Слодыч i атрута

Зося выйшла за вароты і, здавалася, не пайшла, а паляцела над высокім недаспелым жытам, над сінімі валошкамі, што прывабна сінелі зорачкамі паміж сцяблін. Прыпол лёгкай сукенкі развяваўся, як ветразь, валасы вакол ілба закучаравіліся. Уся яна была лёгкая, нібы аблачынка на ясным летнім небе. Гэтая лёгкасць напаўняла душу, хацелася падскочыць, падбегчы або закружыцца на палявой сцежцы, як кружылася ў вальсе з Гардзеем. І яна пачала вальсіраваць, уяўляючы, што каханы трымае яе за стан і вядзе, вядзе. Галава закружылася, Зося расплюшчыла вочы і ўбачыла перад сабою Гардзея.

— Ты? Тут? Адкуль? — здзівілася яна.

— Адразу і столькі пытанняў. Добры дзень, Зоська, — адказаў Гардзей, абдымаючы дзяўчыну. — Я да вас ішоў.

Яна адскочыла ад ягонай рукі так, быццам уджаліла гадзюка.

— Не дакранайся да мяне!

— Ты чаго? — ён паглядзеў неўразумела і пакрыўджана.

— Я ненавіджу цябе! Ненавіджу твае вочы, рукі! Зразумеў?

— За што? — з напускным здзіўленнем спытаў Гардзей.

— Ідзі, там цябе Каця чакае.

— Няўжо ты раўнуеш мяне да сваёй сястры? Я ж да цябе ішоў.

— Да мяне ты ўжо адхадзіў! Хопіць! — закрычала Зося, голас сарваўся на плач, каб схаваць слёзы, яна кінулася бегчы да вёскі.

— Пачакай, шаляніца, — крыкнуў Гардзей услед, але Зося яго ўжо не пачула.

Яна бегла па сцежцы, каласы балюча сцябалі па руках і па твары, а здавалася, што яе даганяе няшчасце, ад якога абавязкова трэба ўцячы, схавацца. Задыхана спынілася толькі тады, калі выбегла на гасцінец, выцерла потны лоб, агледзелася. Гардзея не было. З палёгкаю падумала, што хлопец пайшоў да Каці.

З-пад ліп чуўся заліхвацкі голас гармоніка. Зося накіравалася туды няспешнаю хадою, даючы спачын разгарачанаму целу. Як толькі наблізілася да гурту дзяўчат, адразу побач апынуўся Мікола Іванюк, запрасіў на польку. Танец завіхурыў іх, закружыў, прымушаючы два юныя целы рухацца, як адно. Рыжаваты Міколаў чуб узлятаў над ілбом, рабіў яго падобным да маладзенькага пеўніка, які толькі спрабуе голас, смешна выцягвае шыю. Нават нос у Міколы быў падобны на пеўневу дзюбу, востры і трохі прыгнуты ўніз. І вочы ён меў па-курынаму круглыя і бездапаможныя.

Увесь вечар Мікола не адыходзіў ад Зосі. Адскакалі незлічоную колькасць розных танцаў, а калі месяц цікаўна звесіўся з неба, зоркі яскрава разгарэліся, вабячы сваім хараством, і час пераваліў за поўнач, Зося стомлена сказала:

— Годзе, павесялілася. Пара дахаты, бацька будзе сварыцца.

— Я правяду цябе, Зоська, — з гатоўнасцю прапанаваў Мікола.

— Пайшлі, калі ног не шкада, — спакойна адказала яна.

— Няўжо ты не баішся хадзіць адна?

Зосі раптам згадалася тая ноч, калі яна блукала ў лесе ў пошуках смерці, аднак прырода выратавала яе, дала магчымасць выжыць, адказала:

— Каго мне баяцца? Ліхадзеі ў нас не жывуць, а злы дух добрых людзей не чапае.

— Адважная ты! Я і то часам баюся хадзіць адзін поначы.

— Калі баішся, дык лепш не праводзь, — адказала Зося.

— Мне так добра з табою, што не хочу развітвацца, — прызнаўся Мікола.

Яны пайшлі поруч да дарогі. За іхнімі спінамі ўсё яшчэ не сціхаў гармонік, дзяўчаты і хлопцы спявалі прыпеўкі.

Зося раптам спатыкнулася, войкнула. Мікола падтрымаў яе за руку.

— На камень наступіла, ледзь не ўпала. Ажно нага забалела, — паскардзілася Зося.

— Можа, на руках паднесці? — з гатоўнасцю спытаў Мікола.

— Паднясі, хоць адпачну, — засмяялася Зося.

Мікола лёгка падхапіў дзяўчыну на рукі і панёс.

— Які ты дужы! — здзівілася яна.

— Ці такія мяхі з бульбаю ды жытам цягаю! — усміхнуўся Мікола.

Раптам пяском сыпнула ў твар Зосі з-за Міколавай спіны.

— Што гэта? — ускрыкнула дзяўчына.

Мікола адпусціў Зосю, азірнуўся. Крокаў за пяць ад іх стаяў Гардзей.

— Звар’яцеў? Будзеш каменнем кідацца! — пайшоў Мікола на Гардзея, сціснуўшы кулакі.

— Буду! А ты што думаў? Адыдзем, пагаворым!

