Над Бугам: выбранае

- Глядзі, раздаўлю, сцеражыся!

І ў той жа час думае: «Трэба асцярожней, а то, чаго добрага, цісканеш знянацку, спячэш з чалавека блінец. А ці ж гэта доўга: стары Іван, не такі ўжо ёмкі, як раней, спозніцца, не патрапіць у час праслізнуць між талерак, а то паслізнецца часам».

І, асцярожна націскаючы на рэгулятар, Андрэй прымушае сваю «кукушку» плаўна прыстаць да вагонаў, без штуршкоў, без торгання. Нават тады, калі счэпшчык прасвішчыць у свой свісток, што «гатова, давай уперад», Андрэй чакае, пакуль вылезе з-пад вагонаў Іван, і толькі тады дае ход сваёй «кукушцы»; праўда, Іван злуе часам:

- Нешта ты спіш занадта; раз свішчу - паязджай!

Як жа, ён стары счэпшчык, ён прывык усё рабіць на хаду: на хаду прычапляць, на хаду выскакваць з-пад вагонаў, на хаду хапацца за вагонныя ці паравозныя прыступкі, на хаду скакаць каля стрэлак. Усё на хаду.

Але не ўвесь жа дзень на хаду. Станцыя невялікая. Манеўры ў большасці ўдзень. І калі замігцяць семафоры за станцыяй і абалье месяц рэйкі сярэбраным святлом - тады адпачынак. У апошні раз прабраскоча «кукушка», забярэцца ў тупік і стаіць там спакойна да раніцы.

Тады стары Андрэй дастае з прамазучанага куфэрка, што стаіць за тормазам, шчарбаты чайнік, налівае яго вадою з тэндэра і, калі гараць яшчэ дровы, прымайстроўвае чайнік ля топкі. Потым дастае паклю, старанна выцірае ёй запэцканыя мазутам рукі, дастае з куфэрка ручнік і пракопчаны змылак і ідзе да вадакачкі. Там ён старанна наводзіць «туалет».

- Без туалету нельга. Адразу патрэскаюцца рукі і нос аблупіцца, дый твар не халява - яму мазутнага бляску не трэба, - так кажа заўсёды Андрэй, калі, памыўшыся старанна, расчэсвае перад разбітым люстэркам свае рэдкія рудыя космы. Барады ў Андрэя няма.

- З барадой ля машыны нязручна: і ў мазут умажаш, дый яшчэ абсмыліць часам, а ў дадатак і кабета не паважае: што ты, кажа, з памялом прэшся.

Прывёўшы ўсё да парадку, Андрэй садзіцца на сукаваты цюльпак перад топкай і моўчкі чакае вячэры. Хутка шчарбаты чайнік пачынае выказваць адзнакі непакою, і падскаквае накрыўка, нос пускае гарачыя пырскі, увесь чайнік пачынае трымцець, як у той ліхаманцы. Ледзь прыкметная ўсмешка прабягае па шчаціністым твары Андрэя.

- Пазлуй у мяне, пазлуй, і вось я ўжо зніму цябе, дык як запару... ну і чай жа важнецкі будзе...

Такім жа манерам, як чайнік, прымайстроўваецца патэльня з салам. Тут ужо Андрэй робіцца весялейшым, бо больш работы: трэба круціць, трэба пераварочваць, бо недагледзіш - перапячэцца.

- Неспакойны ж элемент гэта сала, да чаго сквірчыць, да чаго верашчыць, нібы той начальнік станцыі.

Ад печанага сала па ўсіх лініях разносіцца прыемны пах. Да таго прыемны, што дзяжурны стрэлачнік, чмыхнуўшы некалькі раз носам, памкнуўся быў даць лататы дахаты, але, успомніўшы, што да змены яшчэ далёка, нехаця паклыпаў да будкі. Там ён так узяўся праціраць ліхтарнае шкло, што ад яго засталіся адны аскялепкі.

- То ж спакуса, даруй ты, Божа, вячэраў бы дзе-небудзь у хаце, а то на табе, узапрэцца на паравоз і пачынае ладзіць яечні.

Пах ад сала непакоіць не толькі стрэлачніка. Вось некалькі рамонтных рабочых, якія начуюць звычайна летам на станцыі, таксама, як па камандзе, павялі насамі і ўтаропіліся на паравоз.

- Вячэрае... Айда, хлопцы, класціся яшчэ рана, а там і чаю пап'ём.

У госці да Андрэя збіраецца цэлая хеўра моладзі. Андрэй смачна вячэрае і частуе хлопцаў чаем. Хутка да кампаніі іх далучаецца стрэлачнік, зойдзе на аганёк пуцявы абходчык Антон, які ходзіць заўсёды падвязаны хустачкай. Бразнуўшы молатам і падсумкам з кастылямі і памацаўшы шчаку, ён лезе на прыступкі і, скрывіўшы твар, кажа «дзень добры».

- Каму як, а ў цябе, нябось, нядобры. Баляць?

- Баляць, каб на іх нарад. - І Антон зноў мацае шчаку, нібы хоча лішні раз упэўніць усіх у прычынах свае хваробы.

- То дай хіба я пагляджу, а мо вылечу, - і стрэлачнік цягнецца рукой да хворай шчакі.

- Ну-ну, адвяжыся, гультай. Табе што, стаіш, як дуда, на стрэлцы, да цябе і ніякая трасца не прыстане... Вось пахадзіў бы, як я...

