Беларусы, вас чакае Зямля

Перамогшы першы жах, захопленыя падлёткi пачалi наперабой лiчыць. Хвалiлiся некаторыя пасьля, што аж да пяцiсот далiчылi. Дрыжэлi зь перапалоху, iржалi, тузалi вупраж конi ля вазоў. Быццам спаралiжаваныя, паразяўляўшы раты, пазiралi ўверх i жагналiся людзi. Старэнькi пратаярэй, заглушаны грандыёзнай сiлай зьверху, паволi перажагнаўся, зiрнуў на сьвятара побач сябе. Сьцiснула зiхатлiвы пазалочаны крыж дрыготкая рука, а ў вачох, каторыя ўжо так шмат нядолi й цярпеньня бачылi, зазьзялi iскрынкi жаху. Куды-ж лятуць i каму зьнiшчэньне нясуць гэтыя цудоўныя апараты сьмерцi?

Прайшло пару хвiлiнаў пасьля пралёту бамбавозаў. Людзi цiха гаманiлi, але аглядалiся на сьвятароў, што быццам заварожаныя, стаялi ў дзьвярох сьвятынi. Гул паволi ацiхаў i ў тэй цiшы чуткае вуха злавiла скрып драбiн i лякатаньне колаў з боку касьцёлу.

— Бачылi сiлу? — пачуўся цяпер ужо даволi рэзкi й паднечаны голас пратаярэя. — Цi патрабую вам казаць яшчэ тое, што казаў раней, а менавiта, што сiльны чалавек, спануканы д'яблам, аб'явiў сябе Богам? I падумайце пра насьледкi гэтага.

Скрыпучы й паднечаны сьвятароў голас абарваўся. Вернiкi зь няўцямнасью пазiралi адзiн на другога, шапталiся.

— А цяпер памолiмся да Вялiкага Прарока Яна Прадвесьнiка й да Госпада нашага Iсуса Хрыста, каб загаiлi раны зямелькi нашай, каб панаваў гэтта мiр i дабрабыт, каб не адлучаныя былi дзеткi ад матак, жонкi ад мужоў i каб ня плакалi над магiламi родныя, каб ня множылiся ўдовы й сiроты, каб вярнулiся дамоў забраныя чужынцамi на вайну дзяцюкi нашыя i каб не спадарожнiчала нам, мiрным, i Госпаду адданым людзям, гора й няшчасьце. Памолiмся за выбачэньне грахоў i папросiм Госпада, каб трымаў нас у ласцы й апецы сваей.

З такiмi словамi сьвятар крыжам дабраславiў вернiкаў i са сваiм асыстэнтам накiраваўся ў царкву. I неўзабаве з кагадзе зганьбаванае й новавысьвячанае сьвятынi палiлiся малiтвы й мэлёдыi хору.

I тады вернiкi, што малiлiся звонку, пачалi прыглядацца калясцы, што тарахценьнем сваiм зьвярнула на сябе ўвагу адтазу пасьля пралёту бамбавозаў. Дакладней гаворачы, калясцы ўважна прыглядалiся з прычыны яе жабрачага выгляду. Змораны, запылены, спацелы конь, проста галава мiж пярэднiх ног вiсiць, рэбры да самага найменшага палiчыш, — ледзь валачыўся, хiляючыся на бакi ў аглоблях. Збоку йшоў зьняможаны, худы, аброслы, у абноскi апрануты мужчына, галава абвязана шэрай хусьцiнкай, а на возе сядзела маладжавая, з выгляду вельмi стомленая жанчына. Каштанавыя валосы, з пасмамi сiвых, распаўзьлiся спад квяцiстай хусткi, а бочы яе зь нейкай зьбянтэжанасьцю азiралiся навокал, не знаходзячы, здавалася, нiякага пункту апоры. Зношаная фуфайка дапаўняла яе хворы выгляд. Звычайна гнаявы панарад з драбiнамi па бакох сьвяцiўся пусткаю, апроч подсьцiлкi iзь сьвежай травы.

Жанчына спынiла свой зрок на парэпаных босых нагах. Левая, перавязаная нiжэй калена, чырванела закарэлым пятном. Мужчына, стомлены, вiдаць, даўгой хадою, спынiў каня. Той лянiва махнуў галавою, каб адагнаць аваднёў i мух. У царкве вернiкi падыходзiлi да крыжа.

— От, Нiна, дзякуй Богу, прыехалi, — сказаў змораным голасам мужчына да спадарожнiцы.

— Ага… Ну дык што? — спытала Нiна.

— Паглядзiм. Сваiх знайдзiм.

Пiлiпава Аксеня, што ўжо справiлася крыж пацалаваць дыразглядалася дзе й зь кiм на траве для абеду разлажыцца, падыйшла да групы ля возу. Яна зь няўцямнасьцю ўважна прыглядалася жанчыне на возе, мужчыну побач яе, а тады твар Аксенiн распрамянiўся радаснай усьмешкай.

— Нiна, а божачкi мае, Нiначка, дык гэта-ж ты! Антось, родненькi, Госпадзе мой! Людцы добрыя, бяжыце сюды, гляньце хто тутака да нас прыехаў!

Аксенiн голас поўнiўся радасьцю й зьдзiўленьнем. Паўлюк Бурак зь Нiнай Бурачыхай i Антось Дзяркач трапiлi ў сквапныя абдымкi НКВД амаль разам i каля ўзьнялася ваенная бура, асаблiва-ж пасьля выкрыцьця жахаў у Бярэзьвiчах, лiтоўскiя сяляе страцiлi спадзяваньнi, што яны вернуцца.

Пачуўшы Аксенiн усхваляваны голас, неўзабаве лiтоўскiя людзi абкружылi каляску й яе пасажыраў. Цяжка было веры вачом даць, што гэты зьняможаны, худы мужчына зь вялiкiм заростам на твары — гэта той самы шустры, бадзёры, вынаходлiвы, паваротлiвы i языкаваты ды зусiм хлёсткi дзяцюк, што некалi прывандраваў з польскай мабiлiзацыi. А жанчына гэна, у агiднай абшмулянай ватоўцы, з пасмамi сiвых валосаў, некалi прывабнымi, а цяпер горычай перапоўненымi вачмi, гэта тая-ж Бурачыха, прыгожая й жыцьцярадасная, што некалi магла навет старэйшага за сябе скнэру Паўлюка ўходаць. На яе прыгожым, ладна-сьветлым некалi твары паказалiся першыя зморшчыны.

— А людцы мае, чаго-ж стаiцё? — гаманiла Аксеня. — Вазьмiце-ж во пасадзiце iх, дайце iм есьцi цi пiць, можа хочуць…

Антось, якому ўжо цi мала хто трос руку ды якога засыпалi пытаньнямi, адазваўся:

— Дайце пiць. Можа хто квас маiць цi што…

Вялы й слабы голас падчыркнуў запраўдную смагу.

— А ягодка-ж мая, а родненькая, — закудахтала Кмiтава Аўдоля, — гэта-ж во як з таго сьвету вярнулiся.

Антось Дзяркач асунуўся на траву. Яму далi збан з квасам i дзяцюк прагна прылiп да яго вуснамi. Жанчыны памаглi Нiне з возу зьлезьцi i Бурачыха, ступiўшы на зямлю перавязанай нiжэй калена нагой, застагнала.

— Ей во нагу трэба было-б абчысьцiць i перавязаць, каб, баранi Божа, заразы цi чаго… Падстрэлiлi, сукiны сыны, — паясьнiў Антось. — Дзе тут можа Зянькевiч ёсьць? Хлопцы, ты Янук i Стась, падкiньце каню травы якой й напаiце яго. Гэта каўхозны конь, нiбарака, каб ня ён, дык Нiну кiдаць трэба было-б…

Антось зноў прылiп вуснамi да збана, а тады перадаў яго Аксенi, якая старалася напаiць Бурачыху. Янук узяў каня за аброць, адвёў крыху набок.

— Давай, Стась, вунь да гэных, ад iх нахапаем сена.

Яны мiгам падбеглi да шэрагу вазоў, пры якiх ня было лпюдзей наскублi два добрыя ахапкi сена. Худы калгасны конь узяўся жваць неахвотна, быццам не сваймi зубамi.

— Знаiш, ён, мусiць, пiць хочыць, — скказаў Стась.

— Ага. Алi-ж дзе тутака яго напоiш? Нiхай пачакаiць. Хадзi, паслухаем што там Антось расказваiць.

Хлопцы вярнулiся да гурту людзей, што раскладалiся зь ядой на траве побач Антося й Нiны. Зянькевiч аглядаў Нiнiну лытку. З маленькай пляшкi мачаў у сьпiрт вату й абмываў закарэлую рану.

— Гэтта, дзякуй Богу, выглядаiць добра, — гаварыў лекар. — Будзiш жыць i замуж яшчо выйдзеш, — намагаўся жартаваць.

Лекаравы словы ня выклiкалi ўсьмешкi на Нiнiным твары.

— Гэта што сталася?

— Кажу-ж, прастрэлiлi, сукiны сыны, — тлумачыў Дзяркач. — Немiц цягнiк разбамбiў, многа людзей пабiў, а ў наш вагон у сьцяну папаў, дык мы выламалiся ды наўцёкi. А канвойнiкi, гады, страляць пачалi, каб iх самае горшае пекла нi мiнула…

— I дзе гэта было?

— Ды вунь за Дзьвiной. Зь Бярэзьвiч пагналi нас на Лужкi й Дзiсну, а па дарозе тых, што нядужыя, не маглi йсьцi, як сабак стралялi. Гэтак во ейнага Паўлюка прыкакошылi, нячыстая сiла… Божа ты мой, што за сьвет настаў! Пасьля нас у цiлятнiкi, як быдла, напхалi. Недзiка на той бок Полацку, за Дзьвiной, Немiц наляцеў, разбамбiў, многа пагарэла, а каторыя разьбеглiся.

Лекар Зянькевiч перавязаў Нiнiну нагу, злажыў свае рэчы ў скураную сумку i ўстаў. — Ну от будзеш упарадку, — сказаў задаволены, Нiне. Падзякуй Богу, што куля ў лытцы не засела, а збоку прайшла.

— Дзякуй Богу й дзякуй табе, доктар, — адказала падбадзёраная ьанчына.

— Зайдуся да вас пасьлязаўтра, гляну, пiравяжу. Але, здаецца, усё ўпарадку. Гэта што, вы з Антосем цэлы час разам?

— Ага, дзякуй Богу. Каб ня ён, прапала-б я. Мяне спад агня выцягнуў, даглядаў. А майго-ж Паўлюка, вiдзiця як, недзiка пры дарозе, як скацiну, забiлi й навiт нi пахавалi. Божа мой, i за што гэта так?

Нiна пачала хлiпаць, але сухiмi асталiся змораныя вочы. Жанчыны пасьпяшылi iз спагадай. Навокал сяляне параскладалi харчы, узялiся есьцi. Угашчалi Антося й Нiну, зьявiлася навет самагонка. Радасьць зь вяртаньня Антося й Нiны была стрыманая. Думкi забягалi наперад, да няпэўнага й цьмянага заўтра.