Над Бугам: выбранае

Ад выцвілых лістоў, пабляклых здымкаў і пасмачак льецца ледзь чутны пах, пах чагосьці сумнага, даўно забытага, даўно зведанага. Так пахне лісце ў адцвіўшым садзе, калі ляжыць яно мёртвае, зжаўцелае на сырой зямлі і шархаціць пад дробнымі каплямі асенняга дожджыку. Для яго гэты шолах прыемны, ён мякка кладзецца на сэрца, супакойвае нервы, і на душы тады замірэнне.

Анатоль Іванавіч глядзіць на выцвілыя здымкі, на замерлыя, застыглыя ў нерухомай красе вочы фатаграфій, на пасмачкі, дакранаецца да іх... Здаецца, яны ажываюць пад пальцамі, здаецца, ідзе ад іх цёплая ласка, ажываюць нерухомыя вочы - блішчаць дакорам жывым ці прывабнай усмешкай.

І ледзь прыкметны рух на вуснах Анатоля Іванавіча:

- Мае перамогі. Калекцыя шчасця...

Кожная пасмачка - свая гісторыя. А ўсё схована ў далёкім мінулым. Толькі і памятаецца яскрава першая. Першая перамога...

...Была ноч звычайная. Летняя. Стары парк схіліўся дадолу пахучымі галінамі ліп. Паміж імі прытаіўся змрок, хрупасцеў пясок пад нагамі. На ўзгорку, у прытульным доме парадна свяціліся вокны. А на дарожках вільготная цішыня і роснае вецце акацый, якое пакінула на гарачым твары некалькі буйных халодных кропель. І роснае вецце скрадвала гарачыя шэпты і пацалункі. А далей... Якія недарэчныя гэтыя слёзы. Хутчэй бы пайшла... Што стала потым з гэтай маладзенькаю гувернанткай - каму цікава...

Была першая. А потым шмат іх... Багатая калекцыя ў Анатоля Іванавіча. Некаторых успамінаць не варта, некаторых жа - нават і страшна... І раптам думка:

«Анатоль Іванавіч, Анатоль Іванавіч! У кішэні білет партыйны... Партыйны білет, а ты што вытвараеш?»

І разам:

«У-у, ірады не нашага бога... Калі ж на вас звод пойдзе, паморак...»

Раззлаваны і змораны Анатоль Іванавіч кладзецца спаць. Заблытаныя думкі ў клубок сплятаюцца, усё зліваецца разам. Не разбярэш, што адкуль, да чаго. Ячэйка, рабочыя, «таварыш дырэктар», пасмачкі, музыка і гарачыя бутэлькі - усё праходзіць пярэстымі плямамі, скача і мітусіцца ў соннай галаве.

- Ах, за гэтыя за кірпічыкі...

- А годзе табе ўжо галаву дурыць - кірпічы ды кірпічыкі... Папала на язык - вярзе паўдня, хоць бы табе што іншае...

- За кірпічыкі...

- Ну, кінь, кінь, даліся табе гэтыя кірпічыкі ў знакі...

І ў бліскучую лысіну Антося шлёпаецца гучны пацалунак.

- Ну, нечага, нечага там, бач, заняткі знайшла... Знайшла працу... Вунь нядзеля заўтра, а ў хаце зусім непрыбрана. Дый памыць трэба трохі. А табе ўсё скокі ды кірпічыкі.

- Татачка, ну чаго гэта вы? - і засмучаная і адразу прыціхшая Валя садзіцца на зэдлік, разглядае палавіцу перад сабой. А палавіца ўваччу дваіцца.

- Ну, вось... Вось табе і раз. Ёй слова, а яна і вочы на ўзвод мокры. А яшчэ ў камсамол часам ходзіш... Вось скажу хлопцам - засмяюць адразу. Ты ёй слова - а яна слязіну ў вочы... А мамкі мае, і дзе вас гадавалі такіх? З мяне дзівіся - я ж твой бацька, а ці бачыла ты калі слязу ў мяне? А я ж стары корч - абшарпанае дрэва, колькі нягод перанёс, і хоць бы што! Жыццё, галубка, рашпіль вялікі, так цябе абшарпае, на слязіну месца не пакіне. Раскіснеш - рашпіль цябе не памілуе, да косці абкарнае. Сухім трэба быць, вось што. Сэрца ў бокі ды скокі, а ты яго абцугамі - не рыпайся, маўляў, вышэй галавы не сунься, бо сядзеш макам.

- Дык чаго вы... к чаму гэта ўсё?

- К чаму? Гм... Спаць я хочу, змарыўся за дзень, чуць дыхаю, а ты... кы-ы-рпічыкі.

- І ўсё?

- А ты думала? Вядома, усё. От, авечка ты мая дурная, ну скачы, ну спявай, бацьку ж радасць толькі... Але давай, дачушка, пасплю я ўжо трох, бо косці ныюць, дый у грудзях адляжа, а то цяжка неяк.

- А татачка, а я думала, чаго гэта вы да мяне так...

- Уз'еўся, кажаш?

- Не... ну, спі, татка.