Хлопцы, тузаючы адзін аднаго, адышлі ўбок, пачалі лаяцца. Раззлаваная Зося паглядзела на іх з пагардай, хмыкнула, прабурчала сабе пад нос: «Пеўні! Пеўні дурныя!» і пайшла да свайго хутара, думаючы пра тое, што Гардзей і сам не жыве, і ёй жыцця не дае. І колькі ж гэта будзе доўжыцца?

Калі была недалёка ад сваёй хаты, яе дагнаў Гардзей, схапіў за руку, папрасіў:

— Пачакай, калі ласка, малю цябе. Скажы, чым я перад табою вінаваты? Я ж не ведаю, што цябе турбуе? Што я зрабіў не так? Чым пакрыўдзіў? Думаў, у Каці дазнаюся. А яна таксама нічога не здолела патлумачыць.

Ён быў зараз такі пакорлівы, бездапаможны, што Зосі раптам зрабілася шкада яго. Яна адказала, каб заспакоіць хлопца:

— З чаго ты ўзяў, што я крыўдую?

— Ты ж крычала, што ненавідзіш мяне.

— Мне на вячоркі хацелася, паскакаць, павесяліцца. А тут ты раптам выскачыў, як Піліп з канапель. Ну, думаю, зараз зноў задурыць галаву! Трэба неяк адбіцца. Толькі і ўсяго, — схлусіла Зося.

— Прабач маю дурноту. Давай прысядзем тут, на муражку. Так цябе даганяў, што стаміўся.

Ён разаслаў пінжак на траве, сеў, пацягнуў за руку Зосю, пасадзіў побач. Абняў за плечы.

— Не чапай мяне, — ухілілася ад абдымкаў Зося.

Гардзей прыняў рукі, паглядзеў у пасвятлелае неба, потым перавёў вочы на дзяўчыну, прашаптаў:

— Ты мяне напалохала! Пабачыў цябе з ім — ледзь не звар’яцеў...

— Чаго ж гэта ты так захваляваўся? — насмешліва спытала Зося.

— Чаго, чаго! А таго!

Гардзей нахіліўся, сарваў кветачку рамонка і гарэзліва кінуў Зосі за пазу­ху. І з гэтым белым венчыкам, які акаляў залатую сярэдзінку, быццам упала дзяўчыне за пазуху само сонца, распаліла сэрца, напоўніла душу невыказным пачуццём любасці, жадання, прагі, якую можна было наталіць толькі ягонымі пацалункамі і абдымкамі. І забылася Зося пра свае нядаўнія беды і мітрэнгі, аддалася на волю лёсу і Гардзеевых жаданняў. І зноў не было на свеце жанчыны шчаслівейшай за яе.

24

Жніво вывела ўсіх сялян на поле. На досвітку людзі на вазах ехалі да сваіх палеткаў, прыглядаліся да каліў, ці няма заломаў, ці хто не наслаў на хлеб псоты. Шапталі малітвы і замовы, па старадаўняй звычцы просячы Бога, каб даў добрага ўраджаю і здароўя шчасліва завяршыць жніво без вераду ў спіне ці якой іншай немачы.

Сям’я Барэйшаў — Кірыла, Каця, Зося і Серафім — таксама выйшла на свой палетак. Маладыя жалі сярпамі. Кірыла круціў перавяслы, звязваў снапы, ставіў іх у бабкі. Зося адразу пачала паказваць свой спрыт, пайшла так хутка ўперад, што Серафім і Каця, як ні стараліся, не здолелі яе дагнаць. Дзве русыя касы матляліся за спінаю, часам падаючы ўперад на грудзі.

— Няхай ляціць! — насмешліва сказала Каця Серафіму. — Пабачым, наколькі яе хопіць.

— У Зосі рукі доўгія. Як захопіць, дык адразу цэлы сноп зразае.

— Вы б замест балбатні жалі хутчэй. Як сонца высока падымецца, тады ўжо напоўніцу не напрацуеш — спякота адолее, — агрызнулася Зося.

— Хоць бы хустку завязала, сонца галаву напячэ, — папярэдзіла Каця.

— Горача мне.

— Годзе вам! Знайшлі дзе сварыцца! — прыкрыкнуў на дачок Кірыла. — Грэх на хлебным полі спрэчкі заводзіць — праца не зладзіцца.

Дзяўчаты аціхлі, чутно было толькі, як добра назубленыя сярпы ўразаюцца ў даспелыя сцябліны жыта, сцінаюць іх, пакідаючы пасля сябе калючую пожню, там-сям перавітую зялёнаю коскаю мышынага гарошку. Жніво — гэта не проста праца, гэта вянец цыкла сялянскага года. З восені гаспадар рыхтаваў глебу, сеяў азіміну, дасяваў ці перасяваў, калі нешта вымярзала зімой, назіраў за сваім палеткам, прасіў у Бога дажджу, сонца і ветрыку на час апылення, а зараз збіраў плён сваёй працы. Але і пасля жніва збажыну яшчэ трэба было змалаціць, правеяць, высушыць, змалоць і толькі пасля гэтага рашчыніць і замясіць цеста ды спячы хлеб са свежага ўмалоту. У нядбайнага чалавека зерне магло загінуць на ўсялякім з гэтых этапаў, таму да хлеба ў сялян было асабліва пачцівае стаўленне. Крый божа, зняважыць або пакрыўдзіць хлеб, тады будзеш галадаць рэшту жыцця.