Леанiды не вернуцца да Зямлi (Нельга забыць)

— Што-о?

— Так. Ты ведаеш, я зрабіў усё, што мог. I вось я пяць разоў сустракаўся з ёю, і яна кожны раз пазбягала размовы аб гэтым… Тройчы прызначала спатканне і падманвала, не прыходзіла. А я, здаецца, зусім страціў гонар. Прызначае на пяць. Я чакаю да паловы шостай, потым кажу сабе, што пераблытаў, пэўна, і спатканне ў шэсць. Чакаю да паловы сёмай і даю сябе ўмовіць, што, можа, у сем.

— Дурань, — сказаў Яніс.

— I твар, — казаў далей Андрэй, — часам добры, але часцей такі варожы. Увесь час гуляе маім каханнем, ведае, што я ўсё дарую. А бадай яно ўсё спрахла.

— Кінь, — сказаў Яніс, — зразумей адно: яна не герой, як ты, і не патрабуй ад яе замнога. Жанчына. I да таго ж вельмі слабая і безабаронная, нягледзячы на ўсю яе мужнасць, на ўвесь талент.

— Я ведаю, — сказаў Андрэй, — я не злапомны, я нікому не помсціў за сябе, але таго, хто можа пакрыўдзіць яе — гэткіх я забіў бы, з зямлі сцёр… Таму што такіх, як яна, не крыўдзяць, на такіх моляцца, дый то яшчэ не кожнага нават у царкву пусцяць.

Вайвадс паклаў руку яму на плячо:

— Часам я шкадую, што я не прыгожая жанчына. Жыццё б паклаў на тое, каб адбіць цябе… Горка табе будзе…

— Пэўна, я зрабіў памылку, што пакінуў яе адну на столькі дзён. Не было гіпнозу прысутнасці, і за гэты час яна паспела ўзяць сябе ў рукі.

Секануў лыжнай палкай счарнелыя ружы татарніку.

— Але нашто, нашто яна расказала пра ўсё Ганне, ды яшчэ кожны раз прыдумвала ёй прычыны для такіх сваіх паводзін? То я "лёгкі" чалавек. То я "гуляка праздный". То "замкнёны ў вузкіх рамках Беларусі". Добра замкнёны! Па ўсім відаць, як я "замкнуўся". Доказам гэтаму ты, яна, Баранаўскас, тузіны з тры ворагаў на радзіме. Прычыны ўсё! Прычэпкі! Забараніла кожны чацвер праводзіць яе, бо пасля лекцый — бяседа аб міжнародным становішчы і мне "нельга ўцякаць". "Лепей дадому будзеце прыходзіць". Калі? Дый не вельмі запрашаюць… Нашто хлусіць? Скажы «не», дый канец.

Ён нервова ўздыхнуў. Потым сцiснуў палкi i раптам — абурэнне патрабавала выхаду — рынуў проста з адхону: лыжы выбiлi серабрысты снегавы пылок.

Ледзь не падаючы, ён імчаў проста ў блакіт. Але нават падзенне не магло прымусіць забыць: вялікі даўкі камяк стаяў і шчымяча варочаўся ў горле.

Андрэй праляцеў адхон, маланкава прамчаў лагчынкай і тут убачыў, што ўступ значна вышэйшы, чым ён меркаваў: метры тры. Але гэта не абыходзіла. Можна было і разануцца — усё адно. I толькі рукі самі сабою раскрыліся, а тулава нахілілася амаль да самых лыжаў, калі ўзляцеў проста ў неба, насустрач блакітнаму, ледзяному, абыякаваму да ўсяго сонцу.

Яніс ледзь не самлеў ад жаху, пабачыўшы гэты рывок. Але было позна, і дапамагчы было нельга. Заставалася толькі сачыць. А друг ляцеў, і здавалася, лёту гэтаму не будзе канца.

Але вось стаў, яго злёгку кінула. Памчаў, змяншаючыся, па спадзістым адхоне.

"Ды ці разумее ён што-небудзь?"

Андрэй імчаў проста на вялізнае дрэва. Імчаў, не змяншаючы хуткасці. Сто метраў… дваццаць… дзесяць…

— Ы-ых! — вырваўся з Янісавых грудзей дзікі гук.

I толькі за пяць метраў Андрэй крутануў убок, пятляючы, памчаў у зарасцях і спыніўся зусім далёка, у сетцы лазы над самай ракой.

Яніс зразумеў: абышлося. Зразумеў таксама, што сябра трэба пакінуць у самоце хаця на дзесяць хвілін. I таму ён не стаў кідацца ўніз, пайшоў навакольнай спадзістай сцежкай.

…Грынкевіч стаяў у мёртвых хмызах, глядзеў на блакітны лёд, што чаргаваўся з пульхным снегавым звеем, і, паступова прыходзячы да прытомнасці, успамінаў.

…Вось першае спатканне пасля вёскі. Кватэра. Тая самая цішыня са звонам гадзіннікаў. У Ірыны карункавая кофтачка, аголеныя да плячэй рукі, футраная накідка на плячах. Нагавіцы — ці як іх там? — на моцных хлапечых нагах. Любы хлапчыска! Любыя рукі, пяшчотныя плечы, самыя блізкія ў свеце вочы!

А чорны сабака калоціць хвастом па нагах Андрэя. Сабаку нядаўна стрыглі, і таму ў яго грыва і калматыя заднія ногі.

