Час second-hand

«…Мне толькі дваццаць гадоў. Як жыць далей? Мне здаецца, што я выйду ў горад і буду баяцца падняць вочы…»

«…гэта ў вас там рэвалюцыя, а ў нас савецкая ўлада»

Выпусцілі нас уначы. Журналісты, сябры — усе чакалі каля турмы, а нас вывезлі ў аўтазаку і раскідалі па ўскраінах горада. Мяне пакінулі дзесьці ў Шабанах. Каля нейкіх камянёў, каля новабудоўляў. Рэальна было страшна. Пастаяла ў разгубленасці і пайшла на агні. Грошай няма, мабільнік даўно сеў. У кашальку ляжала толькі квітанцыя, нам усім выдалі такія квітанцыі, каб мы аплацілі сваё ўтрыманне ў турме. Гэта мая месячная стыпендыя… Нават не ведаю… Мы з мамай ледзь перабіваемся з грашыма. Тата памёр, калі я вучылася ў шостай класе, мне было дванаццаць гадоў. Айчым сваю зарплату прапівае-прагульвае. Алкаш. Я яго ненавіджу, ён сапсаваў нам з мамай жыццё. Я ўвесь час стараюся падпрацаваць: разношу па паштовых скрынках усялякія рэкламкі, летам садавіной з латка гандлюю або марозівам. Ішла з гэтымі думкамі… Нейкія сабакі бегалі… людзей нідзе не відаць… Страшэнна ўзрадавалася, калі побач спынілася таксі. Назвала адрас свайго інтэрната, але кажу: «У мяне грошай няма». Таксіст чамусьці адразу здагадаўся: «А-а-а, «дзекабрыстка» (арыштавалі нас у снежні). Сядай. Ужо адну такую падабраў і адвёз дадому. І чаму гэта вас ноччу выпускаюць?» Вёз і вучыў жыць: «Дурнота ўсё гэта! Лухта! Я ў дзевяноста першым вучыўся ў Маскве і таксама бегаў на дэманстрацыі. Нас было болей, чым вас. Мы перамаглі. Марылі, што кожны адкрые фірму і стане багатым. І — што? Пры камуністах я працаваў інжынерам, а цяпер кручу стырно. Адных свалачэй прагналі, іншыя прыйшлі. Чорныя, шэрыя, аранжавыя — усе яны аднолькавыя. У нас улада кожнага сапсуе. Я — рэаліст. Веру толькі ў сябе і ў сваю сям’ю. Пакуль чарговыя ідыёты ладзяць чарговую рэвалюцыю, я батрачу. У гэтым месяцы трэба дочкам на курткі зарабіць, а ў наступным — жонцы на боты. Ты — дзяўчынка прыгожая. Знайдзі добрага хлопца і выходзь лепей замуж». Заехалі ў горад. Музыка. Смех. Парачкі цалуюцца. Горад жыў, нібы нас не было.

