Падары нам дрэва

Янка Сіпакоў

Падары нам дрэва

Блуканне па іншасвеце

Пад нагамі ў мурашоў

— Зірні, зірні, што гэта такое? — здзівілася Юля.

Яны сядзелі пад яблыняю на коўдры, пасланай на маладую зялёную траву, і паўтаралі хімію — рыхтаваліся да прадметных залікаў і неўзабаўных выпускных экзаменаў у школе. Але вучыць ужо нічога не хацелася — больш думалася не пра выпускныя, а пра ўступныя экзамены ва універсітэт, куды яны разам збіраліся паступаць: яна — на біяфак, ён — на гістарычны факультэт.

У Радзіма не ўсё было добра з хіміяй, — не, хлопец ведаў яе, але не на пяцёрку — і таму ён вельмі сур'ёзна адносіўся да заняткаў з выдатніцай Юляю, для якой гэты прадмет, здаецца, быў самы лёгкі.

Збіраўся разам з імі ісці яшчэ і Губашлёп — так усе ў школе звалі Юрася Кулету — але яны ўцяклі ад яго ў калгасны сад: Кулета вельмі любіў пагаварыць і з ім наўрад ці ўдалося б адкрыць падручнікі. Але хутчэй за ўсё яны ўцяклі з іншае прычыны — проста ім захацелася пабыць удваіх…

Была надзіва дружная вясна, усё ў прыродзе аж буяла ад цвету — амаль адначасова зацвілі травы, краскі, кусты, дрэвы: над самымі іхнімі галовамі навісалі буйныя ружавата-крамяныя кветкі яблынь, непадалёку пеніліся бела-белыя вяночкі вішань і бела-зеленкаватыя пялёсткі груш, якія пахлі чысцінёю і свежасцю, зводдаль да іх даносіўся п'янлівы водар бэзу і калакалушы, што цвілі ў лагчыне, у надрэчных кустах. Вачам было аж жоўта ад дзьмухаўцоў, з-за якіх, здавалася, не відаць і самой травы, неяк роўна і ціхамірна, пералятаючы з кветкі на кветку, гулі пчолы.

— Ну зірні ж ты хутчэй! — ужо спалохана, нецярпліва закрычала Юля, і тады Радзім, усё яшчэ не спяшаючыся, падняў вочы ад падручніка і зірнуў туды, куды паказвала яна.

Над імі вісела штосьці вялізнае і пачварнае, яно ўвачавідкі рабілася яшчэ большым, яшчэ страшнейшым і яшчэ пагрозлівей махала сваімі вялікімі, нібы пластмасавымі, крыламі.

Хоць ён і адчуў, як, падымаючыся, трашчаць на галаве ад страху кароценькія валасы, якія не паспелі адрасці,— ваенкамат, нібыта ўпэўнены, што хлопец не паступіць, адразу ж пасля экзаменаў намерваўся забраць яго ў армію і загадзя падстрыг пад нулёўку — усё ж імкнуўся не падаваць выгляду, што і яму самому жудавата.

— Дык гэта ж пчала, — няўпэўнена, але спакойна, разважліва адказаў ён, спрабуючы заспакоіць Юлю, а заадно і самога сябе.

— А чаго яна такая вялікая?! Радзічак, мне страшна! — Юля ўскочыла на ногі, схапіла за руку Радзіма, змусіла ўстаць і яго: яны саступілі з коўдры, адбегліся крыху ўбок — абы толькі не вісела, не гуло над самымі галовамі гэтае страшыдла.

Яны, узяўшыся за рукі, як скамянелыя, стаялі на адным месцы, толькі вачыма азіраліся па баках і ніяк не маглі зразумець, што вакол іх адбываецца.

Усё, як звар'яцелае, расло, падымалася ўгору. Выпроствалася і вялізнымі шурпатымі зялёнымі пасамі шыбавала ў неба трава. Да дзьмухаўцоў, нібы да вялікіх сланечнікаў, яны, каб і хацелі, не змаглі б зараз дацягнуцца — перад вачыма былі толькі іхнія тоўстыя, як тое бярвенне, ствалы. Яблыня, пад якою яны стаялі, так вырасла ў неба, што яе галіны хісталіся недзе аж ля самага сонца, а тоненькі яшчэ нядаўна камель зрабіўся суцэльнаю пакарабачанаю, пукатаю сцяною, якая засланіла сабою ўсё на свеце.

Недзе знікла крылатая пачвара, якая іх напалохала, — пчала, мусіць, паляцела сваёю дарогаю. А на тым месцы, зверху, крыху збоку ад іх, высока-высока вісела ўжо, як хмара, нешта вялікае-вялікае, яно засланяла паўнеба, і ў ім цяжка было пазнаць тую коўдру, на якой яны толькі што сядзелі.

Маладая, густая, як шчэць, трава знікла, зрабілася рэдкаю, зараз ад травіны да травіны было так далёка, як у высечаным, прарэджаным лесе ад дрэва да дрэва. Ды і сама трава стала падобнаю на дрэвы: вока ўжо не брала шырокія каснікі лістоў, якія хісталіся так высока. Коўдра ляжала на моцных травінах, якія падпіралі яе, і знізу было дзіўна бачыць, як яна правісае там, дзе травіны зламаліся.

