Czarna Szabla

Pokrwawionych, ledwie żywych jeńców doprowadzono przed oblicze Baranowskiego. Rotmistrz niewiele czasu poświęcił zwykłym Kozakom. Kazał wyprowadzić ich za mury i powiesić bez żadnych ceregieli. Przy czym za owe ceregiele uznał przedśmiertną spowiedź czy modlitwę. W końcu nie raz powtarzał, że Zaporożcy są religiosus nullus, a cerkiew postawił na Siczy dopiero Chmielnicki; zatem dawanie im kilku chwil na pojednanie ze Stwórcą uważał za marnowanie czasu i fantazji panów braci.

Cała uwaga rotmistrza skupiła się na dwóch najważniejszych jeńcach. Jednym z nich był młody, urodziwy Kozak, podgolony wysoko, z osełedcem zakręconym wokół obu uszu, z długimi, nasmołowanymi wąsami i zielonkawymi oczyma. Tak było pewnie jeszcze wczoraj, gdy dumny ataman wodził mołojców, wzdychały za nim mołodycie i dworskie dziewki. Teraz jednak był obity, pokrwawiony. Jego orli nos był złamany, a jedno oko wybili mu pancerni rotmistrza - czarna jama pokryta była soplami zakrzepłej krwi. Lewe ucho zwisało w strzępach, na głowie zastygły plamy posoki zmieszane z pyłem i błotem. Trzeba mu jednak przyznać, że długo nie dawał się wziąć żywcem, wiedząc dobrze, że jego śmierć z rąk Lachów z pewnością będzie długa i bolesna. Jednak panowie bracia wiśniowiecczycy mieli dużą experiencję w dobywaniu żywcem hultajów i rezunów. I dzięki niej ataman żywy, choć złamany, dostał się w ręce pana rotmistrza.

- Aleksandreńko! - Baranowski klasnął w ręce jak ukrainny kniaź na widok najprzedniejszego natolijczyka z jego stada. - I na co ci to przyszło, mój chłopcze? Nie lepiej było ostać rękodajnym u panów Potockich? Miałbyś przyodziewek i talara na świętego Marcina. A teraz co? Złotem już kabzy nie nabijesz, a świętego Marcina zdaje się, że nie doczekasz. Choć może i taki z ciebie mołojec twardy, że nawet tydzień na palu wytrzymasz. Bywały takie przypadki. Nalewajko w Warszawie pięć dni zdzierżył, a kniaź Bajda Wiśniowiecki w Stambule, świeć, Panie, nad jego grzeszną duszą, za łuk złapał i przed zgonem jeszcze pohańców nastrzelał.

Aleksandreńko splunął przez połamane zęby.

- Ja waszmości proszę o śmierć, nie o naukę.

- Zapewniam, że to już ostatnia nauka - pokiwał podgolonym łbem Baranowski - jakiej mogę ci udzielić. Mości panowie, wyprowadźcie kawalera przed klasztor, weźcie największy krzyż spod cerkwi i zastrugajcie z niego pal. A wysoki, aby pana sotnika godnie wywyższyć.

Baranowski odwrócił się do drugiego z pojmanych. To był ihumen Atanazy. Klęczał i modlił się.

- Dydyński!

Szlachcic patrzył na ihumena. Zaczynał już domyślać się wszystkiego.

- Patrzaj, panie bracie, jak wielka jest w tutejszym ludzie nienawiść do szlachty. Oto prosiłeś mnie, abym oszczędził monastyr. Zgodziłem się. A kiedy mnisi podejmowali nas winem i jadłem, tenże błahoczestwy ihumen Atanazy sam pojechał do Olszanki po miody.

Figlarz z niego, mospanie, bo zamiast z lipcem z Kozakami wrócił. Chcieli nas mnisi spoić i z zasadzki wydać mołojcom, aby nam łby żywcem pourywali. Oto wdzięczność za twą łaskę, panie bracie.

- Milcz, dytko - rzekł Atanazy. - Pane, wybacz, że nie starczyło nam sił, aby pokonać polskiego bisa. Wszystko poświęciliśmy ku twej chwale: klasztor, życie, bo ty, Pane, karasz i litujesz się. Ale inni się znajdą, którzy naszego dzieła dokonają. I nie postanie już dytko na progu twej cerkwi.

- Słyszysz, mości poruczniku - rzekł Baranowski świszczącym szeptem. - Pomnij jego słowa, zanim poprosisz mnie o łaskę po raz drugi. A teraz zetnij zuchwalca, który cię zdradził, i bądź mi bratem... Z twoją pomocą uspokoimy Ukrainę na wieczne czasy.

Dydyński popatrzył na ihumena, na Baranowskiego i resztę towarzystwa. Na trupy, krew, drzewa i krzyże ozdobione ciałami powieszonych Kozaków. A chociaż za nimi huczał pożar, rżały przestraszone konie, porucznik miał wrażenie, że dokoła uczyniła się zupełna cisza.

- Ubij popa! - rzucił przez zaciśnięte zęby Baranowski. - I witaj w kompanii! Sam widzisz, że przegrałeś, panie bracie! Moja jest pomsta!

Dydyński położył dłoń na rękojeści szabli.

- Nie zabiję go. Nie jestem taki jak ty.

- Co takiego?! Odrąb mu łeb, zaraz! Tutaj!

- Nie! Dość już mam krwi!

- Panie Dydyński! - Baranowski wyglądał na wściekłego. - Nie ma innej drogi przed tobą, jak zostać naszym kompanem. Ścinaj popa!

Dydyński wyrwał z pochwy szablę i odrzucił ją.

- Veto!

Zobaczyli tylko błysk, a dopiero potem usłyszeli świst. Jeszcze nie przebrzmiał im w uszach, gdy głowa Atanazego potoczyła się po ziemi. Baranowski spojrzał na Dydyńskiego, a jego oczy płonęły gniewem.

- Wybrałeś, panie poruczniku - stwierdził. - Wybrałeś dobrze. Nie będę dłużej włóczył cię bez celu po Podolu. Tutaj nadejdzie kres twej udręki. Panie Bidziński!

- Na rozkaz!

- Weźmiesz dziesięciu czeladników z rusznicami, wyprowadzisz imć Dydyńskiego za mury i kula w łeb. A potem pochowasz z honorami!

Bidziński zadrżał.

- Jakże to tak?! Mam rozstrzelać porucznika? Syna bohatera spod Zborowa?

- To rozkaz!

Bidziński położył rękę na ramieniu Jana. Ale porucznik szarpnął się wściekle.

- Sam pójdę! - warknął do Baranowskiego. - Nie każ mnie szarpać jak psa!

- Idź, waść. Niech się to wszystko skończy.

10. Pogrzeb porucznika

W tę ostatnią drogę odprowadzał go prawdziwy kondukt. Bidziński zabrał ze sobą prawie trzydziestu konnych. Przyprowadził też wierzchowca porucznika.

- Pójdę bez konia - mruknął Dydyński.

- Wsiadaj, waść, do kroćset! - warknął Bidziński. - Albo siłą wsadzę!

Porucznik ustąpił. Jeden z czeladników ujął rumaka za uzdę i powiódł za sobą. Szybko wyjechali poza monastyr, w bramie schylili głowy, aby nie zderzyć się z bosymi stopami powieszonych mnichów. Jeden z nich jeszcze nie sczezł; harczał i wyczyniał figliki na stryczku.

Po drodze dołączali kolejni towarzysze wraz z pocztami; w końcu za plecami Bidzińskiego i Dydyńskiego podążał prawie cały znaczek pancernych.

Tuż przed lasem porucznik wstrzymał konia. Popatrzył na swoich ludzi, przenosił wzrok od jednego poznaczonego bliznami oblicza do drugiego.

- Bądźcie zdrowi! - powiedział przez zaciśnięte zęby. - Odpuszczam wam zdradę, mości panowie bracia. A jeśli do hetmana kiedyś wrócicie, tedy powiedzcie... że to ja jestem winien. Może dzięki temu gardła ocalicie!

Zdjął kołpak, odrzucił do tyłu przydługie, podgolone wysoko włosy i spojrzał na las pokryty jesiennymi mgłami.

Na próżno. Wszystko na próżno. Tyle dni; tyle wyrzeczeń, krwawych zmagań, pościgów i potyczek... Baranowski miał go w ręku. Wygrał grę o dusze jego ludzi.

- Długo mam czekać?! Nie słyszeliście rozkazu rotmistrza?!

- W konie! - huknął Bidziński.

Ruszyli z kopyta przez mroczniejący bór. Wpadli na ścieżkę, potem na polanę, przemknęli przez mgły, przejechali przez strumień, a potem wypadli na podolski przedwieczorny step. Pachołek oddał Dydyńskiemu wodze jego konia, ludzie Bidzińskiego zarzucili na plecy bandolety i rusznice.

- W skok!

Popuścili cugli, pochylili się w łękach i kulbakach, a smukłe polskie konie pomknęły lekko i zwinnie jak ptaki poprzez stepy. Dydyński poczuł, jak pęd wichru rozwiewa mu włosy, jak kopyta końskie łomocą na stwardniałej ziemi, jak łopocą poły jego delii. A potem poczuł pod kolanem ucisk znajomej rękojeści buzdyganu, który odebrał mu Baranowski, i dopiero teraz zrozumiał, że jakimś cudem ocalał.

11. Z diabłem sprawka

- Waszmość miałeś rację - wycharczał Bidziński. - Ten człek to szaleniec; plecie jakoby Piekarski na mękach. On chce utopić Ukrainę we krwi, pozostawić tu niebo i ziemię. Więcej ja wojen zaliczyłem niż waszmość dziewek w zamtuzach, ale takich strasznych mordów na oczy nie widziałem.