на ложак, які прагнуўся пад ім ледзь не да падлогі і зарыпеў.

«Але ж і халадрыга, — ён апусціў руку. — Як ты тут спіш?»