Валя папраўляе падушку, накрывае лепей бацькавы ногі, - каб жа ім ды было цёпленька! - а сама бярэцца за працу. Трэба палапіць таткаву кашулю, аб вячэры падумаць, працерці падлогу крыху, свежыя фіранкі з газеты на вокны павесіць... Ды ці мала набярэцца хатняй працы, непрыкметнай жаночай працы... Неўзаметку і час ідзе - вечар у госці просіцца.

Калупае Валя іголкаю, у акно пазірае, а думкі белаю ніткай уюцца. Простыя думкі, звычайныя. Вось пра татку, пра шэры, пачарнелы завод, пра неабсяжны лес, што залёг навокал, далёка ўціснуўся ў зялёныя абшары лугоў, на полі распасцёрся, падмяў пад свае ногі, пад свае карчы старое курганішча. Хутка там расцвітуць суніцы... Такімі белымі, белымі кветачкамі.

«Эх, суніцы!..» - уздыхнула Валя.

Як добра, калі ў сэрцы цвітуць суніцы! Тады на ім пахучая радасць зялёная. І радасць - нібы раса раніцою - вясёлкай іскрыцца, вее холадам - прадсонечным холадам. Так бы і ўзяў - і лес, і завод, і першы промень сонечны, прастроміўшы залатою плямай клубы шэрага дыму з комінаў, - і абняў бы ўсё, да грудзей прыгарнуў і, расой змачыўшы вусны, усяму свету і жыццю маладому паслаў бы шчыры, шчыры пацалунак гарачы...

...Вось татка часам крыўдзіцца... Што ж, цяжка татку... Бутэлькі пякучыя, часта кашляе, часам грудзі яму баляць, нямеюць ногі.

А завод пачарнеў. Дзіва, колькі год стаіць.

А ў панчохах дзірка - не забыцца б... Зацыраваць.

- Эх ты, машыністачка, элемент непрацоўны... - кажа часам Яшка.

Так, мо і непрацоўны, - татка стары, а жыць трэба.

«Не мазалём, дык розумам», - таткава думка.

Чым жа яна вінавата - «машыністка». Кожны грош не залішні, а татку лягчэй. Кашляе часта. А што яна недавучылася, хто вінен у гэтым. Цяжка ехаць у горад без грошай... Ні сясцёр у цябе, ні братоў. Праўда, трохі сорам вунь перад дзяўчатамі другімі, перад пакавальшчыцамі, пазалотчыцамі. Тыя вунь там, пад счарнелым дахам. А ты... «Ундэрвуд», вокны на рэчку глядзяць, і чысценькая блузка, і хусцінка прыгожая. А як жа: у канторы нязручна так, па-простаму, па-звычайнаму. Там жа ўсякія людзі бываюць, зноў жа... дырэктар там.

У дырэктара нос гарбінкай і над левым брывом вялікі рубец, сінявы крыху, - заўважыла, як паперы падпісваў. А вочы - свярдзёлкі, вочы пякучыя. Ад іх чырвань усплывае на шчокі і ні з таго ні з сяго вушы гараць. І нязручна тады, непрыемна. Дзірку ж трэба зацыраваць. А то заўважыць яшчэ часам. Сорам адзін...

А заўтра нядзеля. Эх, каб сонечны дзень! І пагуляць, чаго добрага, пакатацца ў чоўне, прайсціся па выспе, дзе так многа кветак, лапушыстага шчаўя...

І на боршч можна сабраць.

Яго татка любіць - вялікі ахвотнік на кіслае. Так, любіць татка боршч.

І Валя глядзіць на татку. А ён спіць спакойна на ложку, спакойна дыхае, і гэта дыханне прасякае нібыта ў кожную шчыліну хаты, ахінае ўвесь пакой салодкай і такой ліпучай дрымотай - так бы вось і заснуў. Не заснуў - задрамаў бы.

І Валіны вочы сінія парабіліся на ніткі-нітачкі. Вось і зусім іх няма - пахаваліся яны пад ігліцы чорныя, пад расніцы. З-пад іх цені паўзуць пад вачамі - трапяткія і калючыя: блізка лямпа стаіць. І плыве дзесьці думка дрымотная, такая ціхая, непрыкметная:

«Разбудзіць бы татку, час вячэраць...»

І раптам:

- Ой, - уздрыганулася Валя.

Нехта стукае ў акенца, паціхусеньку стукае... Хто б такі?

А-а... хітрунец, ну вось і вазьмі яго! Ну хто, як не Яшка. Ён жа, няйначай.

Валя нахіляецца да акна, да самае шыбкі. А ў шчылінку, паміж рам, у гэтую малюсенькую шчылінку, словы чутны:

- І як табе не сорам у хаце сядзець. І калі? Вечарам, ды яшчэ перад самай нядзеляй...

- Тс-с... татка спіць, ані слова, змоўкні і ш-ша.

- Ну, выйдзі, выйдзі, чаго там.

«Добра - «выйдзі». Колькі дзён ані слова табе, ані звання. Вось вазьму і не выйду, ну няхай сабе і пойдзе, пастаіць, пастаіць дый пасунецца дахаты... Дурань... Вазьму і не пайду...»

Думкі, думкі - дзявочыя думкі... А рукі за клямку - і Валя на ганку.