- Ну і рабацяга знайшоўся! Толькі і ведае - кастыль ды гайкі, дый молат для фасону насіць, гады ў рады стукне дзе, а яшчэ нб табе, гультай...

- Годзе там, не падзялілі чаго, ці што? - наводзіць парадак Андрэй.

- А чаго ж ён - гультай... Бач, як разбухла шчака, наспаў у будцы сваёй... Дык гультай.

- Вядома, гультай. Вунь стрэлкі нячышчаныя, а ён бадзяецца недзе.

- А ты што мне: начальнік станцыі, ці што? Дзе тваё месца? Гэта так лінію даглядаюць?

- А так стрэлкі пільнуюць?

- Штопка ты непуцёвая.

- Дуда ты маляваная...

- Пацук ты лінейны! З кім раўняешся. Я стрэлачнік, а ты? Хто ты, я цябе пытаю? Ключ ты гаечны... Я стрэлачнік, у мяне спецыяльнасць: на стрэлку, дык на стрэлку, на счэпку - айда на счэпку. Захачу ў... захачу... адным словам, куды ні захачу - калі ласка, Астап Гаўрылавіч, наша вам пашана... А ты чаго варт, хіба рэйкі пільнаваць, толькі ад каго?

- Ну, ну, годзе... бач, разышоўся, спецыяльшчык які, - умешваюцца рамонтныя, гатовыя заўсёды гарой пастаяць за свайго брата - лінейнага чалавека.

Астап Гаўрылавіч чмыхае носам і, пакрыўджаны, злазіць з паравоза. І чутна, як ён ідзе да стрэлак, мармычучы сабе пад нос:

- Як жа, вадзі тут з імі кампанію, ці ж яны разумеюць што...

На хвіліну на паравозе апаноўвае ўсіх прыкрае маўчанне, і, каб разагнаць яго, усе круцяць цыгаркі. Андрэй корпаецца ў топцы, дастае вугаль, кідае яго з далоні на далонь, здзьмухвае попел, і ўсе прыкурваюць.

- Бач, гарачы, - устаўляе нехта слова.

І не пазнаць, ці гэта аб стрэлачніку, ці аб вугалі.

Прыкурваюць і маўчаць, ды паглядаюць, як мітусяцца на праржаўленых паравозных сценках мяккія водбліскі ад цыгарак. А за паравозам ціхая ноч, дзесьці там, каля штабеля шпал, стракоча цвыркун, над лініяй водар ад палыну і мазуту. І пахне яшчэ перагарам вугалю і газавым курывам. А там, дзе мігціць сваім вокам чарнакрылы ўначы семафор, блішчаць пад месяцам рэйкі-істужкі. На іх любіць глядзець Андрэй, і заўсёды, калі пазірае, на сэрца кладзецца лёгкі невыразны смутак. На момант, на мінуту сэрца нібы памкнецца ўперад, нібы хоча дагнаць, выперадзіць гэтыя светлыя рэйкі, гэтыя нязмерныя дарогі чалавечыя. Але толькі на момант. Сэрца не скочыць, яно старое, яно пракурана агнём і мазутам, яно праржаўлена, як праржаўлены стары паравоз. Таму на сэрцы толькі ціхі сум - аб дарогах пройдзеных, аб пуцях пераезджаных. І схіляецца галава, і коцяцца думкі-словы ў начную цемрадзь, дзе пахне палыном і мазутам, дзе пах вугалю і дыму.

- Так вось заўсёды мы... За дробязь, за глупства - у сварку. А ты б падумаў вось часам. Ты, скажам, стрэлачнік, на стрэлцы стаіш, пільнуеш рэйкі свае... Ты рамонтны - табе рэйкі і шпалы... Ты лінейны: і твой клопат - кастылі ды гайкі і зноў жа рэйкі... Я машыніст - па рэйках хаджу, з іх не зварочваю. І выходзіць - усе мы паны аднолькавыя, усе мы па рэйках ходзім, жывём на іх... без іх не можам, і памерці нам каля рэйкі давядзецца, а мо і на рэйках... Што я - няпраўду кажу? Не, браткі... Навошта ж гэтыя сваркі...

Дзесьці далёка-далёка, ледзь чутна прагудзеў паравоз.

- Мусіць, Каўтун едзе на сваім шчукінскім. Яго паравоза голас за дваццаць вёрст чуваць, не мая «кукушка»... А што Каўтун - даездзіцца і да майго: стары ўжо, ды на сэрцы гарачы, не шкадуе паравозаў, толькі ведае: паддай пары, паддай. А так і да бяды можна хутка. А чаму не шкадуе? За сына помсту мае, за сына злуе на машыну. А з сынам яго, бач, такая гісторыя выйшла. Даўно ўжо, яшчэ да таго, як качагарыў у мяне Іван - счэпшчык наш, - вадзіў я паравозы з Каўтуновым сынам, Петрусём звалі. Качагар быў адменны. Малады, здаровы, рукі што тыя качэргі жалезныя, пару наганяў умомант. Дый не толькі пару - усю машыну яму даручыць было можна, таму меў хлапец здольнасць на ўсё і дасціпнасць. І выйшаў бы з яго машыніст на славу. Ды лёс, браткі, - ад яго не ўцячэш. І на рэйках наш лёс, усю дарогу так і бяжыць за табою па рэйках, адстаць баіцца.