Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

шешінбестен қисая-қисая жатысты.Әкесі болса, есік алдында стул

үстінде күрсініп қойып отыр. Оған:”Жатыныз, дем алыныз”,-десек,

келіспейді. Үлкендерге келіп, осыны айтсақ, жата беріңдер дейді. Не

керек, екі адам, бірі мен және туыс құрдасым екеуіміз, өлген

баланың әкесін зорға көндіріп, таң атқанша күзетін өткіздік. Сол

жұмысымызға өзіміз де, әкесі де риза болды. Қыстың суықтығы

сондай, баланы қоятын жер, қорым, күріш егетін жердің ортасында

екен;екінші күні қазылып дайын болды:екі бөшке солярканы қайта-

қайта құйып, тоңын жібітіп қазумен бітті. Адамды жан-рух және тән-

дене деп екіге бөледі екен. Шәкәрім Құдайбердіұлының "Үш анық"

кітапшасында осылай түсіндіреді. Сонда өлген адамның рухы соның

денесінен, яғни тәнінен бірден күдер үзіп, ұзап кетпейтін сияқты,

менің түсінуімше. Қаза болған баланың әкесі, шешесі қатты қайғыға

14

ұшырап отырғанда, көпті көрген, көп жасаған үлкен кісілердің

білімсіздігі мен парасаттылығының кемдігі болды-ау деп

тұжырымдадым.Туысқан, бауыр деген басқа түскен осындай

ауыртпалықты бөліскенде, болған уақиғаны солардың аз да болса,

есінен шығарысып, әңгімеге айналдырып, қастарында болғанға не

жетсін! Көпке дейін орны толмас қазаны қазақ баласы осылайша

бірге көтерісуі керек деп санаймын. Бәріміз де адам деген атқа

ортақпыз. Бірақ адам мен адамның айырмасы аспан мен жердей

болады дегенді де оқып едім. Христиан дініндегілерде мұсылман

дініндегілердей емес, қайғы бөлісу жағы біздерден әлдеқайда

кем.Тағы бір жағдай былай болды:бұл да туысым еді, әрі құрдас. Бір

ауылдың басшы қызметкері болып жүрген кезі. Әкесі де, шешесі де

бар, әйелі"Ер ана " құрметті атағында. Сол жігіт күн демей, түн

демей сол жанұяны асыраймын деп жүргенде, бір науқасқа тап

болды: бауыры ауырады. Бірнеше рет емдеу орындарына барып

емделді; ауруы қайта шығып қала береді: режим сақтау, тынығуды

ұсынды. Оған ол қарт әке – шешем, балаларымды кім асырайды

деумен, жұмысты тастамады. Сол науқас үдегені сонша, бас

зоотехник болатын, машина үстінде келе жатып, қан тастап жүрді.

Енді одан артық жүре алмаған кезде ғана, аудандық ауруханаға

жатты. Түн мезгілі екен. Телевизордан кино көріп отырғанда, мазам

болмады ғой деп, бөлмесіне шығып кетіпті. Сәлден кейін

жолдастары келсе, етпетінен жатқан, дем бар да, дыбыс жоқ.

Жастығы қып – қызыл қанға боялған. Дереу кезекші дәрігер

шақырылады. Дәрігерлер тегіс дерлік жиналады, амал жоқ. Бірақ

денеде жан бар. Өзіне тете інісі көрші облыста институтта оқытушы

болатын. Оған да хабар беріледі. Дәрігерлердің болжамынша, ұзаққа

бармайды: 1 – 2 сағат ішінде жан тәсілім етеді деп болжауда. Бір

кезде олар не де болса, үйіне жеткізуге шешім жасайды да,

машинамен әкеледі. 1 – 2 сағат қасында болып, дәрігерлер ауданға

қайтады. "Жүрегі мықты екен, бермей жатыр"- деп, жақындарына

айтып кетеді. Сол жігіт ертеңіне кешке дейін сол қалпында жатыр. Ет

жақын адамдарынан басқалар есік алдынан ғана сұрасып кетіп

жатты. Аурудың үстіне кіріп, жетпей жатқан ауаны бұзбайыққа

бағыстық.

Ол кезде оның құрдастары баршылық екен – ау! Түнгі сағат 11-

ден өте бастаған кезі. Күні бойы сырттан ғана, ұзап та кете алмай

жүрдік. Аталас туыстығымыз бір болса, 2- 3 үйден кейін үйіміз бар,

әрі көрші едік. Жатқан бөлмесі кең еді, бас сұғып кірсем, бірнеше

күннен бері тікесінен тік тұрған жақын бауырлары т.б. Шетінен

қисайған жерлерінде ұйқыға жеңілген. Сол ес білмей қалған кезден,

күзетші адам аузына су жағып отырған – ды.

Қасында құдағи отыр, ауызына дәкемен су жағып қояды. Дереу

сыртқа шықтым да, 2-3 ағамды шақырып, басын қостым.”Мына

жағдай біздің басымыға лайық емес. Мұндағылар тегіс шаршаған,

15

ұйқыға жеңілген. Күзетіп отырған-құдағи. Кәне, қазірдан бастап,

күзетті өзіміз жасайық!”-дедім.

