Леанiды не вернуцца да Зямлi (Нельга забыць)

Гэта было нейкім насланнём. Пакой пачынаў круціцца, а потым знік некуды, і ўсё запаланіла срэбнае месячнае святло.

— У цябе зараз месяц быў паўсюль? — спытала яна.

— Паўсюль.

— I пакой знік? I ўсё было срэбным?

— Усё было срэбным.

Яна ўздыхнула:

— Усё срэбнае-срэбнае. Я памірала тройчы.

— I я.

— Нашто ты так?

— Я баяўся хоць на хвіліну выпусціць цябе з рук. Баяўся, што знікнеш.

— Вось як гэта, — шапнула яна. — І падумаць толькі, што так позна…

Ён схіліўся над ёю і дакрануўся вуснамі да яе дрыготкіх вей. Веі былі мокрыя.

— Цябе павінны вельмі любіць, — сказала яна. — Я ніколі не чула, каб нехта пра кагось гаварыў з такой пяшчотай, як пра цябе… Некалькі чалавек… А твой Яніс так хваляваўся, што запаліў цыгарэту з фільтрам не з таго канца… Сказаў, што адзіны чалавек, з якім я буду вельмі шчаслівай, — гэта ты. Ён любіць цябе. Напэўна, як усе.

— Мяне многія не любяць.

— Жанчыны. Тыя, што не з табой. Гэта нічога. Усё адно знойдуцца для цябе лепшыя, чым я.

— Нашто ты мучыш мяне, — казаў ён, цалуючы яе. — Лепшых не будзе.

— З цябе збудзецца паэт. I я, калі дажыву да старасці, буду радавацца.

— Я ім буду… Калі ты будзеш са мной. Тады ў мяне на ўсё хопіць сілы…

— Ты стаў лепшы. Раней у вершах была гэткая венявіцінаўская незасмучанасць, а зараз мора пачуццяў. Яго баішся… Як і ў жыцці. Вось тут.

У забыцці ён вадзіў шчакою па яе абліччы і грудзях:

— Ты прыўкрасная. Каб ты толькі была са мной. Я быў бы табе вельмі верны, вельмі пяшчотны… да канца.

— Я ведаю. Жанчыны заўсёды ведаюць, што іх чакае з мужчынам. Толькі часам ашукваюць сябе… З табою — я ведаю…

— А мяне не ведаеш?

— Я ведаю. Вясной, калі растане снег, — першая песня жаўранка. Яшчэ непрыгожая, яшчэ нязвонкая, але яна — першая… Жаўранак ты мой.

Лепей за яе вочы нічога не было на свеце.

— Так лёгка мне, светла, — бы ў забыццi казала яна.

I раптам прыўзнялася.

— Абяцай мне, што ніколі не здымеш са сценкі майго падарунка.

— Абяцаю.

— Я табе падару, рэпрадукцыю «Венеры» Бацічэлі. Усе кажуць, што гэта я… Праўда ж, гэта можна?.. Што б ні здарылася потым — гэта ж толькі фрагмент карціны.

— Добра… А ты ведаеш, на каго падобны я?

— Не.

— Хлапчук з карціны Пінтурык'ё. У дзяцінстве зусім быў падобны. У нас да вайны вісела гравюра з гэтай карціны. Гэта быў мой асабісты вораг. Я яго бачыць не мог і чыніў яму розныя паскудствы. Маці ўсміхалася: "Дурнік. Вы ж падобныя…" А мне дзяліць увагу з нейкай пачварай — вышэй сіл было… I вось я, калі нікога не было, зняў гравюру са сценкі і ўчыніў над ёй літаральнае аўтадафе: спачатку чвартаваў, а потым спаліў.

— А што маці сказала?

— А маці ўбачыла вынік экзекуцыі і кажа: "Не дзіцёнак, а гун нейкі. Вандал дзікі". А мне было добра: нікога трэцяга між намі. Ды і яна… Пяшчота яе была пасля гэтага асабліва ласкавай. I вочы… здзіўлена-ўважныя.

— У яе якога колеру валасы?

— Як у мяне.

— Значыцца, цёмна-блакітныя… Няўжо ты раўнівы?

— Ды не. Пасля гэтага я ніколі нікога не раўнаваў так, як яе.

— Я люблю яе, — сказала яна.

— I я. Я люблю яе і цябе… Любі мяне хоць трошкі.

— Я нічога не ўмею рабіць напалову, — ціха сказала яна.

Запанавала маўчанне з яго бязгучнымі пацалункамі.

— Слухай, — нейкім дзіўным глухім голасам сказала яна, — калі я памру — ты будзеш памятаць мяне?

— Не смей, дурненькая мая, — сказаў ён.

— А я абавязкова. Нават там. I я згубіла два месяцы!

— Маўчы, не трэба, — маліў ён.

— Бачыш, я ўвесь час памятала пра цябе. Хацела, каб табе было добра. Не хацела, каб ты не помніў мяне вось так.

Каб не чуць гэтых слоў, не адчуваць боязі за яе, ён закрыў ёй рот сваімі вуснамі, прыціснуў да сябе, як нешта самае дарагое, што вось-вось страціш, і забыўся ў пацалунках і зіхоткіх іскрах месяца, якія былі вакол.

…Потым, праз сон, ён адчуў лёгкія пацалункі, якімі яна асыпала яго рукі і плечы.

— Уставай, уставай, любы. Скора пачне днець.

