Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

аттануымызды білмей қалыппын. Шифрограммалар үсті-үстіне

келетін. Оның расшифровкасын білмеймін. Түс қайтқан кез.

Бригаданың байланыс бөлімінің бастығы жетіп келіп, бүкіл архивті

акталап, отқа жақты. «Жүр кеттік,» - деді маған. Мен казармаға

беттей бастағанымда, ол вокзалға қарай бұрды. Сүйтсем, біздің

бөлімше поездың үстінде жүруге әзір екен. Майданға жүріп те кеттік.

Ногинск қаласында шамалы аялдап, қару – жарақ т.б. алып ,

Калинин майданына бет адлық. Осы қалада Өтенбергеннің

Әлиакбарының Ермағанбетін маған Әйтенов Нұртай ертіп келіп,

кішкене отырып қайтты. Мен ол кезде Ермағанбетті танымаймын.

Погорелогородище станциясынан түсіп, Ржев бағытында оборонды

бұзұға кірістік. 3 күн дегенде Зайцево, Мишукова деревняларына

72

жеттік. Осы екі елді мекеннің ортасында түн мезгілінде

Нұртайлардың миномет расчетының үстінен түскен снаряд бұларды

опат етіпті. Сол күні түнде мұны маған Жансеитов Ахметжан

хабарлады. Ахметжан ол кезде штаб артиллерияда радист еді. Кейін

ол Жаңақорған аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы

болды. Пенсияға шығып, облыстық аңшылар қоғамының бастығы

кезінде бұл да дүние салды. Бұл аты аталғандар өзіммен бірге

майданға түскен 40 адамның ішіндегілер.

Майданға түскен күннен бастап, мен де, Алпысбай да

телефонистікке көштік. Шабуыл кезінде ылғи солай болады.

Оборонға тұрып қалсақ, мен телеграф аппаратына отырамын.

Алпысбайым – коммутаторщик телефон аппаратында. Екеуміз де

кілең бір бөлмеде боламыз. Кез - келгеннің кіруіне рұқсат жоқ, құпия

жай. Шабуыл кезінде комбриг, комдив қайда болса, соған

байланысшы менмін. Алпысбай штабта коммутаторда. Бұл

байланыс батальондарының

жауынгерлері бәрі дерлік

Ақтөбеліктер. «Қайдасың Алпыспай» –деген мақаламды облыстық

(Ақтөбе) газетіне бергенімде. Маған жан-жақтан хат жаудырғандар

осылардың тірі қалғандары еді. Хаттары менде сақтаулы.

Соғыс аяқталды. Кенигсберг қаласында оккупационный войск

ретінде қалдырды. Мұнда бір ай тұрдық. Июнь айында Польшаға

«АК»-ны (Армия красвой) тазалауға Августов қаласына келдік. Бүл

соғыстан да қиын болды. Жай жергілікті адамдарша киінген

бандалар.Орман ішінде орналасқан банданы қылмыс үстінде ғана

ұстайсын. Осы қалада тұрғанда шығыс халықтарының (кореец,

Қытай, Жапон) тілін білетіндері бар ма деген телеграмма келіп

түсті. Сол кезде мені Киев қаласында әскери саяси академияға

шақырды. Мен сылтауратып бармай қалдым. Бұл туралы

«қателігім» деп жазған болатынмын. Көп ұзамай, Гродно қаласына

келіп, әскери эшелонға (поезд) мінгізді. Екі күн поезд үстінде

жүрмей тұрдық. Содан бізді Украинаға алып кетті. Штаб дивизия

Пирятиноға орналасты. Алпысбайым Полтаваға кетті. Сонда полк

штабында байланысшы. Алпысбайдан қол үзіп қолған кезім осы кез

болды. Мына бір жағдай майданда болған еді. Біз шабуылдамыз.

Алдыңғы шеп сиреген. Арттан келетін толықтыру жоқ. Әр

километрде бір – екі жауынгерден ғана қалған кез еді. Комдив

байланысшылар батальонынан алғы шепке он адам жібер деген

бұйрық береді екен. Бүкіл хабардың бәрін біз Алпысбай екеуміз

үнемі біліп отырамыз. Оны өз командирлерімізге де тіс жарып

айтпаймыз. Антты солай қабылдағанбыз. Бұл ант әскери анттан

бөлек ант. Айтсақ, әскери трибуналға кетеміз. Сол он адам біреуі

етіп комрота капитан Кузмин мені де ендіріпті. Мұны

Коммутатордан Алпысбай біліп отырады. Барлығымыз да бір

бөлмедеміз. Мұны маған Алпысбай өз тілімізде түсіндірді. Қазақтар

сиреген кезіміз еді. Корпустың байланыс бөлімінің бастығы мені

өзіне алуға дивизияның байланыс бөлімінен бұрындары

73

сұрайтынын білуші едім. Мұны да тыңдап айтатын Алпысбай. Енді

маған алдағы шептегі окопқа баруға сәл – ақ қалды емес пе? Дереу

телеграф аппаратына «корпустың байланыс бөлімінін бастығын

дивизияның байланыс бөлімінің бастығы сұрап жатыр» - деп, морзе

әліппесімен тықылдата қойдым. Шақырып отырған мен. Аппаратқа

корпус байланыс бастығы келе қойды. «Извините, вы меня ранее

просили к себе. Я в курсе дела. Я Алтынбеков. Сейчас меня хотят

отправить на передовую. На передовой нет солдат» - деуім мұң

екен, коммутатордан дивизия байланыс бөлімінің бастығын қос

деген хабар жетті. Бәрін көріп – біліп отырмыз. Бөлме ішінде

комрота да, комвзвода та біргеміз. Алпысбай екеуіміз екі бастықтың

сөзін білдірмей тыңдаудамыз. Жоғары бастық төмендегісіне:

«Сейчас же Алтынбекова, телеграфиста, направляй ко мне со

всеми вещовими – продовольственными документами. Я на место

его пошлю двух бойцов!»- деді. Төменгі бастық істің мән – жайынан

бейхабар екен. Кешірім сұрап, жағдайды білуге өтінді. Осылайша,

үлкені кішісіне сатылап, жағдайды білу үстінде. Енді трубка

комротаға келгенде, Алпысбай да, мен де түк білмегендей тым –

тырыс бола қалдық. Комбат комротаға: «На месте Алтынбекова

пошлю тебя. Что знаешь в аппарате морзе. На месте его ты пешка.

Любой офицер может командовать ротой. Мне надо

телеграфиста»- деп, комротаның жанын қысты. Ол болса қып –

қызыл болып кеткен. Біз болсақ, дәнеңе білмегендейміз, көзіміздің

астымен бақылаудамыз. Осы сөздердің барлығын корпус байланыс

бөлімінің бастығы Алпысбайға мені де қос деп қосқызып, тыңдап

отырды.Менің естелігімде «43 жылдан кейін» деп аталатын

тақырыптағы комрота Кузмин осы еді. Бұл, әрине, біз қоршауға

кірмей тұрған кез. Алпысбай болмағанда, алғы шепке барған адам

өледі, не жарадар болады. Шегініс бола қойса, кім біледі, тұтқынға

да түсіп қалады.

Сүйткен Алпысбайымды газет арқылы іздеп жүрсем, ол 1953

жылдары қайтыс болыпты.

Хат хабар алысқандармен жағдайды білістік. Біреуімен ғана

дидарластым. «Майдандас досым, Алпысбай Собалұлы, топырағың

торқа болсын, рухың жаннаттан болсын!» - деуден басқа не

айтамын. Алпысбаймен елге кетер алдында 1945 жылы ноябрьде

18-і шамасында Пирятинодан Полтавамен телефон арқылы

хабарластым.Онда мен отпусқаға кетіп бара жатырмын деп едім.

Толық адресін де алмағанмын. Сол отпускаға келе жатырғанымда,

бұрын оқытушы болғандарды армиядан қайтаруға указ шықты да,

военкомат арқылы қайтып бармай қалдым. Алпысбайдың соғыстан

кейінгі, соғыс кезіндегі суреті менде сақтаулы. Оны маған әйелі Мәз

жіберген. Кейде өткенді ойлағанда, ылғи есіме алып отырамын,

суретіне қараймын, іздеу солғанымда келген жауап хаттарды

оқимын. Кеш те болса, осы естелігімді жазып отырмын. Ертеректе

Алпысбай туралы жазамын деген едім ғой. 20.03.1998ж.

74

Жолым түсіп, Алпысбайдың қызы Гүлсімнің үйіне (Жұмаш

деген туған інісінің қызын баурына салып алған) 2000 жылы сәуірдің

соңғы күндерінде бардым. Тереңөзен ауданы, Жамбыл атындағы

ұжымда екен. Шешесі Мәз де қайтыс болыпты. Әкесі шешесіне

құран оқып шықтым.

43 жылдан соң.

Мына бір жағдай белоруссия жерінде болған еді: Ақтөбеде

құрылған 101 ерекше әскери ұлттық бригада (101- особо стрелковоя

национальная бригада) 1942 ж. маиданға түсіп, үш күндей

кескілескен айқаста 10 км ілгері жылжыды. Сол үш күн ішінде өзінің

75 % - қатардан шығарып алды. Майданға түсерде 9 мың адам

болатын. Содан бірнеше уақыттан кеиін 51 СВКОСД ( стрелковая

Витепская краснознаменная ордена Суворова дивизий) құрамына

ендірген. Сол Ақтөбедегі құрамнан қалғандарымыз әлі біргеміз.

Жоғарғы Қолбасшыдан ерекше бұйрық келді: майдан шебінің арғы

бетінде 4 партизан отрядын жау қоршап алған. Соны қалайда

болмасын қорғап қалу керек. Осы жерде бір түсіндіре кететін жағдай-

мен дивизия штабында телеграфист-морзист қызметін атқарамын.

Бүкіл майданда жүрген кезімдегі мамандығым-осы. Барлық құпия

телеграммалар мен арқылы өтеді. Кез келген әскери бөлімдердің