Над Бугам: выбранае

- Ізноў? Ізноў, праклятыя!.. Божа, чаго вам ад мяне трэба, чаго вы прысталі, чаго вы прычапіліся?

- Цішэй, апамятайся, чаго ты! Гэта ж я, Яшка, што ты вярзеш немаведама што?

- А чаго ты? - супакоеным і прыціхлым голасам пытае Нютка.

- Як жа чаго? Чую - плачаш. Ноччу... Дзіўна неяк. Запытаць вось прыйшоў, мо нездарова, ці што, мо дапамога трэба...

- Ой, сіл маіх нямашака болей. Няхай бы ўжо днём сляпіцаю лезлі ў вочы. Ну, проста жыцця нямашака, свет не мілы; пайшла б, здаецца, куды вочы глядзяць... Дык не, і ноччу няма супакою. Што ні ноч - дык стаяць пад дзвярмі, бэсцяць, высмейваюць, у дзверы ломяцца.

- Хто?

- Андрэйчык Лузан ды гэты, ну гэты самы, чарнявы такі, што кульгае крыху...

- Сцяпанка Віхлясты?

- Ну, ён... І чаго ім трэба? Кожнае ночы. І пажаліцца некаму. У заўком хадзіла анодысь. Дык што з таго. І гаварыць не сталі, абсмяялі толькі. «Ты, кажуць, ды супроць гэтага самага, якая з цябе і дзяўчына тады, пустацветам жыць хочаш... Кінь, даражэнькая, глупствы. Другая б на тваім месцы пазайздросціла толькі - бач, ад хлопцаў не адбіцца, а ты... ха-ха-ха».

- Ну, цішэй, Ганна, даволі, і рымзаць нечага. Мо яно і сапраўды глупства ўсё гэта, калі смялей на жыццё паглядзіш, не будзеш вочы тапіць у слязах. Самой смялей трэба быць, прычэпіцца хто - у пысу дай без усякіх там размоў. А ноччу калі хто - народ будзі, не ўсе ж вар'яты такія, як Лузанчык твой ды Сцяпанка Віхлясты.

- А сораму колькі...

- Ат, што той сорам. Яны ж, нябось, не саромеюцца, лезуць вось. Хоць ты ім у вочы ліні. Адным словам, супакойся, уладзім справу, не будзе гэтага.

- Калі б яно ды па-твойму.

- Ат, кінь... Спі, і годзе. Нашла вялікі клопат. Падумаеш! Усё знішчым, усё загоім.

Усё прыгожа навакол: і рака, і туман, і трава, і кветкі, і раса - халодная, іскрыстая, што гарыць-ззяе пад пяшчотнымі праменнямі ранішняга сонца. А птушкі над лесам, вунь там, на другім беразе, толькі і ведаюць:

- Чы-лік, ці-вік, чы-лілік... - гудуць срэбнымі званочкамі, свішчуць мілагучнымі свісцёлкамі - чаго толькі не пачуеш у песнях!

Іскры і прамяні сонца, мядовы пах, звон-перазвон галасоў птушыных, рэдкія беласнежныя воблачкі вісяць на ўсходзе, гараць залатымі акрайцамі, а раса так і кусае за ногі - вось яна, раніца... А рака нібы застыла ў ціхіх плёсах, укучаравіўшыся ніцымі лозамі, упрыгожыўшы берагі асакою-разучкай. На плёсах ціха, вада, як люстэрка. Калі пачне сонца лашчыцца аб халоднае люстра, тады па плёсу пырскі пойдуць, бурбалкі стралой паднімуцца - рэчка заплешчацца... Гэта ўсходзіцца, гуляе шчупак, павольна блісне бурштынавым бокам ашчапераны вокунь, мільгне плотка стужкай срэбнай, спакваля правандруе язь. А каля карча перасоўваецца ляніва з месца на месца векавечны лодар - чорны мянтуз. На пясочку, там, дзе плытчэй, шнуруюць печкуры, шнуруюць статкам і палахліва кідаюцца ў бок ад якога-небудзь каменьчыка, сцяблінкі, што коціць, перакачвае вада па дну.

«То ж стварэнні дзіўныя - печкураты гэтыя самыя. Маляўка, а вазьмі ты яе... Дробязь, можна сказаць, а і тая нібыта розум мае, адна не пойдзе - наравіць усё статкам. Ну, шчупак, возьмем - таму такія законы не пісаны, але ж я на цябе найду ўправу... Ну-ну, ты, дрэнь вадзяная, вось я табе патузаю... от... от... от... ну і тузануў! То ж паскуднае стварэнне - плотка!.. Каб жа ёй па-людску, дык не, тыркаецца ўсё, тыркаецца, а чарвяка як не было, нібы кот злізнуў... Эх, каб вокунь! Паважаная рыба. Ні табе дзёргу, ні табе страты чарвячнай, падыдзе, нюхне, дзёр і пайшоў, і пайшоў, аж на самае дно - знай, падсякай ды выцягвай... Важнецкая рыба, другой, можна сказаць, такой не знайсці. І кампанейская... Набрыдзе кампанія - усіх павыцягваеш, толькі знай закідвай, таму - салідная рыба! Не раўня якой-небудзь там плотцы або, скажам, уклейцы той недарэчнай. І не ёрш-дурань - з ім пакуты болей, а карысці, навару таго - ат, рак той самы. А чарвяка тым часам злізнулі, гады, не аблізнуліся нават...»

