Пахвалi пражыты дзень

Ён разлічыў недажытак дня так: пераапранецца, паглядзіць футбол па тэлевізары, а потым прыхопіць бутэльку каньяку — і да Кудана. Хоць не, стоп: футбол якраз і будзе зручна паглядзець з Куданам, той заядлы балельшчык. Ідэя. А пакуль Астапчык трасецца ў тралейбусе, яго ціскаюць з усіх бакоў. «Калі ўжо гэтых тралейбусаў будзе хапаць?!» Злуе. Раптам успамінае: «Калі ўжо гэтых камбайнаў будзе хапаць?!»-І стараецца не думаць пра гарадскі транспарт. Проста едзе. Не як начальнік цэха — як пасажыр, а іх тут вунь колькі, гляньце. Маўчаць. Нарэшце Астапчык выкульваецца з прыступкі на асфальт, удыхае на поўныя грудзі паветра, задаволены, што скончылася гэтая кароткая і адначасова доўгая паездка. Зноў думае пра візіт да Кудана... Зноў... А калі раптам той ска- жа, грукнуўшы па стале кулаком: «Ды каціся ты, Сцёпа, з маёй кватэры, пакуль я табе!..» Усё можа быць. Кудан за словам у запазуху не лезе, нездарма ж пасля канструктарскага бюро быў вылучаны на прафсаюзную работу — ведаў, што, дзе і як сказаць. Быў намеснікам старшыні заўкома, а цяпер вось зліліся дзве ягоныя прафесіі, інжынера і прафсаюзнага дзеяча, у адну — кіраўніка дзяржпрыёмкі, Астапчык, хоць і няпроста было яму зрабіць гэта, усё ж пагаджаўся: абскакаў, абскакаў яго Кудан, нічога не скажаш. I, вядома ж, зайздросціў. Не заўсёды і па-добраму, жыло ўсяродку такое адчуванне, быццам ён, твой аднакашнік, сядзіць сёння намнога вышэй і табе прыходзіцца задзіраць галаву, каб хоць вокам глянуць на яго. I хто ведае, кім ён стане заўтра, паслязаўтра?

Недзе і шкадаваў Астапчык, што не быў прадбачлівы — не падкладваў дроў у касцёр ояброўства, і агонь паступова патухаў, пакуль не засталіся адны вугельчыкі. Шкада. А як добра цяпер было б! Але ж хто ведаў, што такім шырокім крокам рушыць наверх Кудан?

Дома Астапчык не забавіўся. Дыпламат з прэзентам — смешна і дзіўна: прэзент Кудану! — стаяў на часопісным століку, а сам ён, бы какетлівая жанчына, круціўся перад люстэркам, усё роўна як збіраўся на спатканне: прылізваў валасы, расціраў пальцамі твар, папярэдне змачыўшы яго мядовым ласьёнам. Вунь і сівізна, думаў, быццам іней, пабяліла чорныя густыя валасы. Ранавата. Кудана зусім не бярэ старасць, быццам жалезны: не прымае, відаць, нічога да сэрца.

Астапчык намнога раней атрымаў першае службовае павышэнне — стаў старшым інжынерам, потым намеснікам начальніка цэха, другога механічнага. А Кудан нешта затрымаўся, усё перакладваў паперкі на стале, катаўся ў ліфце з імі — з аддзела ў аддзел, бы кур'ер. Аднойчы неяк спытаўся ў Астапчыка: «Ну, і як, Сцёпа, не расчараваўся? Спраўляешся?» Астапчык павёў плячом, кісла, але не губляючы прыстойнасці, хмыкнуў: «3 людзьмі, Лёха, працаваць — не з паперкамі». Размовы не атрымалася, разышліся холадна: намеснік начальніка цэха патупаў да сябе, а радавы інжынер, прыціснуўшы рукой да пінжака стосік паперы,— да ліфта. А потым прыйшоў і час Кудана: ён стаў на чале групы канструктараў, доўга там не заседзеўся — неўзабаве перабраўся ў адміністрацыйны будынак, а на дзвярах яго кабінета нехта пачапіў шыль- дачку: «Намеснік старшыні заўкома Кудан А. I.». Вось так! Цяпер і ён з людзьмі, хоць і паперак хапала — такая работа.

Вось у такім непрывабным становіпгчы апынуўся Астапчык. Быццам бы і сябры, быццам бы і не. 1ён схапіў дыпламат, выйшаў на лесвічную пляцоўку. Працокаў абцасамі па прыступках, спыніўся. «А мо ўсё ж не трэба ісці? Што будзе, як гавораць, таго не мінаваць. Ну, улепяць яшчэ адну вымову, ці ж першы раз? Я ўжо і з ліку збіўся, колькі іх у мяне... Толькі наўрад ці адробішся цяпер гэтай вымовай? Не той час. Крута ўзяліся.. Колькі начальнікаў цэхаў зляцела за апошнія месяцы, а я што — святы? Круцішся, круцішся як вавёрка ў коле, а дзе яна, тая ўдзячнасць? Ды няўжо Лёха забыўся ў рэшце рэшт на ўсё, што было паміж намі раней? Няўжо не выручыць? Не, пайду. Пайду».

I Астапчык шпарка пакрочыў па двары, размахваючы дыпламатам, зноў уціснуўся ў тралейбус, але людзей у салоне было значна менш, чым якую гадзіну назад: густа стаялі толькі каля выхаду, а ў праходзе — хоць у фут- бол гуляй.