Мне карцела пагаварыць са сваім сябрам. Не магла дачакацца. Мы ўжо тры гады былі разам. Мелі планы. (Маўчыць.) Ён абяцаў мне, што будзе на мітынгу, але не прыйшоў. Я чакала тлумачэнняў. Ды вось з’явіўся — не запыліўся. Прыбег. Дзяўчынкі пакінулі нас удваіх у пакоі. Якія тлумачэнні!? Смешна! Я, аказваецца, «проста дурніца», «яркі экзэмпляр», «наіўная рэвалюцыянерка». Ён мяне папярэджваў — забылася? Ён мяне вучыў, што не рацыянальна парыцца пра рэчы, на якія не можаш паўплываць. Ёсць такая пазіцыя — жыць дзеля іншых, але яму яна не блізкая, ён не хоча паміраць на барыкадах. Не ягонае гэта пакліканне. У яго галоўная мэта — кар’ера. Ён хоча шмат грошай. Дом з басейнам. Трэба жыць і ўсміхацца. Сёння столькі магчымасцяў… вочы разбягаюцца… Можаш падарожнічаць па свеце, афігенныя круізы, але яны каштуюць дорага, купляй хоць палац, але ён каштуе дорага, можаш замовіць у рэстаране чарапашы суп… Толькі плаці за ўсё. Грошыкі! Грошыкі! Як вучыў нас выкладчык фізікі: «Дарагія студэнты! Памятайце, што грошы робяць усё, нават дыферэнцыяльныя ўраўненні». Суровая праўда жыцця. (Маўчыць.) Ну а ідэалы? Нічога такога, выходзіць, няма? Можа, вы мне што-небудзь падкажаце? Вы ж кнігі пішаце… (Маўчыць.) На агульным сходзе мяне адлічылі з інстытута. Усе паднялі руку «за», акрамя майго любімага старога прафесара. З інстытута яго павезлі ў гэты дзень на «хуткай». Сяброўкі суцяшалі ў інтэрнаце, калі ніхто не бачыў: «Ты, маўляў, не крыўдуй, дэкан застрашыў, што выганіць з інтэрната, калі што… А-а-а-а!» Гераіні!

Узяла квіток дадому. У горадзе я сумую па сваёй вёсцы. Праўда, я не ведаю, па якой вёсцы сумую, напэўна, я сумую па сваёй «дзіцячай» вёсцы. Па той вёсцы, дзе тата браў мяне з сабой, калі даставаў з вуллёў цяжэзныя рамкі з мёдам. Спачатку ён абкурваў іх дымам, каб пчолы адляцелі і нас не джалілі. Маленькая, я была смешная… Я думала, што пчолы — гэта таксама птушачкі… (Маўчыць.) Ці люблю я вёску цяпер? Жывуць тут як раней, з года ў год. Капаюць рыдлёўкай бульбу на сваіх гародах, поўзаюць на каленях. Гоняць самагон. Увечары цвярозага мужыка не сустрэнеш, яны п’юць кожны дзень. Галасуюць за Лукашэнку і шкадуюць аб Савецкім Саюзе. Аб непераможнай Савецкай арміі. У аўтобусе побач са мною сеў наш сусед. П’яны. Гаварыў пра палітыку: «Кожнаму вылюдку-дэмакрату я сам бы галаву разбіў. Мала вам далі. Ну слова гонару! Страляць такіх трэба. У мяне б рука не здрыганулася. Амерыка за ўсё плаціць… Хілары Клінтан… Але мы народ моцны. Перажылі перабудову, перажывём і рэвалюцыю. Я ад аднаго разумнага чалавека чуў, што рэвалюцыю

прыдумалі жыды». Увесь аўтобус яго падтрымліваў: «Не было б горай, чым цяпер. Уключыш тэлевізар — усюды бамбяць, страляюць». Вось і дом. Адчыніла дзверы. Мама сядзела на кухні і чысціла клубні вяргіні, яны падмерзлі і загніліся ў склепе, бо капрызлівыя. Баяцца марозу. Я стала дапамагаць. Як у дзяцінстве. «Што там у вас у сталіцы? — першае пытанне мамы. — Па тэлевізары паказалі мора людзей, усе крычалі супраць улады. Божачка мілы! Страх! Мы тут баяліся, што вайна пачнецца: у адных сыны ў АМАПе служаць, у іншых — студэнты, выйшлі на плошчу і крычалі. У газетах пішуць, што гэта «тэрарысты» і «бандыты». Нашыя людзі газетам вераць.

Гэта ў вас там рэвалюцыя, а ў нас савецкая ўлада». У доме пахла валяр’янкай.

