Час second-hand

Па кавалачках сабрала… па слоўцу… Хтосьці з п’яных вачэй прагаварыўся, іх жа там было семдзесят чалавек, хтосьці знаёмым ляпнуў. Горад наш невялікі… не Масква… Сёння я ўжо ўяўляю карціну… што там адбывалася… Была ў іх грандыёзная п’янка ў гонар Дня міліцыі. Набухаліся да непрытомнасці і ўчынілі бардак. Калі б Алеська паехала са сваімі хлопцамі… са свайго аддзела, а то ўсе чужыя… Зводны атрад. Трапіла яна да даішнікаў. Даішнікі — цары, грошай у іх поўныя кішэні. Стаяць на дарогах з аўтаматамі і здымаюць даніну. Усе ім плоцяць. Залатое месца! Хлопчыкі любяць павесяліцца… Забіць, напіцца і трахнуць — тры радасці на вайне. У зюзю яны напіліся, набраліся да калючага дроту ў вачах… азвярэлі… І быццам там усіх дзяўчат гвалцілі. Сваіх дзяўчат. А Алеська ці то не далася, ці то яна іх пасля прыстрашыла: «Я вас усіх пасаджу». І ёй не далі сысці.

Кажуць і іншае… Стаялі яны на пасту, прапускалі машыны. Там усе круцяцца, ціснуцца, бегаюць, як ненармальныя, каб зарабіць. Якімі заўгодна сродкамі. Хтосьці правозіў кантрабанду, што і адкуль — не скажу, хлусіць не буду. Наркотыкі ці… Але ўсё ў іх было дамоўлена. Аплочана. Гэта была машына «Ніва»… усе нейкую «Ніву» ўспамінаюць… А Алеська заўпарцілася… чамусьці яна гэтую машыну не прапускала… І ў яе стрэлілі. Перакрыла яна вялікія грошы, камусьці перашкодзіла. Нібыта да гэтай справы датычны высокі чын…

І мая мама сніла «Ніву»… Да варажбіткі пайшла я… паклала на стол вось гэты фотаздымак… (Паказвае.) «Бачу — сказала яна, — нейкую «Ніву»…

…Разгаварылася з адной жанчынай… Яна — медсястра. Не ведаю, якая яна была, калі паехала ў Чачню, можа, вясёлая. А цяпер — злосная, як і я, злосная. Цяпер шмат людзей пакрыўджаных, яны маўчаць, але яны пакрыўджаныя. Усе марылі выйграць у новага жыцця, а мала хто выйграў, выцягнуў шчаслівы білецік… Ніхто не рыхтаваўся зваліцца на дно. З крыўдай цяпер людзі жывуць, у многіх крыўда. (Маўчыць.) А можа, і Алеська б іншая прыехала… незнаёмая… У-у-у… (Маўчыць.) Гэтая жанчына была са мною шчырая…

«…Па рамантыку ехала! З мяне доўга ўсе там хіхікалі. А калі шчыра — праз няшчаснае каханне ўсё дома пакінула. Мне было ўсё роўна — чачэнец мяне застрэліць ці я ад тугі памру.

…Хто з трупамі не сутыкаўся, думае, што яны маўчаць. Ціхія. А там увесь час нейкія гукі. Дзесьці паветра выйшла, дзесьці костка ўнутры хруснула. Нейкі шоргат. Звар’яцець можна… …Я не бачыла там мужчын, якія не п’юць і не страляюць. Нап’юцца і лупяць — куды хочаш. Навошта? Ніхто не адкажа.

…Ён быў хірургам… Я думала: у нас каханне. Перад тым, як нам вяртацца дадому, ён мне заявіў: «Не тэлефануй і не пішы. Калі дома гуляць, то з прыгожай жанчынай, з якой не сорамна трапіць на вочы жонцы». Я — не прыгажуня. Але мы з ім па трое сутак у аперацыйнай стаялі. Гэта такое адчуванне… мацнейшае за каханне…

…Я цяпер мужчын баюся… З тымі, хто прыйшоў з вайны, я нічога не магу… Казлы яны! Усе казлы! Збіралася дадому… і тое хачу з сабой узяць, і гэта… Магнітафон, дыван… «А я, — сказаў начальнік шпіталя, — усё тут пакіну. Не хачу везці вайну дадому». Мы вайну не з рэчамі, а ў душы прывезлі…»

Перадалі нам Алесьчыны рэчы: бушлат, спаднічку… Аддалі залатыя завушніцы, ланцужок. У кішэні бушлата ляжалі арэшкі і дзве маленькія шакаладкі. Да свята, да Раства, відаць, збірала і хацела з кім-небудзь дадому перадаць. Горка мне, горка…

Ну, напішаце вы праўду… А каму ад гэтага страшна? Улада, яна цяпер недаступная… Адно нам засталося: стрэльба і забастоўка. Легчы на рэйкі. Але няма лідара… людзі даўно падняліся б… Пугачова няма! Калі мне дадуць зброю, я ведаю, у каго страляць… (Паказвае газету.) Чыталі? Ёсць турыстычны тур у Чачню. На ваенных верталётах вязуць і паказваюць разбураны Грозны, спаленыя вёскі. Там вайна і будаўніцтва ідуць адначасна. Страляюць і будуюць. І паказваюць. Мы яшчэ плачам, а хтосьці ўжо гандлюе нашымі слязьмі. Страхам. Гандлююць, як нафтай.

Праз некалькі дзён мы зноў сустрэліся.

Раней я разумела нашае жыццё… тое, як мы жылі… А цяпер не разумею… не…

ПРА ЦЕМРУ ХІТРУЮ І «ІНШАЕ ЖЫЦЦЁ, ЯКОЕ МОЖНА ЗРАБІЦЬ З ГЭТАГА»

Алена Раздуева — рабочая, 37 гадоў

Для гэтай гісторыі я доўга не магла знайсці сабе «правадніка», апавядальніка або суразмоўцу, — нават не ведаю, як мне называць тых, хто дапамагае мне падарожнічаць па чалавечых космасах. Па нашым жыцці. Усе адмаўляліся: «гэты выпадак — для псіхіятра», «праз свае хворыя фантазіі маці кінула траіх дзяцей — тут суд мусіць разбірацца, а не пісьменнік». — «А Медэя? — пыталася я. — Як жа Медэя, якая забіла ўласных дзяцей у імя кахання?» — «Гэта — міф, а ў вас рэальныя людзі». Але рэальнасць — гэта не гета для мастака. Гэта таксама свабодны свет.

Потым я даведалася, што пра маю гераіню ўжо зняты фільм «Пакуты» (студыя «Фішка-фільм»). Мы сустрэліся з рэжысёрам фільма Ірынай Васільевай. Размаўлялі, пракручвалі касету з фільмам, зноў размаўлялі.

з аповеду кінарэжысёра Ірыны Васільевай

— Мне распавялі… І мне гэтая гісторыя не спадабалася, я спалохалася. Мяне пераконвалі, што гэта будзе найвыдатнейшы фільм пра каханне, трэба ехаць і неадкладна здымаць. Вельмі руская гісторыя! Жанчына, у якой муж і трое дзяцей, закахалася ў зэка, ды яшчэ ў «вечніка», асуджанага за асабліва жорсткае забойства на пажыццёвае зняволенне, дзеля яго яна кінула ўсё — мужа, дзяцей, дом. Але нешта мяне спыняла…

На Русі катаржнікаў спакон веку любяць — яны грэшнікі, але і пакутнікі таксама. Ім патрэбны падтрымка і суцяшэнне. Цэлая культура шкадавання, яна дбайна захоўваецца, асабліва ў вёсках і мястэчках. Там жывуць простыя жанчыны, у іх няма інтэрнэту, але яны карыстаюцца поштай. Старажытным спосабам. Мужчыны п’юць, ладзяць бойкі, а яны сядзяць вечарамі і пішуць адна адной лісты, там, у гэтых канвертах, немудрагелістыя гісторыі жыцця і лухта ўсялякая — які-небудзь фасончык, рэцэпцік, і напрыканцы абавязкова будуць адрасы зняволеных. У кагосьці брат сядзіць, паведаміў пра таварышаў, у каго сусед або аднакласнік. Перадаюць па сарафанным радыё… Абрабаваў, пагуляў, сеў у турму — выйшаў і зноў сеў. Звычайная гісторыя! У вёсках, як паслухаеш, палова мужчынаў ці ўжо сядзела, ці яшчэ сядзіць. А мы ж хрысціяне, мусім дапамагаць няшчасным. Ёсць жанчыны, якія выходзяць замуж за гэтых шматразовых сядзельцаў і нават забойцаў. У мяне няма пагарды, каб узяць і растлумачыць вам, што гэта такое… Гэта складана… Але ў мужчынаў нюх на гэтых кабет. Часцей за ўсё гэта жанчыны з няўдалым лёсам, якія не рэалізавалі сябе. Самотныя. А тут яны адразу робяцца патрэбнымі, кімсьці апякуюцца. Адзін са спосабаў нешта змяніць у сваім жыцці. Лекі нейкія… У рэшце рэшт, мы ўсё ж такі паехалі здымаць фільм. Мне захацелася расказаць, што ў наш прагматычны век ёсць людзі, у якіх іншая логіка існавання. І якія яны безабаронныя… Мы шмат гаворым пра свой народ. Адны яго ідэалізуюць, а іншыя лічаць быдлам. Саўком. А на самой справе, мы яго не ведаем. Паміж намі бездань… Я заўсёды здымаю гісторыю, у кожнай гісторыі шмат усяго. Там заўсёды ёсць дзве галоўныя рэчы — каханне і смерць.

Гэта ў Калужскай вобласці, у глухой вёсачцы… Едзем туды… Гляджу ў акно: усё бясконцае — і палі, і лес, і неба. На пагорках бялеюць храмы. Сіла і спакой. Нешта старадаўняе. Едзем, едзем… З магістралі збочылі на звычайную шашу… О-о-о! Рускія дарогі — эксклюзіў, не кожны танк, бывае, праедзе. Дзве-тры ямкі на кожныя тры метры, гэта яшчэ добрая дарога. А паабапал — вёскі… Крывыя, касыя хаты з паламанымі платамі, па вуліцах сноўдаюцца куры і сабакі. З раніцы ўжо чарга алкаголікаў каля зачыненай яшчэ крамы. Усё да спазму ў горле знаёмае… У цэнтры як стаяў, так і стаіць гіпсавы помнік Леніну… (Маўчыць.) Быў час… ужо не верыцца, што ён быў, і што мы такія былі… Калі прыйшоў Гарбачоў, усе мы бегалі ашалелыя ад радасці. Жылі ў марах, у ілюзіях. Адводзілі душу на кухнях. Праглі новай Расіі… Праз дваццаць гадоў да нас дайшло: а скуль яна возьмецца? Яе не было і няма. Нехта ўсё ж заўважыў: за пяць гадоў у Расіі можа памяняцца ўсё, а за дзвесце — нічога. Абшары неабсяжныя, і пры гэтым псіхалогія рабская… На маскоўскіх кухнях Расію не пераробіш. Герб вярнулі царскі, а гімн застаўся сталінскі. Масква руская… капіталістычная… А Расія як была, так і засталася савецкай. Там дэмакратаў у вочы не бачылі, а калі б убачылі, то разарвалі б. Большасць хоча пайку і правадыра. Танная палёная гарэлка цячэ ракой… (Смяецца.) Я адчуваю, што мы з вамі з «кухоннага» пакалення… Пачалі гаварыць пра каханне, а праз пяць хвілін ужо абмяркоўваем, як уладкаваць Расію. Ну а Расіі да нас справы няма, яна жыве сваім жыццём…