— Ён у штанах, — сказаў Андрэй.

— Як і яго гаспадыня, — усміхнулася яна.

Хмызы. Ледзяное сонца. Андрэй стаіць так нерухома, што сінічка-пухляк сядае над яго галавой і здзіўлена, з вока на вока, глядзіць на яго прасянымі зрэначкамі. Яны цікаўныя, пухлякі.

…Так, Ірына і тады не гаварыла з ім аб галоўным. I толькі даведаўшыся, што ён паспеў зрабіць, здзіўлена і ўважна агледзела яго.

— Вы маглі забіць сябе, Андруша.

— Наўрад, — сказаў ён. — Людзi не памiраюць, калi ёсць мэта.

У той раз яна не мучыла яго. Але дні праз тры не прыйшла на спатканне… Потым ён зноў чакаў яе на станцыі метро ля касы. Зверху выплывалі ногі, спускаліся па сходах і ставалі людзьмі, а яе ўсё не было… Потым усю дарогу ў метро яна ўнікала галоўнай размовы, так спрытна пераводзячы гаворку то на подзвіг мастака Ласенкі, то на звесткі аб тым, чым "сапфірны" крышталь адрозніваецца ад простага, што ён слова не мог уставіць.

I так было потым усе тры тыдні. Нават у той дзень, калі яны ішлі Таганкай, яе старымі гандлёвымі радамі. А ў той дзень была адліга і так было добра вакол, нягледзячы на слату. Зграбалі снег, і верылася, што вясна скора прыйдзе. I нават верхавінам дрэў, здавалася, сніліся грачыныя гнёзды.

Ён сказаў аб гэтым Ірыне, а яна раптам занурылася:

— Нявесела быць жывой гісторыяй, памятаць першыя дуры-аўтобусы з чатырма прыступкамі… Асабліва вясной…

Ён засмяяўся:

— Ну і што? Я памятаю рамізнікаў у Востраве. Ці мала што памятаецца? Мы з табою маладзейшыя за шаснаццацігадовых, а ты яшчэ і прыгажэйшая за іх. А для мяне заўсёды будзеш лепшай і маладзейшай. Нават у шэсцьдзесят. Як старая квітнеючая яблыня… Дай табе бог доўгага жыцця… са мной.

Тут яна і сказала, каб ён не праводзіў яе ў чацвер. Святло стала зусім не вясновым, і дрэвы больш не снілі гракоў.

— Баіцёся? — спытаў ён.

— Не. Проста не хачу. Я, пэўна, усё ж пайду на аперацыю. Тут. Хай будзе што будзе.

Гэта, як заўсёды, абяззброіла яго, і ён прамоўчаў. Суцэльным уніжэннем быў гэты маўклівы шлях дадому — паасобку і поруч — міма Швівай горкі і царквы ў Ганчарах.

…Потым яна, здаецца, зноў палагаднела. Сказала аднойчы Янісу, каб Андрэй праводзіў яе. Была кранаюча пакорлівай, сказала, што, бадай, паедзе з ім у Мінск, калі ўсё будзе добра.

Грынкевіч меркаваў, што ўсё гэта таму, што выгляд яго стаў пужаць людзей. Худы, як цень, з вачыма, у якіх жыло нетутэйшае абыякавае святло, ён зусім перастаў смяяцца. Нервы былі так нацягнуты, што толькі тытанічным намаганнем волі ён, які не плакаў шмат год, стрымліваўся ад слёз, калі слухаў музыку.

…А потым прыйшлі апошнія маразы, калі снег аж лямантаваў пад нагамі. I ў адну з сустрэч яна, нават з нейкім азлабленнем, сказала яму, што ёй нядобра, калі ён з ёю, што ў яе могуць быць непрыемнасці і яна просіць не праводзіць яе больш.

— Сустрэнемся як-небудзь у мяне.

Ён адразу павярнуўся і пайшоў. Стаяў люты сівы мароз. Пякло падэшвы, калелі рукі, але ён не заўважаў гэтага. Дамоў вяртацца было нельга, і ён цягнуўся на людныя вуліцы, на вялікія плошчы. Пара валіла з метро, і гэта было як апраметная нейкая. I ён ужо не ведаў, да каго яму звяртацца за дапамогай, хто скажа яму хоць слова.

Пасля гэтага ён і паспрабаваў піць. Аднойчы, калі сядзеў за спустошаным сталом (Яніс толькі што пайшоў), у пакой без стуку ўваліўся п'яны Баранаўскас. Не кажучы ні слова, ён абмінуў Андрэя, падышоў да акна і цюкнуў кулаком у шыбу, нейкім дзівам не парэзаўшыся.

— Паэту патрэбна свежае паветра, — сказаў ён паважна і, не абмовіўшыся больш ніводным словам, зачыніў за сабою дзверы.

Гэта было як крывое люстэрка. I Андрэй адразу, як абрэзаўшы, вырашыў, што піць досыць. Сапраўды, як яна можа глядзець на яго такога? Як на бруд, нават горш.

…Ён стаяў у хмызах і не заўважыў, як да яго падышоў Яніс.

— Лясун палескі, - сказаў латыш, — бульбаед! Галаву скруціць захацеў? Набіць цябе да паўсмерці трэба. Вось.

— Нічога са мною не здарыцца, — сказаў Андрэй.

— Вядома, каму наканавана шыбеніца, той можа смела ставаць на лыжы. Свіння!.. Ану хадзем да электрычкі.