Lalka

chmury otaczające jej głowę rozsunęły się na chwilę. Zobaczył surową twarz,

rozwiane włosy, a pod spiżowym czołem żywe, lwie oczy, które wpatrywały się

w niego z wyrazem przygniatającej potęgi. Wytrzymał to spojrzenie i nagle

uczuł, że rośnie... rośnie... że już przenosi głową najwyższe drzewa parku i sięga

prawie do obnażonych stóp bogini.

Teraz zrozumiał, że tą czystą i wieczną pięknością jest Sława i że na jej

szczytach nie ma innej uciechy nad pracę i niebezpieczeństwa.

Wrócił do domu smutniejszy, ale wciąż spokojny. Zdawało mu się, że podczas

tej przechadzki nawiązał się jakiś węzeł między jego przyszłością a ową odległą

epoką, kiedy jeszcze jako subiekt i student budował machiny o wiecznym ruchu

albo dające się kierować balony. Kilkanaście zaś ostatnich lat były tylko

przerwą i stratą czasu.

„Muszę gdzieś wyjechać - rzekł do siebie - muszę odpocząć, a później...

zobaczymy...”

Po południu wysłał długą depeszę do Suzina do Moskwy.

Na drugi dzień, około pierwszej, kiedy Wokulski jadł śniadanie, wszedł lokaj

pani Wąsowskiej i oświadczył, że pani czeka w powozie.

Gdy wybiegł na ulicę, pani Wąsowska kazała mu wsiąść.

- Zabieram pana - rzekła.

- Czy na obiad?...

- O nie, tylko do Łazienek. Bezpieczniej mi będzie rozmawiać z panem przy

świadkach i na wolnym powietrzu.

Ale Wokulski był pochmurny i milczał.

599

W Łazienkach wysiedli z powozu, minęli pałacowy taras i zaczęli spacerować

po alei dotykającej amfiteatru.

- Musi pan wejść między ludzi, panie Wokulski - zaczęła pani Wąsowska. -

Musi ocknąć się pan ze swej apatii, bo inaczej minie pana słodka nagroda...

- Och?... aż tak...

- Niezawodnie. Wszystkie damy są zainteresowane pańskimi cierpieniami i

założę się, że niejedna chciałaby odegrać rolę pocieszycielki.

- Albo pobawić się moim rzekomym cierpieniem jak kot poranioną

myszą?...Nie, pani, ja nie potrzebuję pocieszycielek, ponieważ wcale nie cierpię,

a już najmniej z winy dam...

- Proszę?... - zawołała pani Wąsowska. - Myślałby kto, że naprawdę nie

otrzymałeś pan ciosu z małych rączek...

- I dobrze by myślał - odparł Wokulski. - Jeżeli zadał mi kto ciosy, to

bynajmniej nie płeć piękna, ale... czy ja wiem co?... może fatalność.

- Zawsze jednak za pośrednictwem kobiety...

- A nade wszystko mojej własnej naiwności. Prawie od dzieciństwa szukałem

jakiejś rzeczy wielkiej i nieznanej; a ponieważ kobiety widywałem tylko przez

okulary poetów, którzy im przesadnie pochlebiają, więc myślałem, że kobieta

jest ową rzeczą wielką i nieznaną. Omyliłem się i w tym leży sekret mego

chwilowego zachwiania, na którym zresztą udało mi się zrobić majątek.

Pani Wąsowska zatrzymała się w alei.

- No, wie pan co, że jestem zdumiona!... Nie widzieliśmy się od onegdaj, a dziś

przedstawia mi się pan jako całkiem inny człowiek, coś w rodzaju starego

dziada, który lekceważy kobiety...

- To nie lekceważenie, to spostrzeżenie.

- Mianowicie?... - zapytała pani Wąsowska.

- Że jest gatunek kobiet, które po to tylko żyją na świecie, ażeby drażnić i

podniecać namiętności mężczyzn. Tym sposobem ogłupiają ludzi rozumnych,

upadlają uczciwych i utrzymują w równowadze głupców Mają licznych

wielbicieli i dzięki temu wywierają na nas taki wpływ jak haremy na Turcję.

Widzi więc pani, że damy nic mają powodu roztkliwiać się nad moimi

cierpieniami ani prawa bawić się mną. Nic należę do ich referatu.

- I nawet zrywasz pan z miłością?... - zapytała ironicznie pani Wąsowska.

W Wokulskim zakipiał gniew...

- Nie, pani - odparł - tylko mam przyjaciela pesymistę, który mi wytłumaczył, że

nierównie korzystniej jest kupić miłość za cztery tysiące rubli rocznie, a

wierność za pięć tysięcy aniżeli za to, co nazywamy uczuciem.

- Piękna wierność!... - szepnęła pani Wąsowska.

