Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

қонақ күтумен өткізген кісі еді. Сондай адам жанының абзалы

болған, өмірі кішіпейілдікпен өткен жеңгеміз де бұл дүниемен

қоштасыпты. Ағамыз болса, ұзақ уақыт науқастанған болатын-ды. Ол

кісіде жүрегінің қыспасы бар-ды. Әуелі Алла, қала берді

дәрігерлердің ерекше қарауы, жұбайының жақсы күтімі болса керек,

ұзақ өмір сүруіне көмектесті. Айтып отырған ағамыз өкімет мүшесі

болған адам еді. «Ұлық болсаң, кішік болдың» дәл өзі болды. Баян

ше дейсіз ғой, оқушым. Әкесі Баянды көзі тірісінде Қалаған адамына

қосуға ойлаған да. Баянның да Қалаған адамы бар екен. Әкесі соған

қоспақшы болып, тойын дұрыстап өткізбекші болып жүргенде,

машинаның қақтығысуынан қаза табады болашақ күйеу. Баян болса,

уәде мықты ғой деп, некеге тұрмай тұрып, қатынас жасап қойса

керек. Уақыт жеткен соң, қартайған әке де дүниеден қайтады. Үй

болса, қаланың дәл ортасында; бөлмелердің саны да, сапасы да

ойдағыдай, 5 бөлмелі. Баян дүниеге келмей тұрғанда, бүл үйде екі-

ақ адам ерлі-зайыпты – тұрса, қазір де екі- ақ жан тұрып жатыр, яғни

Баян мен оның өз қызы.

Баянды дүниеге келтірген ана бар. Ол Атырау жағында

біреумен тұрмыс құрған. Ол жақтан да қызды болған көрінеді. Баян

да онан хабарсыз емес. Бірақ Баян оның тәрбиесін көрмеген. Оған

екі жағы да айыпты емес. Қыз анасы екі жақта екі перзентінің

қайсысымен бірге болудың жолын білмей, ар-сар болуда болса

керек. Үлкеніне орталыққа келе қойса, күндердің күнінде жағдай

қалай болады деп ойланады. Кішісі болса, ана сүтін емді,

тәрбиесінде болды; мұнда құпия сыр жоқ.

Сонымен, күні бүгінге дейін белгілі бір шешім жасалмаған-ды.

Осы табиғаттың сырына толық жетік емеспіз ғой. Менің

байқауымша, кейбір жанұялардың, не жекелеген адамдардың өмірі

өзінің өткен тектерінің, ұрпақтарының өмірі тәріздес келетіндері

болады екен. Мына өмір де соның бірі іспеттес.

Өмірден із-түзсіз кету деген үлкен қасірет. Қалайда болмасын

жолып тауып, із қалдырған жөн сияқты. Бірақ сол ізді уақыт өтіп

кетпей тұрып қарастыру ләзім. Және де ол тәсіл адамның

адамгершілік нормасынан аулақ болмағаны жөн. Сұрағаным да жоқ,

сұрауға болмайды да ол сырды. Тек өз болжауыңмен болжайсың да

қоясың. Ол да дұрыс шығар, бір жағдайда күмілжіп отырғаным –

Баянның іште жатқан кезінде ана құрсағының сыртынан сезіндім. Ол

ана сәбиді уызына тойдырып, мейірленіп иіскеді ме екен?!

Соңғы хабарым: Баян ол үйді сатып, сол қаладан бір бөлмелі

үй алған – ды. Ешкіммен де байланыспайды. Сол өмірін

білетіндерден арлана ма, қалай? Сол Баян әкесіз перзент тапқан

жоқ-ау, бірақ қосылмақшы болған жігіті машина апатынан дүние

салды емес пе. Дүниеге келген қызға әкесін кім дейді екен деп

ойлайсың. Баян болса әкесін біледі, соның атында. Туу туралы

куәлігінде анасы жаңағы дүние салған жеңешем, бірақ Баян кейін

өзінің туған анасын білгендей: “отыз тістен шыққан сөз отыз рулы

70

елге тарайды” деп бір жатса, “Земля пользуется слухом” деген тағы

бар. Сол Баянымыз қазір 40–тан да өтіп барады, жеке тұрады–ау.

Шіркін, өмір деген біреуге кең де, біреуге тар!

Отты жылдар елесі.

Жатқан жерің жайлы болсын, Алпысбай!

Адам баласының өмірінде есінен шықпайтын ерекше

жолдастары болады. Соның алғашқысы кластас деп аталса, екіншісі

армиялық деп аталады. Менің Алпысбайым – ерекше, армиялық

деуден басқа, майдандас, қанды көйлек киіскен жолдас, не бір қиын

кезеңді бастап кешіріскен жолдас, туысқаннан да артық санауға

болатын жолдас.

Ұлы Отан соғысы жылдары. 10XII 1941 жылы Жаңақорған

аудандық байланыс торабында түнгі мезгілде кезекші сменада

телеграфистік жұмысымда отырғанмын. Кешкі 9 – 10 – дардың

шамасында “ Серия “Г” – деп аталатын телеграмма қабылдап

алдым да, ізбе – із өзім (тәртіп солай болатын) әскери

комиссариатқа алып бардым. Телеграмма конверт ішнде. Оны ашып

болғанша, кідіріп тұруым керек. Мазмұны – орта дәрежелі білімі бар

40 адамды Ақтөбе облыстық әскери комиссар қарауына, 40 атты

Жамбыл облыстық әскери комиссар қарауына жөнелту. Комиссар

оқып болып, бара бер дегенінде: “Ертең келе берейін бе?” – дедім.