Ағаларым да оған келісті.

-Қазірден бастап, сағат 3.00 дейін күзетті мен жасаймын, қасыма

біреуің отырыңдар!-дедім. Әр 30 минут сайын температурасын

өлшеп отырмын. Түнгі сағат 1.20 кезінде, тыныс басқаша болды да,

маңдайынан шыққан тер молайып кетті. Осылайша 4-5 минуттан

кейін, жағдайы бұрынғы қалпына түсті. Келісілген уақыттан кейін,

кейінгі екі ағама күзетті тапсырдым. Таңертең жұмысқа кеттім. Сағат

9-дан өткен кезде сол құрдасымның қайтқан хабары да жетті. Елге

танымал, жақсы жігіт еді, ауданнан жерлеу комиссиясы құрылды.

Сүйтіп жүргенде күн де батты. Тағы үйіне түнеп шығуы керек болды.

Әдеттігідей абыр-сабыр, біреу кіріп, біреу шығып жатыр. Бұрынғы

дағды бойынша, бір бөлмеге жайғастырып шам қойған екен. Өлген

құрдасымызды әкесінің туған інісін (жасы ұлғайған ,әшейінде сүрініп

жүретін) қасында боласың деп ұйғарыпты. Осыны білісімен, үйді

үйіне кетіп қалған жақын жердегі құрдастарымды жиып алып, әйелін

шақырып, бір бөлмеге бәріміз күзетке отыратындығымызды айттық.

Әйелі көзіне жас алып, ризалығын білдірді. Біріміз де ұйықтағанымыз

жоқ: марқұм болған құрдасымыз жүрген жері күлкіге толы болатын-

ды. Оларды айтып отырдық. Бұл да жастау кетті, әлі зейнетке

шықпаған.Өлгеннің жаны да, тәні де кетеді екен. Ал тірі жан тірлігін

істейді екен:ешайқайсысы да жанұясының кем болған жоқ. Әйелі

отанында көп болмай, біресе ұлына, біресе қызына тартып береді.

Қолды-аяғы жерге тимей кетті.Елге соңғы барғанымда, құрдасымның

әйеліннің бет әлпетін көріп, ұнатпадым: экологиялық науқас па деп

тұжырымдадым.

Ертелі-кеш бәріміз де сол дүниеге барамыз. Ал бұл

құрдасымызды ол дүниеге шығарып салу үлкен құрметті түрде өтті.

Әкесінің балаларына көңілі толмай:”Мен өлсем, сендер

жабылып мені көме алмайсыңдар!”-дейді екен деген бір сөз бар

ауызда. Балалары тұрып айтып :«Мен олай жасаймын, екіншісі

былай жасаймын!» -дегенде біреуі тұрып: «Әке,сіздің өлуіңіз біледі,

уақтысына қарай, біздің көмуіміз біледі»-деген екен.

Сенбегендік те емес,уайымдаған да емес.Мен кешегі Ұлы Отан

соғысы күндерінде көмусіз қалғандарды да, көмуге дене табылмай,

быт-шыт болып бөлініп кеткендерді де көрдім.Тіпті жайшылық

заманның өзінде,есі ауытқып, үйден шығып кетіп, қайда қалғаны да

белгісіз болып кеткендерден де хабардармын (Иманбай

Сәрсенбайұлы)Атам қазақ айтады ғой: «Пешенеге Алла жазғанын

көресің!»-деп.Сол болады да.

Табыстырушылар

«Алпыста алты ағаң

болсың, жетпісте

жеті інің болсын»

16

(Балабиден)

Қазақ шаруашылығында «табыстыру» сөзі малға байланысты

қолданылса керек еді.Әдетте малдың төлдеуі көктемге қарай

болады да, қыстан қысылып, азған мал төлдегенде, баласына анасы

қарамайтын жағдай болатын. Соны табыстырушы еді. Менің

айтпақшым одан бөлек. Ашыққаннан естісі айрылған емес,

тойынғаннан болса керек, кезінде зорлықсыз-ақ еркімен

қосылған,уақыт өте келіп,жүректері айнып, ажырасып жүргендерді

табыстыру.

Бәйгеқұм елді мекенінде «А» деген құдам науқастанып жатқан

еді. Соның көңілін сұрауға келгенмін. Айта беретін емі табылмайтын

науқас-экологияның зардабынан болған науқас көңілін аулап, енді

жүруге айналғанымда, құдам баласы мен келіні арасындағы жайға

көшті. Келіні төркінінен келмей отырғанына төрт ай болыпты. Үш ер

баласын ерте кеткен. Ал сол әңгіме айтылған заматта баласы,

келінінің ері, қасымызда отыр.Елде, көршілері, басу айту орнына,

қолтығынан үрлеп, келінге дем берушілер бар сияқты. Екі ортадағы

шатақ- бала күйі келгенмен көңілдес болып, оның денесін ауырлатып

қойыпты. Ал, ол қыздың әкесі дін жолындағы кісі болса керек.

-Менің қызымды алмасын, ана үш бірдей баланың көз жасы

бар, обал-деп, ауырып жатқан құдама көңіл сұрай келгенінде айтып

та кетіпті. Төркініне кеткен келінге дем берушілердің мақсаты-