Юрка Пупок сядзіць на беразе на дубовым пенчуку і старанна насаджвае чарвяка на кручок. Раней чым закінуць вудзільна, Юрка злёгку пстрыкне пальцам па чарвяку, паплюе на яго. Для вясёласці. Каб жывейшым быў, вярцеўся болей - рыба паважае вясёлых.

Не адно ў Юркі вудзільна, а цэлых шэсць. Пара ў руках, а рэшту на шчупакоў паставіў - вісяць шнуры на рагульках, а на кручках жыўцы насаджаны, круцяць, небаракі, хвастамі. Часам Юрка знімае жыўца, насаджвае другога. Для вясёласці...

Юрка заядлы рыбак. Не праміне ніводнай свабоднай раніцы, каб не пайсці на рэчку, а ў нядзелю ўвесь дзень тут. І ці ўдалы лоў, ці няўдалы, не адцягнеш яго ад берага аніякай сілай, пра полудзень забываецца нават, прасядзіць галодны да вечара.

- Непуцёвы мой зноў вунь на рэчцы... Каб бот падбіць, ці паркан паправіць, ці бульбінай гарод закідаць - дык не: дзе там, і не думай, і не прыступу, далася-такі ў знакі яму гэта рыба! Нават спіць і то аб ёй сніць, - адзываецца часам аб Юрку яго паважаная палавіна.

- Затое ж ты з рыбай дзень кожны, чаго табе болей трэба?

- Ат... з рыбай, кажаш. Сказала б я... ды не варта часам. Шкада вушэй тваіх. Вунь людзі ў яго годы майстрамі сталі, а яму толькі гэтыя ўклейкі на памяці, анічога болей. Ды што казаць...

Дакарала часам жонка Юрку:

- Абібок ты, рачыя твае вочы, чуць свет - на вудзільну чэпішся... І дзе толькі розум мой быў звязаць каўтуны з такім вырадкам. У-у... халява ты дзіравая.

- Хоць дзіравая, ды не лапаць. Успомні, каханая, у чым я цябе браў, красуля ты мая андарачная.

- Ты і андарака не варт...

- Мо і не варт чаго, а табе ж мілы!

- Каб табе, даў Бог, ды такімі мілымі сталі твае вудзільны - куды лепей у хаце было б.

- Ну не рыгай, дарагая. Рыга - горад не прасты, тары-бары-растабары, а я мальчык халасты.

- Ат, разявіў ужо зяпала.

- ...а я мальчык халасты.

- А ты думаў - хто бацькам назаве? У каго дзяцей загарадзь, пара б і дзедам часам зваць, а ў цябе што, пустальга ты несусветная, ні ў таты, ні ў сваты - пустацвет той гарбузны...

- ...а я мальчык халасты.

Далей жонка не знаходзіла патрэбным працягваць дыскусію, бо Юрка нездарма назаляў «халастым мальчыкам». Калі жонка надакучала праз меру сваімі дакорамі, Юрка рабіўся надзвычайна сур'ёзным, паважна садзіўся на зэдлік і, паглядзеўшы моўчкі з хвіліну на збіты кіпець на пальцы, гаварыў:

- Ведаеш што? Ты от... язык твой, як хвост карові ў гіз - боўць, боўць, верць-круць і па-а-нёсся дудой, не стрымаць яго, не сцішыць... Ладна. Можна сказаць, я мужык твой. Чаго ж табе трэба? Качагар я? Качагар. Грошы атрымліваю? Немалыя грошы... на два раты - расперажыся, хопіць... Дзяцей? Можна сказаць, няма дзяцей. Хоць ад прыбытку галава не баліць, але ж у чым я вінен? Ты пра вудзільны рыгаеш... Можна сказаць, не ў вудзільнах справа. Дык чаму ж турбавацца? Ці я цябе жывасілам трымаю, ці жыўцом цябе ем, ці што? Загс недалёка. Адна хвіліна - чырк-расчырк і гатова: і ты - вольная галубіца, і я мальчык халасты...

- А каб цябе ўжо...

На гэтым справа заўсёды любамірна канчалася, і Юркава жонка, не меўшая асаблівае павагі да птаства, хоць бы сабе і галубінага, дэманстратыўна ляпала якой-небудзь чапялой у качарэжніку і даставала сёе-тое з прысмакаў.

- На ўжо... ласун... Ды не баўся.

Ласун спакойна ішоў на рэчку.

«Бяда - гэтыя самыя жонкі! Ці яна цябе зразумее? Ты вунь курэеш і курэеш у качагарцы, рад вырвацца на паветра чыстае. Тут табе і расіца - бач, ззяе, кропелька вунь, а ў ёй сонца адбіваецца... І кожны лісток блішчыць, і цвет раніцою пах пускае, і вожык вунь пабег - спаць хоча. Да чаго ж працавітае стварэнне - усю ноч на нагах... І казюркі табе поўзаюць, мураш галінку цягне, а над рэчкай стрэлак колькі і крылейкі, як тыя шкляначкі разнаколерныя. Хараство, можна сказаць, неўміручае... Эге... а чарвяка зноў сцягнулі... Заглядзеўшыся, праміргаў... Стой, стой... стой!.. Чшш... Ото-то-то... Ну-ну-ну... і яшчэ раз... о-о-о... р-р-аз...»