Я даведалася пра вясковыя навіны… Па Юрку Шведа, фермера, ноччу прыехала машына і двое ў цывільным, як у трыццаць сёмым па нашага дзеда. Увесь дом перавярнулі. Камп’ютар забралі. Звольнілі медсястру, Аню Н. — яна ездзіла ў Мінск на мітынг, запісалася ў апазіцыйную партыю. У яе дзіцятка маленькае. Муж напіўся і пабіў: апазіцыянерка! А маці хлопцаў, якія служаць у мінскай міліцыі, выхваляюцца, што іх сыны вялікія прэміі атрымалі. Прывезлі падарункі. (Маўчыць.) Падзялілі народ на дзве паловы… Я пайшла ў клуб на танцы, за ўвесь вечар мяне ніхто не запрасіў танцаваць. Бо… тэрарыстка… Мяне баяліся…

«…ён можа ператварыцца ў чырвоны колер»

Сустрэліся выпадкова праз год у цягніку «Масква–Мінск». Усе ўжо даўно спалі, а мы размаўлялі.

— Вучуся ў Маскве. Хаджу на маскоўскія мітынгі з сябрамі. Клёва так! Мне падабаюцца твары людзей, якія бачу я там. Памятаю падобныя твары ў нас, калі мы выйшлі на плошчу ў Мінску. Я не пазнавала свой горад, людзей не пазнавала. Гэта былі іншыя людзі. Сумую па дому, моцна сумую па дому.

Сяду ў беларускі цягнік і ніяк не магу заснуць. Паўсон… паўява… То я ў турме, то ў інтэрнаце, то… Усё ўспамінаецца… Мужчынскія і жаночыя галасы… «…Ставілі на расцяжку, ногі задзіралі за галаву…»

«…Паклалі аркуш паперы на ныркі, каб не засталося слядоў, і білі пластыкавай бутэлькай з вадой…»

«…Ён насоўваў мне на галаву цэлафанавы пакет або процівагаз. Ну, а далей… самі разумееце, праз пару хвілін я губляў прытомнасць… А ў яго дома жонка і дзеці. Добры муж. Добры бацька…».

«…Б’юць, б’юць, б’юць, б’юць… ботамі, чаравікамі, красоўкамі…»

«…Ты думаеш, што іх вучаць толькі скакаць з парашутам, дэсантавацца па канаце з верталёта? Іх вучаць па тых жа падручніках, што і пры Сталіне…»

«…У школе нам казалі: «Чытайце Буніна, Талстога, гэтыя кнігі ратуюць людзей». У каго спытаць: чаму гэта не перадаецца, а дзвярная ручка ў анус і цэлафанавы пакет на галаву — перадаецца?»

«…Ім падвысяць заробак у два-тры разы… Баюся, яны будуць страляць…»

«…У войску я зразумеў, што люблю зброю. Прафесарскі хлопчык, які вырас сярод кніг. Я хачу мець пісталет. Прыгожая рэч! За сотні гадоў яго добра прыстасавалі да рукі. Трымаць прыемна. Мне падабалася б яго даставаць, чысціць. Змазваць. Люблю гэты пах».

«…Як ты думаеш, рэвалюцыя будзе?»

«…Аранжавы — гэта колер сабачай мачы на снезе. Але ён можа ператварыцца ў чырвоны…»

«…Мы ідзём…»

ЗАЎВАГА АБЫВАТАЛЯ

— Што ўспомніць? Жыву як усе. Была перабудова… Гарбачоў… Паштальёнка прачыніла брамку: «Чула, камуністаў ужо няма?» — «Як няма?» — «Партыю закрылі». Ніхто не страляў, нічога. Цяпер кажуць, што была вялікая дзяржава і ўсё знікла. А што ў мяне знікла? Як жыла я ў доміку без усялякіх выгодаў — без вады, без каналізацыі, без газу — так і жыву. Шчыра працавала ўсё жыццё. Рабіла, рабіла, прывыкла працаваць. І заўсёды атрымлівала капейкі. Як ела макароны і бульбу, так і ем. Футра даношваю савецкае. У нас тут — снегу!