- Przynajmniej z góry zapowiada, czego się mamy od niej spodziewać.

Pani Wąsowska przygryzła wargi i skręciła w stronę powozu.

- Powinien by pan zacząć apostołować swoje nowe poglądy.

- Ja myślę, proszę pani, że na to szkoda czasu, bo jedni nigdy ich nie

zrozumieją, a inni nic uwierzą bez osobistego doświadczenia.

600

- Dziękuję panu za prelekcję - rzekła po chwili. - Zrobiła na mnie tak silne

wrażenie, że nawet nie proszę pana, ażebyś mnie odwiózł do domu... Jesteś pan

dziś w wyjątkowo złym humorze, sądzę jednak, że to minie... Ale... ale... Oto

list - dodała wsuwając mu w rękę kopertę - który niech pan przeczyta.

Popełniam niedyskrecję, ale wiem, że mnie pan nie zdradzi, a postanowiłam

sobie ostatecznie rozwikłać nieporozumienie między panem i Belą. Jeżeli mi się

zamiar uda, niech pan spali, jeżeli nie... niech mi pan ten list przywiezie na

wieś... Adieu!

Siadła do powozu i zostawiła Wokulskiego na ogrodowej szosie.

„Do licha, czyżbym ją obraził?... - rzekł do siebie. - A szkoda, bo warta

grzechu!...”

Szedł powoli w stronę Alei Ujazdowskiej i myślał o pani Wąsowskiej.

„Głupstwo!... przecież jej nie oświadczę, że mam na nią apetyt... A zresztą,

choćbym trafił na dobrą chwilę, co bym dał jej w zamian?.. Nawet nie mógłbym

powiedzieć, że ją kocham.”

Dopiero w domu Wokulski otworzył list panny Izabeli.

Na widok drogiego niegdyś pisma przeleciała po nim błyskawica żalu; ale

zapach papieru przypomniał mu te dawne, bardzo dawne czasy, kiedy jeszcze

zachęcała go do urządzania owacyj Rossiemu.

„To był jeden paciorek z różańca, na którym panna Izabela odprawiała

nabożeństwo!...” - szepnął z uśmiechem.

Zaczął czytać.

„Moja droga Kaziu! Jestem tak zniechęcona do wszystkiego i tak jeszcze nie

mogę zebrać myśli, że dziś dopiero zdobywam się na opowiedzenie ci

wydarzeń, jakie u nas zaszły od twego wyjazdu.

Już wiem, ile mi zapisała ciotka Hortensja: oto sześćdziesiąt tysięcy rubli; razem

więc mamy dziewięćdziesiąt tysięcy rubli, które poczciwy baron obiecuje

umieścić na siedem procent, co wyniesie około sześciu tysięcy rubli rocznie. Ale

trudno, trzeba nauczyć się oszczędności.

Nie umiem ci opowiedzieć, jak się nudzę, a może tylko tęsknię... Ale i to

przejdzie. Ten młody inżynier ciągle u nas bywa, co parę dni. Z początku bawił

mnie rozmową o mostach żelaznych, a obecnie opowiada, jak się kochał w

osobie, która wyszła za innego, jak za nią rozpaczał, jak stracił nadzieję

zakochania się po raz drugi i jak by pragnął uzdrowić się przez nową, lepszą

miłość. Wyznał mi jeszcze, że niekiedy pisuje wiersze, w których jednak opiewa

tylko wdzięki natury... Czasami płakać mi się chce z nudów, ale że bez

towarzystwa umarłabym, więc udaję, że słucham, i niekiedy pozwalam mu

ucałować moją rączkę...”

Wokulskiemu żyły nabrzmiały na czole... Odpoczął i czytał dalej:

„Papo coraz słabszy. Płacze po kilka razy na dzień i byleśmy porozmawiali pięć

minut sami, robi mi wymówki, wiesz za kogo!... Nie uwierzysz, jak mnie to

rozstraja.

601

W ruinach zasławskich bywam co parę dni. Coś mnie tam ciągnie, nie wiem -

piękna natura czy samotność. Kiedy jestem bardzo nieszczęśliwa, piszę różne

rzeczy ołówkiem na spękanych ścianach i z radością myślę: jak dobrze, że to

wszystko pierwszy deszcz zmyje.

Ale, ale... Zapomniałam o najważniejszym! Wiesz: marszałek napisał do ojca

list, w którym najformalniej oświadcza się o moją rękę. Całą noc płakałam, nie

dlatego, że mogę zostać marszałkową, ale... że się to tak łatwo stać może!...

Pióro wypada mi z ręki. Bądź zdrowa i wspomnij czasami o twej nieszczęśliwej

Beli.”

Wokulski zmiął list.

„Tak pogardzam i... jeszcze ją kocham!” - szepnął.