Значыць, усё, што было вакол іх, увачавідкі, імкліва расло, падымалася ўгору, а яны як усё роўна танулі ў зямлю, нібы апускаліся ў яе ўсё ніжэй і ніжэй — быццам уціскаліся ў зусім ужо блізкую глебу. Яна была зараз перад самымі вачыма: пясчынкі, якіх толькі што не заўважалі, крупінкі, што нядаўна рыпелі пад нагамі, павырасталі ў вялізныя валуны і горы рыхлай, сітаватай зямлі — яны былі між іх, як між сапраўдных гор у цясніне, і ад гэтага рабілася яшчэ страшней, пачынала кружыцца галава.

— Радзімачка, што з табою?! — закрычала раптам Юля.

Ён злякнуўся, зірнуўшы ў яе вочы: такі ў іх трымцеў жуд. Агледзеў сябе і нічога дзіўнага не ўбачыў: усё было, як і раней, на месцы — рукі, ногі, галава…

— Што са мною? — насцярожана перапытаў ён.

— Ты маленькі, маленькі… Як муравейка… Радзім зірнуў на Юлю. Яна была гэткая ж малая.

— І ты не большая, — здзіўлена прамовіў ён. — Сама як казурка…

Значыць, падумаў хлопец, кожны з іх бачыць, як на вачах змяняецца іншы, а сябе ўяўляе ўсё тым жа, ранейшым: вялікім, недасяжным для травы і мурашоў.

І яшчэ Радзім зразумеў, што гэта не дрэвы і травы раслі і падымаліся ўгору, не пясчынкі і крупінкі зямлі большалі так, што здаваліся валунамі, а гэта яны самі імкліва змяншаліся і змяншаліся, нібы ўточваючыся ў дол.

Каля іх ужо варушыліся, кешкаліся, поўзалі вялізныя мурашы, казюлькі, чарвякі, жукі. Яны перарасталі іх, балюча і непрыемна церліся сваімі шурпатымі бакамі, касцянымі надкрыллямі, ліпкаю скураю, нахабна, быццам якіх казявак абшарвалі з усіх бакоў, вывучалі здаравеннымі тоўстымі, валасатымі вусамі, што варушыліся каля самага твару, тыцкаліся ў рукі, якімі людзі спрабавалі засланіцца, а то і абыякава, нават грэбліва адпіхвалі ўбок — як нейкую нязначную перашкоду, якая неспадзявана трапілася на іхнім шляху і замінае ісці.

Жукі і казяўкі ўсё павялічваліся і павялічваліся, неўзабаве яны ўжо хадзілі над імі, вышэй іх — менавіта хадзілі, а не поўзалі. Зараз Юля і Радзім гэта добра бачылі на ўласныя вочы і змушаны былі ўвесь час асцерагацца, стараніцца, каб тыя не наступілі на іх сваімі калматымі нагамі. Цяпер ужо яны бачылі толькі аброслыя валасамі жучыныя ногі, што пераступалі праз іх, ды брыдкія, рыфлёныя падпуззі, якія, непрыгожа валюхаючыся, праплывалі, сунуліся над імі. Побач паўзлі вялізныя чарвякі, выгіналіся здаравенныя сараканожкі, падграбаючы пад сябе зямлю, — нібыта знарок выграбалі яе з-пад іхніх ног, і ім, каб утрымацца, каб не ўпасці, даводзілася балансаваць і рукамі, і нагамі.

— Трымай мяне, Радзімачка! — пахіснуўшыся, закрычала Юля.

Хлопец ужо хацеў памагчы ёй, падтрымаць другою рукою, але замінаў падручнік па хіміі, які ён, разгублены, усё яшчэ невядома чаму трымаў у руцэ. Радзім пашукаў яму месца і, не знайшоўшы, усё ж не кінуў яго, а засунуў сабе пад папругу.

Аднак і вольнымі рукамі нічога не паспеў зрабіць. Якраз паміж ім і Юляю вырас вялізны камень, які толькі што быў пясчынкаю, і іхнія сплеценыя, здавалася, назаўсёды рукі аказаліся на ім — валун як падпёр іх. Камень усё рос і рос і неўзабаве падняў абаіх над зямлёю — яны ўжо віселі на сашчэпленых руках па розныя бакі ад валуна.

Руцэ было балюча, вострыя шурпатасці каменя ўпіваліся ў скуру, ён ведаў, што Юлі яшчэ болей балюча — сам ён хоць у сарочцы, а яна ж у лёгкай безрукавай кофтачцы, — але ўсё роўна не адпускаў яе рукі. Аж да таго часу, пакуль нехта невідомы, здавалася, сілаю расслабіў яго далонь — быццам адагнуў хто пальцы — і Юліна рука выслізнула з ягонай.

— Юля! — у роспачы закрычаў ён.

Зачапіўшыся за каменны выступ, падцягнуўся на руках і пачаў лезці на гару, але сарваўся і, падаючы ўжо ўніз, злавіў вухам, як з-за каменя, нібы з нейкай далёкай-далёкай далечыні данеслася ціхае, амаль нячутнае слова — ён больш здагадаўся, чым пачуў гэта: