Слодыч i атрута

Гардзей дастаў з кішэні грошы і аддаў Маркевічу.

— Што за дзяўчаты?

— Кірылы Барэйшы дочкі.

— Ну, не дзіўна. Гэтыя ж былі ў Расіі ў эвакуацыі, напэўна, пранікліся там рэвалюцыйнымі ідэямі, — выказаў здагадку Захар. — Што ж, малайчы­на, што работу памалу вядзеш. Летам, бадай, у нас будзе зацішна, а ўвосень з’явіцца шмат працы. Ну, бывай здаровы.

Захар моцна паціснуў на развітанне руку Гардзею, быццам выпрабоўваючы яго моц, але ў адказ атрымаў такі ж магутны поціск.

— Мацак! Малайчына, — задаволена засмяяўся Захар.

— А ты думаў, што ў Крачках зломкі жывуць? — адказаў Гардзей, узмахнуў рукою на развітанне і пашыбаваў туды, дзе заліваўся гармонік.

Зося стаяла за спінаю гарманіста і абмахвалася хустачкаю. Каця размаўляла з Гэляю. Гардзей наблізіўся да Зосі, абняў яе за стан, прашаптаў на вуха:

— Адыдзем. Трэба пагаманіць.

Зося здзіўлена павярнула да яго твар, паўзіралася, нібы спрабуючы зразумець, што яму трэба, пасля паслухмяна пайшла з ім убок карчоў. Калі адышлі ад ліп так далёка, што і музыка была ледзь чуваць, Зося спытала:

— Куды ты мяне вядзеш?

— Не ведаю. Проста іду абы-куды. Хачу табе хустачку аддаць, у якую ты сабраныя грошы закручвала.

— Не варта было турбавацца. Пакінь сабе на памяць.

— Дзякую. Але на памяць я хачу пакінуць сабе нешта іншае.

— Што? — цікаўна спытала Зося.

— Зоська, я так засумаваў па табе, — сказаў Гардзей, абняў дзяўчыну і пачаў горача цалаваць.

Яна не вырывалася, прытулілася да яго, забываючы пра мінулыя крыўды і нягоды, аддаючыся ва ўладу пачуцця і ягоных дужых рук. Яны доўга цалаваліся і ніяк не маглі наталіць тую смагу, якая выспела за доўгі час расстання.

— Давай прысядзем, — прапанаваў ён, рассцілаючы на траве кіцель.

— Толькі не доўга, бо там Каця з Гэляю будуць мяне шукаць.

— Пашукаюць і не знойдуць, мы добра схаваліся, — засмяяўся Гардзей. Яны селі. Зося зноў апынулася ў жаданых абдымках, з якіх у яе не было ні сілы, ні жадання вырывацца. Гардзей кахаў яе, а яна дзеля гэтага кахання была гатовая на ўсялякую ахвяру. А зрэшты, зараз яна ні пра што не думала, проста існавала гэтаю шчасліваю ноччу і хацела, каб яна доўжылася вечна.

20

Каця прымярала Гэлі вясельныя строі, любавалася прыгожаю паставаю стрыечнай сястры, ганарылася сваёю працаю. Сукенка з белага тонкага батысту з карункавым каўнерыкам выглядала вельмі хораша і далікатна.

— Ты будзеш самая прыгожая на вяселлі, — сказала швачка задаволена.

— Чаму ж мне не быць прыгожай? Я ж не Марфа, што спачатку пуза нагуляла, а пасля замуж пайшла.

— Няўжо? — здзівілася Каця.

— Пуза выперла ўжо вялізнае, твар зрабіўся рабы, брыдкі.

— І чыя ж гэта работа? Якубава?

— Не, кажуць Гардзеева.

— Не можа гэтага быць! — абурылася Каця. — Плёткі збіраеш, абы добрага чалавека ачарніць.

— Людзі кажуць, што Марфа, калі зацяжарала, пайшла да Гардзея і ўсё яму расказала, а ён не захацеў прызнаць сваё дзіця. Тады яна хуценька і пабралася з Якубам.

— Такія распусніцы самі падстаўляюцца, каб хлопца захамутаць, а потым шукаюць вінаватых, — сказала Каця і памеціла іголачкай, дзе трэба было падгарнуць прыпол. — Так не коратка будзе?

— Рабі даўжэйшую, бо ў мяне чаравікі стараватыя.

Зося моўчкі назірала за сёстрамі і пакутліва думала пра сваё. Яна адчувала, што пасля апошняй сустрэчы з Гардзеем таксама зацяжарала і зараз не ведала, што рабіць. Калі пачула пра Марфіну гісторыю, зразумела: прасіць парады ці дапамогі ў Гардзея няма сэнсу. Ён любіць толькі сябе, а дзяўчатамі карыстаецца пры зручным выпадку. Цяпер яна вельмі шкадавала, што дазволіла авалодаць сабою. Гэта здарылася нечакана для яе самой. Зашаптаў, замілаваў Гардзей яе душу, а яна вельмі прагнула ягонай пяшчоты і кахання, таму і не цяміла, што робіць. Ды хіба ж можна хоць у чым-небудзь адмовіць каханаму чалавеку?

«Ні мамы няма, ні другой якой блізкай душы, хто б даў добрую параду. Няўжо ж мне зноў шукаць якой пагібелі? А ён будзе жыць ды дзяўчат любіць і не заплача на магіле, — з жалем падумала Зося. — Куды падзецца ад ганьбы? Бедная я, няшчасная. Мяне ж Каця загрызе, а бацька наогул з хаты прагоніць. Не будзе мне жыцця ні дома, ні ў вёсцы. Усе ад мяне адвернуцца. І толькі з-за дзіцяці, якое завязалася з-за вялікага майго кахання. Несправядліва гэта, несправядліва... Калі ніхто не жадае, каб маё дзіця з’явілася на свет, дык і я не павінна жадаць яго. Трэба пайсці да якой знахаркі, мо чым дапаможа. Хаця б да той жа Каваліхі. Аднойчы яна выратавала мяне.»

— Зося, Зося! Што з табою? Ці ты заснула? — Каця клікала сястру, а тая глядзела некуды перад сабою і быццам нічога не чула.

— Не заснула. Чаго табе? — вярнулася да рэчаіснасці Зося.

— Паглядзі, ці роўны прыпол, — папрасіла Гэля.

— Роўны, роўны, — абыякава адказала Зося, паднялася з лавы і пайшла з хаты.

— Што гэта з ёю? — спытала Гэля.

— Бог яе ведае. Ходзіць ужо з тыдзень, як прыгаломшаная.

Зося зайшла ў камору, знайшла ў куфэрку чатыры злотыя, якія хавала яшчэ з таго часу, як прыехала з Варшавы, і пашыбавала ў суседнюю вёску да Каваліхі. Яна была перакананая, што толькі гэтая жанчына магла выратаваць яе ад ганьбы і гневу блізкіх людзей. Дзяўчына не сумнявалася, што сястра і бацька любяць яе, але і яна сваімі паводзінамі павінна адпавядаць іхнім уяўленням пра маральнасць. Калі ж адважыцца парушыць пэўныя забароны, дык літасці не будзе. Ганьба дачкі кладзецца на ўсю сям’ю. Ды і сама яна разуме­ла, што не мае права нараджаць дзіця без шлюбу. Гэта вялікі грэх.

Зося не помніла, як дайшла да хаты Каваліхі. І калі б у яе спыталі, што яна бачыла ў дарозе, напэўна, дзяўчына не здолела б нічога ўспомніць, настолькі была ахоплена гаротнымі думкамі. Некалі яе мама, аддадзеная замуж без кахання, нарадзіла тры дачкі: адна з якіх утапілася малою, Каця была хваравітая з маленства, а Зося хоць удалася знешнасцю і здароўем у бацьку, адчувала сябе няшчаснаю з-за няўдалага кахання. Невыносна балела яе душа і не знаходзіла сабе адхлання.

Каваліха сустрэла дзяўчыну прыязна, усміхнулася, заглянула ў вочы і спалохана спытала:

— Што з табою, дзіцятка? Пакрыўдзіў хто?

— Сама сябе.

— Як гэта? А, разумею. З хлопцам не ладзіцца. Прычараваць трэба?

— Зацяжарала я, паратуй, цётачка, — заплакала Зося і прыпала да цётчынага пляча.

— Годзе, годзе плакаць. Даўно цяжарная?

— Не, трохі больш за месяц.

Цётка акінула яе позіркам і спытала:

— Можа, гэта і не цяжарнасць, а так затрымка.

— Не ведаю, цётачка. Зрабіце што-небудзь, бо рукі на сябе накладу.

— Пачакай паміраць раней часу. Смерць лепш ведае, каго і калі забраць. Скажы мне, а той раз, як табе было блага, таксама з-за яго?

Зося моўчкі гаротна кіўнула галавой. Каваліха правяла даланёю па яе галаве і сказала спачувальна:

— Бедная сірацінка, няма маці, няма каму цябе розуму навучыць. Паслухай мяне, ніколі не падпускай да сябе гэтага хлопца, нічога, акрамя няшчасця, ён табе не прынясе.

— Дзякую, цётачка, я і сама думаю, што больш у яго бок ніколі не гляну. Але што ж мне цяпер рабіць?

— Дзіця не хочаш нарадзіць? Усё мінецца, а дзіця застанецца.

— Баюся. Што бацька. сястра. людзі. Жах падумаць, — Зося затуліла твар далонямі, заплакала.

— Не плач. Годзе. Гора прыйшло і пойдзе. Глядзі на гэтую зёлку. Зязюліна мыла называецца. Расце на балоце, — паказала Каваліха некалькі каліў засушанага зелля.

— Ведаю, ведаю, — сказала Зося.

— Нарві, завары і папі ўзвар тыдзень па паўшклянкі тры разы на дзень, дасць Бог, і паможа.

— Дзякую, цётачка.

— За гэта дзякуй не кажуць. Запомні, пі не больш як тыдзень, бо сплывеш крывёю.

— Добра, добра. Я тут прынесла колькі злотых. — сказала Зося і мітусліва стала разгортваць хустачку, у якую былі загорнуты грошы.

Каваліха спыніла яе рухам рукі, кусцістыя бровы навіслі над глыбокімі старымі вачамі, якія пазіралі сурова. Яна сказала, як адрэзала: