Пахвалi пражыты дзень

Я вось дні два назад з унукам Пецькам у магазін пайшоў. Па дарозе размаўляем. Пецька пытанні падсыпае, ён цікаўны хлапец, толькі паспявай адказваць. Каля танка праходзім на плошчы Паўстання. Унук, значыць, пытае: «А ты, дзеду, таксама танкістам быў?» Быў, адказваю, акурат на такім вось танку ваяваў. «А колькі ж ты немцаў забіў?» Бач ты яго, жэўжыка... Сур'ёзнае пытанне. Адказваю: «Я вайну, унучак, забіваў».— «Вайну? А яна што, жывая?» — «Была, была жывая...»

Тут і магазін. Заходзім. Працягваю пасведчанне, прашу зважыць два кілаграмы цукерак — Пецька ласы да іх, ды і з сабой часта бяру ў садзік, дзеці да мяне тады ліпнуць, а з імі пагаварыць іншы раз цікава. Частую. Ну, на мяне тут і накінуліся. «Усе вы такія ваякі! Толькі без чаргі лезеце! Хто ваяваў, таго няма!» Драбяза, а так абразіла. Не, гэта не самі яны гава- рылі — гэта гаварылі іх бацькі, чужыя цёткі і дзядзькі ў такіх вось чэргах, дзе нас, франтавікоў, неаднойчы зневажалі. I такія вочы былі ў людзей ненавідзячыя, каб, здавалася, вінтоўку ім у рукі ўклаў — застрэлілі б, яй-бо. Нёс цукеркі ў пакеце, а яны такімі цяжкімі здаліся, што ледзьве да кватэры датупаў. Прылёг на ложак, а Пецька пытае:

— Ты, дзядуля, схлусіў, што ваяваў?

Адказваю:

— Не, Пецька, не, я табе праўду гаварыў. Ваяваў. Гэта людзі не ведаюць. Я ім не расказваў...

Крыўдна. Нас-то і засталося! Вунь і Макаравіч адышоў.,.. Адзін я застаўся ў доме. Адзін... I цесна. Эх, ёстваю! Ці падабрэем калі? Хочац- ца, каб падабрэлі людзі, каб Пецьку, унучыку, лягчэй жылося...

ГАРАДСКІЯ I ВЯСКОВЫЯ МАТЫВЫ

ПАСЛУХАЙ, Я ТАБЕ СКАЖУ...