Ол үн де қатқан жоқ. Сонымен, ертеңіне повестка(шақыру қағаз) да

келді. 42 адам шақырған екен, бәріміз де жарадық. Стройға тұғызып:

- кім майданға барғысы келмейді? – деді. Ол кезде бармаймын деу

атымен жоқ болатын. Екеуі артық екенін мен ғана біліп тұрмын. Мен

бірге өскен жолдастарымнан қалғым жоқ, күні ертең тағы шақырады,

танымайтындармен кетесің, ол маған түсінікті. Сол қалған екеудің

біреуі Жаңақорғанның сунағы Ержанов Ахмет деген жалғыз басты

кемпірдің жалғызы еді. Ол кейін Ташкент қаласында (1943ж.) әскери

училищені бітіріп, сонда оқытушы болып қалады. Кейін КазГУ – ді

бітіріп, сонда оқытушы болады.Оқу, іздену барысында тарих

ғылымдарының докторы дәрежесіне жетеді. Біздің елдің қызы

Аханова Әнипаға үйленеді. Әнипа 3 балалы болғанда дүние салады.

Ахмет кейін үйленген екен, кейін Ахмет те (1996- 97) қайтыс

болыпты. 14XII-1941ж. кешкілік вагонмен (сол кезде солай) майдан

жаққа жүріп те кеттік. Ақтөбеге де келіп жеттік. Түкірген түкірік жерге

қатып түседі. Сол жолдастарымнан мен бір бөлек байланысшылар

батальонына тап болдым. Міне, ендігі жерде соғыс аяқталып, елге

кеткенімше, менің майдандас жолдасым-осы Алпысбай.

Енді Алпысбайым қандай еді, соған келейін. Алпысбай

Байғанин ауданынан, орта дәрежелі білімі бар. Мен қараға жатсам,

ол сан –сары. 101 ОСБ-ның құрамындамыз. Жатар жайымыз

бұрынғы педучилищенің 3 қабатты оқу корпусы. Жаңа құрылған

71

бригадада екі-ақ телеграфист-морзистпіз. Біреуі Тереңөзектік

Жансейтов. Әлі өз бетінше жұмыс істеп кете алмайды, әлі үйреніп

жетілмеген. Мен бұрындары аудандық байланыс торабында

телеграфист-морзист болып істегенмін. Облыстық телеграфта (2-

қабатта) үш сменада 180 адам (барлығы да әйел жынысты)

телеграфист істейді. Бір ғана бір көзі алаңсыз жоқ ер кісі механик

екен.

1942 жылы майданға кеткенше (қысқа қарай) сол облыстық

телеграфта Алысбай екеуміз таңертеңнен кешке дейін жұмыс

істейміз. Алпысбайым келген телеграммаларды әскери бөлімдерге

жеткізіп тұрады. Орыс арасында көп болмаған, ымпыл-жымпыл

сөйлесіп кетуге әлі орашалақтау.Мына бөлменің ішіндегі түрлі

аппаратуралардың бәрі оған таңырқарлық. Бір күні әйелдер

жағынан:"Алматы істемейді, Қостанай істемейді" т.б. дауыстар шыға

бастады. Бір кезде механик жетіп келіп:"Что ты делаешь?!"-деп

жекіргенде, артыма қарасам, Алпысбайым коммутатордағы

штепсельдерді біріп суырып, біріп қайта қосып отыр екен. Ол оған

қызық сияқты. Дереу механик штепсельдерді өз орындарына қосты.

Байланыс қалпына келді. Енді бұған тиіспе деп жатыр. Бір күні

Чкаловпен жұмыс көбірек болып,менің жан-жағыма қарауға

мүмкіндігім болмаған еді. Отан қорғау министрлігінен К.Е.

Ворошилов ұшып келіп, біздің бригаданың дайындығын тексеруге

келген-ді. Сол телеграмма да мен арқылы өткен. Күн суық. Қар

қалың. Кешкілік казармаға қайтуымыз керек еді, Алпысбайым жоқ.

Бір кезде қарасам, бұрышта залды жылытатын электр

пеші(қондырғы) бар еді. Соған қарап отырып, шынтағымен сүйеніп,

маужырап ұйықтап отыр. Аузынан суы шұбырып ағып отыр.

Оятқанымда, мең-зең болып тұрды. Есін жидырып, жатар орнымызға

да келдік. Тағы бірде казармаға жақындап қалғанбыз. Қарасам,

Алпысбайымның мұрны көгеріп кеткен. "Ойбай, мұрның кетті, қар

алып уқала!"-дедім. Сол күні жылы жерге кіріп келгенде, мұрны түсіп

қалар еді. Енді Алпысбайым ширай бастады. Орысша сөйлесе де

бастады. Қыз-келіншектермен қутыңдасып,әзіл-оспақ айтысуда.

Барлық жағдайды біліп жүргенде, өзіміздің майданға