Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

Ебіне лайық ел басқару жұмыстарын атқарып жүре береді. Істеген

жерлерінде өзінің таза жүрісімен абыройсыз да болмайды. Көзге

енді іліне бастаған жас жігітке бір облыстың әжептәуір

басқарушыларының қатарындағы жұмысы тиеді: бұл ол кезде

жалғыз басты жүрген кезі екен. Жұмыс істеп жүрген жерінде жатып

тұру үшін бір оңаша жан ұяның пәтеріне орналасады. Ол үйдің

басшысы өзіне - өзі жетерлік шаруасы бар, бір тоқ кісі екен. Жан

ұясында әйелі мен бір ғана перзенті бар екен. Ол перзентін ұл

балаша киіндіріп, өзі барған жерінде (той, көкпар тағы басқа)

тастамай алып жүреді екен. Әрине, онысы қыз бала. Бір күндері сол

ауылда көкпардың қызығын көруге әкесіне еріп, ол да барады.

Жанынан өте бере бір замандасы: «Байтал шауып бәйге алмас» -

деп, сөзбен қағады. Осы сөзді қайталашы дегенде, замандасы тағы

қайталайды. Сол заманда әлгі жігіттің басына қамшы тимесе бар ма!

Жігіт қашып жүр, анау қуып жүр, сабалап ұрып жүр. Ұрып жүр, әрі

жылап жүр. Әкесі де келіп жетеді. Сұраса, айтпайды. Екеуін

ажыратқанмен, ерше киінген қыз еш нәрсеге қарамай, үйіне қарай

шаба жөнелді. Не болғаны қазірше ешкім біле бермейді.

Болжағандары сол таяқ жеген жігіт бір жағымсыз тіл қатты деу.

Үйге келісімен әлгі қыз ер баланың киімдерін түк қалдырмай

шешіп, қызша киінеді: әке де, шеше де мәнісін сұрамайды.

Осылайша, уақыт өтіп жатқан кез екен; сол тұста жаңағы ел

басқарушы жалғыз басты жігіт осы үйдің пәтеріне орналасқан–ды.

Әркім өз тірлігімен бола береді. Екі жас ер жетіп қалған кезі

болғанмен, арада ешқандай көзқарас та болмаған екен.

Осының бәрін маған сыр етіп айтып отырған – сол қыз. Бұл

кезде ол елулерді алқымдаған. Уақиғаның басталуы әулиеатада

тұрған кезде басталған.

Бала болса бір сыдырғы, сыпа, сымбатты, өте мәдениетті тұрып

жатады.

Қыздың шамасы 17 – ге келген кезі – ау.

67

Бұл қыз деп отырғаным – сол сырды маған айтып отырғанда

жеңешем. Ол айтады:

- Әй, бала, сенің мынау жаман ағаң маған сөз айтпаса да, сондай

ыстық көрінеді де тұрады. Әкемде менен басқа перзенті болмаған

соң, мені ұл сияқты киіндіріп, тәрбиесі де солай болып еді.

Көкпардың қызығын көріп жүргенімде, сазайын тартқан жігіттің сөзі

ғана мені шошындырған. Сол заманнан мен қыз болып шыға келдім

ғой! Бірақ маған содан кейін ешкім ләм деп сөз қатқан емес. Неге

екенін өзім де білмеймін, осы жәмпиген ағаң мені ынтықтырады да

тұрады. Қойшы ей, не керек, екеуміз жұптастық қой! Оған да көп

заман өтіп жатыр. Ағаңда маған деген ықылас, сый – құрмет

жеткілікті. Оның ойлайтынын сұрағаным жоқ. Бір нәрсе жетіспейді де

тұрады. Содан мен оған ойымды үйде отырғанда, оңашада жайып

салдым. Ол – үн – түнсіз отырды да қалды. Шамасы, мені қимайды.

Көңіліне келеді ме деп ойлайды – ау. Бір кезде мені: «Бар шыным» -

деп, көзіме еріксіз жас алдым. Сондағы – дүниедегі қу бас болып

өтпеу. Екеуміз ойланып – ойланып, Сәбиханадан бала алайыққа

келістік. Бір емес, 2 – 3 рет алдық та. Егізін де алдық. Ішінде жастай

қайтыс болғаны да болды. Ал, есейе келе, өз бетімен суып кеткені

бізді қатты толғандырды. Оның шет жағасын көрдің де ғой! Ана жолы

өзің ауылдан алып келген бала – менің бауырымның баласы. Әкесі

де, шешесі де бар. Әкесі бір момын кісі, ауылдық жерде есепші

болып істейді. Баланы оқытып жүр едік. Көше балалары деген,

әсіресе басшының балалары, бәрі жеткілікті, оларды ыждағаттап

бақылайтын адам жоқ, бұзықтарға еріп, ойына келгенін істей

бастады. Содан бұл ортадан ауыстырып, ауылға жіберіп едік қой!

Онда да әжептәуір бола қоймапты. Содан аманында егесіне табыс

етейік деп алдырттық. Әкесін шақырып алып, өзіне табыс еттік.

Уақыт өтіп жатыр. Үнемі үйде қонақ бола бермейді. Кейде екеуміз

оңаша қалғанда, екі қолымыз алдымызға сыймай қалады. Тағы да

ойды – ақылды мен бастадым:Былтыр жазда келгеніңде, ауылдан

бір қыз, бір ұл бала оқуға түспекші болып, осы үйде экзаменге

дайындалып жатыр еді ғой. Соның ұлы түсе алмай, елге кетті. Екеуі

де менің төркін жағымнан. Қызы оқуға түсті. Ағаңа: «Осыған түсуіне

тіл жәрдеміңді жаса» - деп едім, солай болған болуы керек.

... Жылына екі рет астанаға (Алматыға) барып тұрушы едім.

Барысымен, ағайыма, жеңешеме сәлем беруді дағдыма

айналдырғанмын. Арасына күн салып барсам, олар маған ренжіп

қалатын еді. Әсіресе мені тергейтін жеңешем еді. Ол: - Поездан

қашан түстің? Содан бері қайда жүрсің? Осы сен менен де жақындау

анау жеңешеңе кідіріп жүрсің-ау! – деген сияқты күдігін де қосатын.

Жақын деп жеңешең деп отырғанындай бар: ата жағынан

қарағанда, ол жақынына жақын. Оның да ері әжептеуір қызмет

жасаған адам. Бірақ екеуінің де кісілігін ат-түйе тарта алмайды:

күшеніп, ыңырсып сөйлеседі. Сондықтан ілуде болмаса, бара

бермеймін. Бұдан тысқары осы екі жеңешемнің өрелі оты бірге

68

жанбайтындай. Оны да айтқан жаңағы мені қатты тергейтін

жеңешем: екеуі бір шақырылған қонақта шәлкем-шалыс келіп

қалыпты. Әрқайсысының отандары басқа-басқа болса да, ерлерінің

лауазымдарын салыстырған ба, әлде одан да зоры болған ба,

әйтеуір, бірін-бірі ұнатпайды. Бірақ көпшілікке көрінбеген, сыр

бермеген сияқты. Сыздап сөйлейтіннің үш ұлы үш отан болып отыр.

Дегенмен, парасаттылығы анадан кемдеу. «Ұлық болсаң, кішік бол»

онда жоқ есебі. Елге келгенде төбемізге көтеріп, алдына түсіп,

құрдай жорғалаушы едік. Қалаға барғанда, ана мінезін көрген соң,

аяғымызды тарта қойдық: кездесе қалғанда, құрғақ жалпылдаймыз

да қоямыз. Сол бір барғанымда, тергеген жеңешем менен кіре

берісіімде-ақ, көрімдік сұрады: сүйіншісін де айтып жүр. Қуанышы

қойнына сыймай, жөргекке оралған сәбиін де көрсетті. Өзім туып

алдым деп жатыр, мен сұрамасам да. Аяймын ба, құтты болсын

жаудырып жатырмын.

Атын Баян қойыпты. Талай аналарды көріп жүрміз ғой. Сол

Баян тілі шығып, жүріп кеткенше, бір-ақ рет құндақтаған жөргегіне

кіші дәретін шығарып алыпты. Мұндай ұқыпты асырағыш адам бола

бермес. Тамақтандыру, ұйықтату дегеннің бәрі белгілі мерзімдерінде

орындалады. Сол баладан басқа жұмысы да жоқ болар, дегенмен,

дәл олай асырау, тәрбиелеу кез келген ананың қолынан келе

бермейді.

Сол Баянның тап-тап басып жүрген кезін де көрдім. Аяқ киімін

кимей, еденді баспайды. Жерде көзге ілінер кішкентай зат жатса,

дереу барып алып, тиісті орынға апарып салады. Жап-жас күнінде

келген қонаққа қуана қарап, кетерінде «Кетпесеңізші» деп жалынып

тұрғаны. Кетіп бара жатырғанында қолын былғап, «дас-дас»

айтатынына қызығасың. Баянды ағайым туды деуге болатындай,

аузынан түскен де қалған, айнымайды-ау, айнымайды. Арада талай

жылдар өтіп кеткен. Бір барғанымда студент екен. Бұл кезде ата-

анасы қартайған, зейнеткерлікке әлдеқашан өткен кез. Тәрбиелеген,

асыраған анасы науқас: зорға жүреді, бір қол, бір аяғы қанның

қысымы ауруынан нашарлаған. Ағай болса, ол кезде сексенді

меңгерген. Бос кезінде естелік не, мемуар ма жазудың үстінде екен.

Шамалы ел жайды сұрасқаннан кейін, байқаймын, жеңешем

асханаға беттегісі бар. Жүріп-тұруы өте қиын. Мен ешнәрсенің керегі

жоқ деп безектей бастадым. Ол отырды. Сәлден кейін отыра алмай,

тағы тұра бастады. Мен тағы да отырсаңызшы деп жатырмын.

- Не? Сен бала мені туалетке де шығармайсың ба? - дері бар

ма.

Біз ағамызбен көптен көріспегенбіз. Бәрін сұрап жатыр.

Әңгімелесіп отырмыз. Бір кезде,

Әй, папасы! Шай дайын болды, келіңдер, - деді. Бардық. Барсақ,

газға шай қайнатқан. Сол шай қойған ыдысты қолымен көтере

алмай, маған: - Анау шайнекті столға әкеліп бер, - деді. Сүйтсек, бос

ыдысты газға қойып, суды кружкамен тасығанын айты. Бүкіл өмірін

69