Выбраўся з тралейбуса. Дом, у якім жыў Кудан,— побач з прыпынкам. Пазваніў. Ціха. Зноў пазваніў. За дзвярыма нарэшце пачуліся крокі, пазнаў: жончыны, нават уявіў, як яна замітусілася, як прыхарошваецца перад люстэркам. У мужа, вядома ж, свой ключ, ён не павінен званіць. Кляцнуў замок — і на парозе вырасла знаёмая постаць Таццяны, яна засвяцілася тварыкам, убачыўшы Астапчыка, крыху разгублена прамовіла:

— Ой, Сцёпа! Ты? Якім ветрам?

— Я! Я, Танюша! — бойка адказаў Астапчык, злавіў Таццяніну руку, патрос.— Пусціш?

— Праходзь, калі ласка.

— Добры вечар вам у хату! — павітаўся Астапчык, а сам крадком паглядаў у глыбішо кватэры, спадзеючыся ўбачыць Кудана.

— Добры, Сцёпа, добры. Не знімай туфлі, я во ўсё прыбрацца не паспяваю: то дзеці не даюць, то на рабоце затрымаюся,— засаромелася гаспадыня, прапускаючы паперад госця.

— Не, зніму,— Астапчык прыхінуў дыпламат да сцяны, скінуў абутак.— Усё там жа робіш, га?

— Ага,— кіўнула Таццяна.

А дзе яна робіць — Астапчык забыўся, спытаў на ўсялякі выпадак, спадзявяўся, што яна, Таццяна, скажа: «У магазіне». Або: «На заводзе ў службе галоўнага механіка». Але гаспадыня сказала толькі «ага», для яе і гэтага было дастаткова.

— А дзе ж Аляксей? — асцярожна папытаў Астапчык.

— Спытай пра што-небудзь лягчэйшае,— сумна ўсміхнулася Таццяна.— Праходзь, сядай, Сцёпа. А я зараз каву зраблю.— Яна памаўчала, углядаючыся ў госця.— Пастарэў ты, Сцёпа. Пас-та-рэў. Сівы стаў. Маршчынак багата на твары.

— Гады, Танюша, гады. Дзеці растуць, мы старэем.

— Гэта праўда,— згодна кіўнула Таццяна.— А мы старэем. Што ж я? Каву згатую. Я хуцепь- ка! — I яна лёгка падалася на кухню, было чу- ваць, як грымела там посудам.

«Сапраўды, дзе ж Аляксей? — Астапчык глянуў на свой дыпламат, які сіратліва стаяў у прыхожай, бачыўся яму адным ражком. Мо, чаго добрага, развяліся? Ды не, не павінна такога быць. Таццяна прыгажуня. Характар залаты. I паспачувае, і суцешыць, калі табе блага. Было ж... Хоць і даўно, але помніцца, як не дала яна, можна сказаць, не дазволіла распасціся маёй сям'і. «Ты — мужчына!» Склеіла неяк жа — і, бач, моцна».

— Не сумуеш, Сцёпа? — пачулася з кухні.

— Нічога, нічога, Танюша. А гаспадар што — у камандзіроўцы? — папытаў Астапчык, калі Таццяна паказалася ў зале з падносам.

— Ён цяпер кожны дзень у камандзіроўцы,— прамовіла гаспадыня і асцярожна паставіла каву на стол.— Як прызначылі яго кіраўніком дзяржпрыёмкі — белага свету не бачыць. Калі ласка, кава. Частуйся, Сцёпа.

— Дзякуй,— Астапчык пацягнуўся да маленькага кубачка, абхапіў яго пальцамі, адпіў глыток.— Дзякую. Люблю каву.

— I я. Цукар вось. Кладзі на свой густ.

— Я без яго. Перабівае пах.

— Ну дык расказвай, як Света, як сын? — Таццяна села насупраць госця, таксама ўзяла кубачак з кавай.

Астапчык паціснуў плячыма.

— Жывуць, хлеб ядуць. Там робіць, дзе і раней — у турбюро.

— Малайчына,— чамусьці сказала Таццяна.— Можа, і мне калі-небудзь асмеліцца, кінуць усё ды і з'ездзіць куды? — Яна ўзняла на Астапчыка вочы.— Пуцёўкі, відаць жа, ёсць?

— Ды гэта не праблема!

— Падумаю і рашуся.

— Трэба, трэба, Танюша. Столькі дарог на зямлі, а мы прыраслі да адной — з дому на работу.

— Так, так. Сын... гэта Ігарам назвалі?

— Ігарам. Ага.

— Жаніх, відаць?

— Ну, упаўне,— усміхнуўся Астапчык, задаволена крэкнуў.— Хоць тэлефон, ведаеш ты, адключай. Падбягу, а ў трубцы пісклявы галасок: «Мне Ігарка!» Злую, але што паробіш? Каханне, так сказаць, па тэлефоне.

— Чаму?Яны цяпер і без тэлефона, Сцёпа, могуць... Паспяваюць.

— Твая праўда,— пагадзіўся Астапчык, адпіў з кубачка.

— Трэба неяк сустрэцца нам. Святлану даўно не бачыла.

— Пра што размова! — бадзёра адгукнуўся на прапанову госць.— Давайце вось, не адкладваючы надоўга, у наступную нядзелю? Ці нават у суботу?

— А ты паспрабуй Лёшку выцягнуць! — Таццяна махнула рукой.— Я ж і гавару: як стаў кіраўніком, то і тэлевізар не паспявае паглядзець.