Над Бугам: выбранае

І небарака-вокунь, старанна верцячы хвастом, ляціць бліскучай дугой у паветры, пралятае праз вольхавы куст, і чутна, як лапаціць ён, мякка падскаквае на мурожнай траве.

У Юркі рукі трасуцца ад радасці, і ўвесь ён аж млее ў адчуванні ўдачы, заплюшчвае вочы і пацягваецца ў плячах.

- Фунты з два, мусіць, і як яшчэ лёска вытрымала...

Юрка ўстае і ідзе да вокуня. Але што за трасца - ні вудзільна, ні рыбы, і дзе б тое што і падзелася? Што за праява?

Юрка глядзіць за куст, потым ідзе да берага, углядаецца ў ваду - анічагусенькі, ні следу, ні паху. Што за д'ябальшчына? І хто б падумаў. І ніколі не здаралася так...

Раптам нечыя далоні закрываюць Юркавы вочы - нехта падскочыў ззаду.

- Адгадай!

- Ат, блазны, жарты не ў час заводзіць, што гэта я табе - сват-панібрат ці ў сад разам лазіў?

- Ну, не мармыль, годзе!

Перад Юркам Яшка, рагоча, заліваецца.

- І лоўка гэта я ў цябе вокуня вывудзіў. Іду гэта я, чую - нехта аб харастве гаворыць. У чым справа, думаю. А тут твой вокунь проста мяне па шапцы... Каторы гэта? Шмат нацягаў?

- А каб ты спух! А я ўжо дадумацца не мог - куды вудзільна падзелася... Але ж якое цябе ліха тут носіць?

- Ліха чалавека не носіць, ад яго папаўзеш па зямлі. На рэчку прыйшоў паглядзець!

- Хіба не бачыў? Занадта спрытны ты сёння.

- Ды вось ахвота пашвэндацца па беразе.

- Глядзі, хлапец, бачу я, па якіх ты справах швэндаешся. Уклейкі, браце, цяпер занадта аліментнымі сталі...

- Ну, кінь глупства. Скажы лепей, як клёў ідзе.

- Ат, што той клёў, нешта не клеіцца сёння, толькі і знай - чарвякоў насаджвай.

Яшка ведае, як падысці да Юркі. Аб чым хочаш з ім пагаварыць можна, пачынай толькі з вокуня, тады Юрка раскажа табе аб усім: як трэба падыходзіць да кожнае рыбы, калі якая клюе добра, як рагулькі ставіць, як прынаджваць, як падпільнаваць сома, чаму ракі вывеліся... Ад ракаў можа перайсці да былога панскага загадчыка завода, які вельмі паважаў ракаў. Ад загадчыка да пана, ад пана да прыстава, адным словам, усё жыццё перабярэ Юрка - і старое і новае. Тады можна знячэўку і запытаць:

- А чаму гэта цябе на сходах нешта не відна? А ты ж, здаецца, і член заўкома, так ці не?

- На сходах, кажаш? Гм... А ты бываеш на сходах?

- Ці ты ж не бачыў?

- А што ты там бачыў, на сходах гэтых самых? Ваду ў ступе таўкуць? Таўкуць. Тры бочкі нагавораць? Нагавораць. А дырэктар як скажа слова - і крыць нечым, усё па-ягонаму. Правільна ці няправільна, але ж на тое ён і ды-ы-рэктар, не абы-хто...

- Дык, кажаш, і няправільна часам скажа?

- А што ты думаеш... Правільна гэта, калі Гальчука зволіў? Колькі год чалавек на заводзе працуе, усё жыццё, можна сказаць, на заводзе пражыў... І зволіў. «Непакойны, кажа, элемент, склоку сярод рабочых разводзіць...» А ў чым гэта склока, запытаць цябе часам? У тым, што на сходзе дырэктара крыў за запазычанасць рабочым, за кепскія печы, што абпальваюць кожны дзень работніц. Дык гэта склока, па-твойму? А каго ж ён на работу прымае? З хутароў вунь. Работнікаў знайшоў... У іх гаспадарка ад дабра ломіцца... Але дзе там - рубель ніколі ў кішэні не вадзіць - лішняя пляшка будзе.

- Чаму ж ты нічога не кажаш? Чаму на сходах маўчыш?

- Маўчым... І маўчаць будзем. Вунь сказаў я раз, дык твой жа, ну, сакратар ячэйкі твае, і сказані мне: «Чыя б кароўка мычала, а твая б маўчала, як-ніяк, ты ж у заўкоме... без цябе разбяруцца тут...» Вось і сказані. Нагаворышся! Не, голуб, далей ад граху, гэта лепш. Я сваю печ ведаю, адбыў чаргу і айда. А каб у заўком гэты самы - ану яго к ліху, ступа адна. Што ж ты гэта думаеш сабе - тры месяцы рабочыя гроша шчарбатага не бачаць. Добра, у каго гарод ды карова, скажам, ды там падсвінак або што... а як другому?

- А што дырэктар пяе?

- «Вы, кажа, пралетарамі свядомымі павінны быць, раней на пана працавалі, цяпер на рэспубліку на савецкую, не грэх і без грошай часам пасядзець». А што ж ты - бутэлькі грызці загадаеш, ці што? Яшчэ таму-другому авансы даюць, а ты даступіся...

- Чаму ж ты маўчыш усё ж ткі?

- А ідзі ты, адкуль прыйшоў, маўчыш ды маўчыш... Глядзі, які гаваркі знайшоўся. Ідзі вунь, мусіць, чакае...

Зірнеш на берагі, і здаецца - плывуць яны назад, плывуць мякка, не здрыгануцца. Цурчыць вада пад чоўнам, і ціхія ўсплёскі вёслаў лашчаць вуха. А вада - як люстэрка, толькі на стрыжані круцяцца, разбягаюцца трапяткімі пярсцёнкамі хвалі, з пырскамі, пухірамі, масляным накіпам пены. Валя правіць вяслом, а Яшка сядзіць на качотах і пружыніць рукі, нахіляючыся то назад, то наперад. Налягае на вёслы, а вачмі вяслуе па Валі. Яе льняныя валасы раскудлачыліся, на потны лоб звіс гэтакі смешны чубок, палаюць шчокі румянцам і сарамліва выглядаюць з-пад блузкі мярэжкі кашулі.

Глянуў на іх Яшка, засаромеўся і пачаў глядзець у ваду, у якой зыбалася і расплывалася Валіна постаць і гэтак смешна, смешна - уніз галавой.

«Як-ніяк, а люблю...»

І задумаўся. На хвіліну заблытаўся ў вёслах, неўпапад налёг на іх, і адно вясло, чыркануўшы злёгку па вадзе, абдало Валю цэлым фантанам пырскаў - аж тая здрыганулася.

- Эх ты, мядзведзь, няўклюда ты гэткая... Вось вазьму і патаплю цябе тут, - і Валя пачала парыўчата зыбаць човен, ад чаго пабеглі навакол вясёлыя хвалі-кружэлкі і сам човен зачэрпнуў краем ваду.

- Ну, годзе табе, на вадзе жарты кепскія - пакупацца не доўга...

- І страшна, думаеш? Ну, давай пакупаемся. Вось, ра-а-з...

- Кінь, кінь глупствы, глядзі, куды правіш, уткнёмся ў кручу.

Валя смела, шырока загрэбла вяслом, і плыткі човен стралой панёсся да нізкага, аброслага асакой берага невялічкае выспы... Човен зашархацеў асакой і мякка ўліп носам у тваністы бераг.

- Ну, вылазь! - камандуе Валя.

- Ідзі ты ўперад.

- Айда, айда без цырымоній, а то яшчэ вывалішся...

Яшка памагае Валі выбрацца на бераг.

- Ну, цяпер айда за шчаўем, ды глядзі - шчыпай толькі маладое, а са старым і на вочы не паказвайся...

Яшка нехаця нагінаецца за шчаўлінкамі - ці мужчынская то справа, - а ў думках далёка ад іх. Аб Валі ўсё. Учора вунь хлопцы, калі ішлі са сходу ячэйкі, нібыта так, жартам, кінулі ў вочы:

- Яшкец! Глядзі, каб не застаўся ты з носам.

- А што?

- Даштокала вось... Сляпым робішся. Людзі па малінку ходзяць.

- Па якую малінку?

- Эх ты, яму разжуй ды ў рот пакладзі... Задужа ласы Анатоль Іванавіч да малінкі.

- Ну?

- Чапялой абаранкі гну... вось табе і ну. Вуч-о-оны. А вучоны, што «кнігу чытае».

Пры чым яно тут усё - ліха яго разбярэ. А ўсё ж ткі трошачкі сумна. Нешта ёсць, і ў чым яно, гэтае нешта, - пакуль невядома, бо нічога ж, здаецца, анічагусенькі не заўважваў.

А Валя збірае шчаўе, распявае песні, і голас яе - малады і мяккі - разліваецца, сцелецца па вадзе, ляціць назад рэхам з-пад высокае кручы, з Залатых Ключоў. Залатыя Ключы - вір пад кручай, дзе ходзіць вада кругамі, дзе кружочкі белае пены з блішчастымі пухірамі не могуць выбрацца на рачны прастор, на шырокі плёс і кружацца-кружацца, нібы ў зачарованым коле. Прыемна сачыць за гэтым вірам, назіраць, як пападаюць у яго трэсачкі, галінкі дрэў, сцяблінкі асакі ці адарваны цвет жоўтых збаночкаў.

- І лодар жа ты, ну дзе тваё шчаўе? Бач, конскага нашчыпаў... І што ж ты сабе думаеш!

Валя жартаўліва сцёбае яго лазінай, садзіцца поплеч і заглядае ў вочы Яшку. Глядзіць і паступова змяняецца і ўжо зусім другім голасам пытае паціху:

- Чаго ты такі? Аб чым ты думаеш?

- Ды нічога... Бачыш, вір вельмі прыгожы; і страшны ён і прывабны: усё круціцца, круціцца, круціцца... І днём і ноччу. І тысячы год. Усё круціцца, круціцца.

- Ну і няхай сабе круціцца, які табе клопат?

- Бачыш... прыгожа. От, ты толькі падумай: надыдзе ноч - ціха ўсё - паляжам спаць... А ён усё круціцца. І раней круціўся. І колькі год... Кажуць, і Зямля круціцца, і мы з Зямлёй круцімся... От і зразумей усё - а чаго ж яно круціцца? І чаму збаночкі жоўтыя, а не белыя, і чаму гэта ўсё... от я, ты, чаму, скажам, у цябе вочы сінія, а не... зялёныя?