Ты адзін дома? Жонкі няма? Паслухай, я табе скажу... Пра што гэта я хацеў? Ага, дык, значыць, пяцёркі не хапае. Выручы. Пазыч. Адразу вярну. А мо на дваіх з табой пляшку, га? Не п'еш. Новую, значыць, п'есу пішаш. Давай, давай. Адну спектаклю глядзеў, глядзеў. Па тэлевізары. Пра Хвядоса. Ён што, сапраўды быў, Хвядос той? Быў, гаворыш. Душа. Душа-а! Такія і вынеслі ўсе нягоды. Во, за пяцёрку дзякуй. Ты ж ведаеш — не п'ю, але нешта сёння замуліла. Раз у месяц можна. Як думаеш — можна? Я, праўда, у саюз цвярозасці ўступіў, ці як ён там называецца, але ўсе ўступаюць... Плаці ўзнос — і член. На Дворнікава, гавораць, даюць. Па дзевяць дзесяць. 3 Колькам скінемся. Пабег шукаць таксама пяцёрку. Знойдзе! Колька знойдзе! Паслухай, я табе скажу... Колька — чалавек, бяда толькі, што завадны: кропля ў рот трапіць — і пайшоў кругі выпісваць. Увесь «сельмаш» абсвішча, але пляшку знойдзе. 3-за такіх, як Колька, і Указ прынялі. Не трэба, гаворыш, з ім выпіваць? А з кім? Ты пішаш, некалі. Сцёпка на дачы, гарам бы яна гарэла, дача. Юр'евіч? Ён толькі пра вайну расказвае ды нагой сваёй драўлянай рыпіць. Трэба будзе памагчы яму гараж будаваць — новы «Запарожац» далі. Каля пажаркі месца выдзелілі. Пад акном. Добры чалавек Юр'евіч, хоць і чарку з ім не браў. Вунь, вунь Колька з пад'езда выбег — ад Саладкоў. Не выгарала. Куды гэта ён? Да Панцюховых, відаць. Паслухай, я табе скажу пра Кольку. Рабілі мы з ім разам, на зборцы стаялі. Вось у газетах пішуць, а я выпісваю і чытаю «Труд», абласную, «Сельмашавец», праграмку, ага, вось у газетах пішуць: чаму камбайн да ладу давесці ніяк не могуць? Колькі гэта мы ўжо б'ёмся? Гадоў дзесяць? Не, больш, больш. Яшчэ Трафімук, нябожчык, вазіўся з ім. Ну ты, канешне, ведаеш — генеральны канструктар быў такі, Георгій Аляксандравіч. А яму трэба было расфарміраваць сваё канструктарскае бюро к чортавай матры. Га? Калі не вераць людзі, што яны нешта могуць зрабіць, то навошта месца займаць? Саступіце. Рассуньцеся. Я правільна гавару? Не, я правільна гавару. Сухі, зямляк наш, яму помнік на праспекце Леніна стаіць, сваё самалётнае бюро разагнаў і вокам не міргнуў, бо людзі ўсё, што маглі, з сябе выціснулі, На больш іх не хапіла. А новых набраў. I пачаў выдаваць самалёты. На любы манер. А-а! Дык я пра Кольку хацеў... Дзівак ён, Колька! Дзівак, я табе прама скажу. На зборцы, значыць, стаім, «КСК-100» збіраем. Болт не залазіць — ён малатком яго пялёх, нажывіў гайку як змог, а там няхай разбіраюцца. Я ўяўляю, як у вёсцы механізатары Кольку мацюгамі паліваць будуць. Х-ха-ха-ха-а-а! Во! А мы ўсё рашаем праблему ў саюзным маштабе — чаго нашы камбайны не робяць спраўна, больш стаяць, чым ездзяць... Косяць, косяць — так дакладней будзе. Колька малатком. Мішка малатком. Грышка малатком. А камбайн трэба збіраць, як нешта жывое. Ласкава трэба. Што — не так? I я гавару: так. Дзе ж там Колька? Не відаць. Ад Панцюховых ягачэ не выбягаў. Паслухай, я табе скажу... Нео, скажы ты мне: вот усе ж бачылі, што камбайн цяжкі, непаваротлівы, што слон, луг так утопча — трава на другі год не вырасце, а чаму адрнзу не прызналі, што лухта, а не машына?

Маўчыш. Паслухай, я табе скажу... А баяліся прызнаць адразу сваё паражэнне. Га? Як піць даць баяліся! Думаеш, я не разбіраюся ў завод- скай палітыцы, хоць і не кручуся сярод начальства, хоць радавым слесарам раблю? Ды я гэты «сельмаш» наскрозь бачу! Я ж тут нарадзіўся, вунь на Азёрнай. А трэба было набрацца смеласці, сказаць і не шугаць грошы на вецер: здаёмся, браткі, як хочаце біце нас, але ад камбайна адмаўляемся, будзем рабіць новы, калі, вядома, нам дазволіце, а стары давайце забудзем. Э-э-э! То-та ж!

Колькі там гадзін? Яшчэ ёсць час, паспеем. Колька знойдзе. Нешта не відаць яго. Бегае. Шукае. Ага, у мяне дружок у інжынерным корпусе засеў. Парасказваў. Двойчы Героя Сацыялістычнай Працы Гіталава ведаеш? Ну і я так, як і ты — па газетах, тэлевізары. Ён пісьмо прыслаў на завод, расхвальвае камбайн. Толькі мне здаецца, што не мог таварыш Гіталаў скласці тое пісьмо. Тут нешта не так. Белыя ніткі бачны. Паслухай, я табе скажу... Навошта яму, такому вядомаму чалавеку, Герою, было тое пісьмо пісаць? Што за пісьмо? Не чуў? Багата згубіў, калі не чуў, я табе прама скажу. Прачытаўшы яго, можна рукі скласці і нічога больш не выдумляць: лепшага камбайна, чым «КСК», няма! Нажыўка! I клявалі! Камісія якая — ёй пісьмо, чытайце! Сам Гіталаў хваліць! Доўга так і затыкалі рот, калі хто спрабаваў яго раскрыць, каб кепска пра камбайн выказацца. А мне здаецца, што яму камбайн падсунулі, сабраны па ўсіх правілах, ці запчасткамі завалілі за пісьмо. Аддзячылі. Хоць яго, «КСК», як ні збірай — развалюха ён і ёсць развалюха. А ты як думаеш? «Хто яго ведае». Вось-вось, хто яго ведае, той — ведае, з чым трэба есці наш хвалёны спярша было камбайн, каб зубы не паламаць.

У цябе можа скласціся думка, што я сябе ругаю. Ну, сябе. Таксама не анёл, было... Грошы плоцяць дурныя, можна сказаць, пакруціўся ў цэху, нешта зрабіў — так ці не так, а там няхай разбіраюцца. Раней, праўда, так было. Чаму я вось за пяцёркай да цябе? Калі пазычаў яшэ я? Сам не прыпомню. А цяпер — ёк! Прыціснулі. Атрымлівай, што зарабіў. Пашыкавалі — хопіць. Я вярну, пятага аванс, як і абяцаў. I паслухай, я табе скажу... Ты вось бацькоў сваіх любіш? Паважаеш? I я. А завод — наш бацька. Ён корміць, поіць, апранае. Да пенсіі. А чаму мы яго падводзім пад манастыр? Маркай не даражым — чаму? Загадка, думаеш, брат? Не. Дзеці ў тых бацькоў, якія і магнітафоны ім, і джынсы-штроксы, і на кішэнныя расходы,— хрэновыя дзеці. Яны толькі сябе цэняць. Я вунь на суседзяў гляджу... Так і на «сельмашы». Заработак добры, кватэра — не праблема. Вось людзі, лёгка дабіўшыся ўсяго, і забываюць свайго бацьку, сябе толькі паважаюць. Я — не, я кватэру атрымаў законна: дом знеслі.

Ну, дзе там Колька? Шукае? Колька знойдзе. Паслухай, я табе скажу... у нас як сход які, ніхто патрыятычнай прамовы не выдаў, каб я пра- слязіўся... ці хоць бы зразумеў нарэшце, што трэба, Міця — мяне, дарэчы, Міця завуць, цябе я ведаю як — што трэба, Міця, узяцца, рукавы падкасаць ды працаваць, ёлкі-палкі, а не Ваньку валяць. Усе па паперках, складна агітуюць. Але без душы. У мяне такое ўражанне, што таму ча- лавеку, які заклікае з трыбуны, таксама ўсё роўна, што робіцца на заводзе. Ага! Выдаў прамову — і справа зроблена, галачка ёсць: праве- дзена мерапрыемства. А ты мне выдай прамову, каб яна ў мяне слязу выбіла! Вунь Валянціна Лявонцьева ў перадачы «Ад усёй душы»... Умее. А ты мне скажы: хлопцы, маць вашу, колькі ж можна нам брак выпускаць, калеку, давайце, родненькія мае, давайце, міленькія, разам возьмемся. Разам! Мы ж — савецкія людзі, мы ж вайну выйгралі, немца на лапаткі расклалі, а нейкага камбайна сабраць не можам, каб перад сялом сорамна не было, перад людзьмі, якія нам і малачко, і бульбачку, і мяса. Кармільцы ж яны нашы, а мы? Словам нейкім трэба нас звязаць у адзін вузел. Кожны чакае такое слова, а пакуль жывём паасобку. Вунь у космасе караблі лётаюць, сустракаюцца там... А і праўда, у галаву не вазьму: як у тым космасе карабель можа знайсці станцыю. У нас скрынка з метызамі на заводзе згубіцца, і канцоў не знойдзеш. Павязуць у адзін цэх — шукай у іншым, а іншых багата. Дык я пра што? Пра прамову... Вунь у космасе сустракаюцца, а мы? У розныя бакі едзем. Паслухай, я табе скажу... Мы ж кожны дзень ядзім па тры разы законна — так і скажы, чаго там! — і няўжо не думаем, адкуль у нас, рабочага класа, авангарда, усё на стале. А мы давайце будзем помніць! Ну дык што, родненькія мае, зробім камбайн — ды такі, каб з яго запчасткі па дарозе не сыпаліся? I, упэўнены на ўсе сто, падзейнічала б. А то лозунгаў панавешваюць, іх ужо ці чытае хоць хто, га? Як думаеш? Яны ж на адзін манер. «Таварышы сельмашаўцы! Выканаем пяцігодку за чатыры гады!» А навошта нам за чатыры? Не трэба. Нам спярша трэба добры камбайн паставіць на канвеер, а тады заклікаць. Бо чым мы іх менш паставім сялу, тым лепш. Бо навошта ён, такі камбайн? А мы спяшаемся. Куды? Куды, га? Вось калі машына будзе — як хоць бы трактар «Беларусь», тады, я разумею, і лозунг можна пачапіць, калі вы ўжо без яго пражыць не можаце.