Ён расплюшчыў вочы. Пакой тануў у паўцемры. Абліччы глядзелі са сцен не такія, як вечарам, і ў сэрцы была заспакоенасць і пяшчота, як быццам пачыналася новае жыццё. Святло месяца перапаўзло ў кут ля акна. Іскры гарэлі толькі ў самым кутку верхняй шыбы.

— Стой, не цалуй маіх плячэй.

— А я не магу.

— Праўда, я добрая гаспадыня?

— Не магу. Потым…

Святло знікла. Яны выпілі віно і каву на краі ложка… У пярэдняй яна, разгладжваючы рукой паліто на яго грудзях, сказала:

— Ну вось. Як быццам ты муж і я цябе праводжу на работу.

— I так будзе заўсёды.

Яна схіліла твар.

— Так… заўсёды.

Андрэй глядзеў на яе. Такая кранаюча маленькая стаяла яна перад ім, такая каханая ў гэтым сваім халаціку, што ён тоўста абняў яе праз паліто, і ўся яна схавалася ў яго абдоймах.

Гэта было так, як ніколі, і таму ён стаў перад ёю на калені, прыціскаючы да сябе, і схаваў твар у цёплай тканіне. Яна ўзяла яго за скроні:

— Устань з каленяў, мілы. Прашу цябе, вельмі.

— Табе не падабаецца?

— Вельмі. Але не трэба… Не ляжы ў нагах. Табе нельга ляжаць ля ног.

Узняўшыся, ён зноў схаваў яе ў абдымках. Яна вызвалілася, амаль непрытомная.

- Ідзі, дарагі, ідзі. Бог з табой.

…На вуліцы неба сапраўды ставала бэзавым. Рыпеў пад нагамі снег. Першы тралейбус гулка прайшоў па вуліцы. Андрэй адчуваў сябе такім шчасліва-спустошаным і адначасова такім моцным, што скатаў сняжок і зашпурнуў яго да чацвёртага паверха.

— Эх, лёгкі. А то б і да неба…

Яму хацелася спяваць і здавалася, што гэта зусім не зіма, не снег, а белыя мятуліцы-эфемерыяды абляпілі ранішнюю халаднаватую зямлю. І на гэтай зямлі было ўсё: нават цёплая пара, што валіла з дзвярэй метро.

Р а з д з е л XXI

Сустрэліся перад самым ад'ездам. Яна сказала Андрэю, каб ён чакаў яе ў вестыбюлі гістарычнай бібліятэкі ў сем гадзін вечара. I ён з'явіўся і чакаў, вытрымліваючы цікаўныя позіркі дзяўчат і гардэробшчыц. Здзекуючыся, ён называў сябе ў думках Ленскім, Крэцьенам дэ Труа, Вертэрам, але падсвядома адчуваў, што так яно і ёсць, што тое, што блакітнае сяйва вакол, звязала яго з гэтай жанчынай нябачнымі повязямі, мацней якіх не было нічога.

Яна прыйшла не з бібліятэкі — яна і не была там, і ў вачах яе стаяла кранаючая блізкасць да яго і адначасова быццам засаромленасць нечым. Яны пайшлі завулачкамі старой Масквы. Стаяла адліга, вуліцы танулі ў асабліва сіняй цемры першых гадзін зімовай ночы.

Шляхі абаіх ужо з заўтрашняга дня, і на цэлых паўтара месяца, разыходзіліся. Яго чакалі снягі, сум і ўтрапёная праца, сапраўдны бой, у якім ён павінен будзе выйграць яе, ды яшчэ страшэнная трывога за тое, небяспечнае, што яе чакала. Ён верыў у лепшае, але задушыць гэтую трывогу не мог.

І ад гэтага, акрамя звычайнага болю разлукі, быў яшчэ нейкі вышэйшы боль, падобны на прадчуванне разлукі вечнай. Андрэй гнаў гэтую думку, але ўсё адно яму — і ёй таксама — здавалася, што з усім, на што яны глядзяць, яны развітваюцца назаўсёды: вось сёння ёсць, а заўтра не будзе.

Таму і горад ляжаў перад імі ледзь расталы, з агнямі на голым лёдзе, змрочны.

— Заўтра? — спытаў ён.

— Заўтра.

— Барані вас маё каханне.

— Калi штосьцi i ўтрымае мяне ў жыццi — дык гэта.

Ён пацалаваў яе скронь. Дзіўна, абое зноў перайшлі на «вы», і здавалася, так яно і трэба.

— Таму я і хацела быць з вамі, - сказала яна. — Вы — жыццё маё.

Маўчалі, спускаючыся завулкамі да плошчы Нагіна.

— Я ўвесь час думаю пра вас, Андрэй. Мне ўсё хочацца неяк дапамагчы вам, абараніць, нават на той выпадак, калі мяне з вамі не будзе. Ведаеце, як тая жанчына, што, паміраючы, наводзіць парадак у доме, каб муж хоць месяд не думаў…

— Навошта вы мучыце мяне?

— Маўчыце. Я доўга думала, як вам трэба пісаць "на потым". I вось знайшла адказ. Вы такі, што павінны пісаць аб тым, што вось-вось зашчымела і павярнула ў душы, не дбаючы аб стылі, а дбаючы аб тым, каб слова найбольш дакладна выражала тое, што адчуваеш. Хай нервова, няроўна, з фразамі, падслуханымі на вуліцы. Каб не лашчыла заспакоена, каб кожны паварот — як целам аб камяні, каб пасля чытання — бы на возе па лясной дарожцы праехаў: на ўсіх карэннях растрэсла.