З людзьмi i сам-насам

Купіў паштовак, каб імі павіншаваць сваіх немінчанак з 8 Сакавіка. На кожнай паштоўцы — незнаемая красуня птушка задумалася на пустой зімовай галінцы. I трэба кожнай адрасатцы нешта адрознае напісаць. Калі дайшло да Ніны Мацяш, у памяці ажылі радкі:

Siedzi ptaszek na drzewie

I ludziom się dziwuje,

Że najmędrszy z nich nie wie,

Gdzie się szczęście znajduje.

Памятаю, чыё гэта, але ж i заглянуў у багаты том «Księga cytatów z polskiej literatury pięknej». Так, гэта Адам Аснык. Калісьці мне, вясковаму юнаку, верш гэты так спадабаўся, што я яго нават i пераклаў... на рускую мову. Тады, шукаючы сябе, я рыфмаваў на грох мовах: кніжна-рускай, школьна-польскай i навакольна-роднай, пакуль яна, свая, не выбралася канчаткова. Не вытрымаў, дастаў з антрэсоляў папку з надпісам «Першыя творы. Вершы» i перачытаў той пераклад. Даволі прыстойна зроблены, i цалкам, усе васемнаццаць радкоў А вось назаўсёды, як можна ўжо вельмі старому сказаць, запомніліся ў арыгінале першыя чатыры. Напісаў ix мілай Мацяшцы на адвароце паштоўкі, дадаўшы, што мы з ёю, Богу дзякаваць, ведаем, дзе яно, шчасце,— у працы, у дружбе, у радасці сказаць любімым пра гэта не толькі з нагоды святочнага дня.

Ніна мне адказала:

«Ваш ptaszek усё яшчэ siedzi na drzewie перад маімі вачыма i цешыць мяне kolorem, Асныкам i Вашай сардэчнасцю. Не знайшла Асныка ў сваёй бібліятэцы, а захацелася пачытаць яго, так дакладна леглі на душу тыя, працытаваныя Вамі, радочкі».

Што ж, Асныка ў нас амаль зусім, а можна сказаць i зусім не ведаюць. Дый у Польшчы, багатай на сапраўдных паэтаў, ён далекавата не з першых. Аднак цытатаў з яго паэзіі ў згаданым анталагічным томе параўнаўча з іншымі паэтамі вельмі не мала. Тры з ix, найбольш любімыя, пашлю Ніне ў наступным пісьме, перапісаўшы, бо кніжак пана Адама цяпер у мяне, на жаль, дома няма, не пашлеш.

* * *

Сам шчасліва сямейны, a ў сваёй пародыі на верш паэткі, якой доля судзіла застацца самотнай, невядома за што i навошта крыўдзіць яе кплівым перайманнем — за тугу па каханні?..

* * *

Наша ўсенароднасць юбілею Міцкевіча. Настаўніцы адной з мінскіх школ спатрэбілася нават... «отчество великого польского поэта». Мне, ад яе імя, ветлівенька-нясмела пазваніла пра гэта настаўніца маладзейшая, спыталася па-сваяцку.

* * *

Добрая, даўняя прыяцелька, зямлячка. Так рэдка бачымся, што, выпадкова сустрэўшыся на вуліцы, міжволі павіталіся з чмэкам.

Само так сказалася, апавядаючы пра гэта дома.

* * *

Дзеля лепшай pogody ducha перачытваў у першым томе двухтомніка «Толстой и зарубежный мир» дзённік i ўспаміны славацкага друга Льва Мікалаевіча Альберта Шкарвана. Перачытванне знаёмага з палавіны 60-х. З падсветкай успамінам пра падарожнае, позневячэрняе наведанне ў лістападзе 1979-га літаратурнага музея ў замачку Брадзяны. Сюды калісьці ў аўстра-венгерскае магнацкае замужжа прыйшла адна са сваячак Пушкіна. У музеі тым было экзатычна-прыемна пачуць, што Шкарванаў пераклад рамана «Воскресение» выйшаў раней, чым арыгінал у Расіі. Ды яшчэ без цэнзурных купюраў!..

Шкарван вёў свае запісы на трох мовах: славацкай, рускай i нямецкай. Згадаўся магутны, на пяцьдзесят тамоў, збор гвораў Івана Франко: на ўкраінскай, нямецкай, польскай.

Мая беларуска-руска-польская трасянка ў побыце i часткова ў нататках. А добра было б ведаць, ды грунтоўйа, болей моў — з роднай у цэнтры.

* * *

Купіў у магазіне стужку да машынкі, а незнаемы, вяеёлы мужчына спытаўся:

— Мемарыялы будзеце пісаць?

Пра мемуары. Ведае, што ў модзе.

* * *

Нешта згубілася, i я шукаю яго, часамі доўга, а то i яшчэ даўжэй, то больш-менш епакойна, а то i нервуючыея, перабіраючы розньтя варыянты здагадак ды меркаванняў, дзе яно, тое нешта, магло прапасці. А потым яно — тая кніга, той аловак, тыя акуляры — ляжыць сабе ў найпрасцейшым варыянце, толькі сваім, адзіным i нібы хоча сказаць: «А дзе ж мне было ляжаць?»

Гэта ўжо я так думаю, а то i гавару, задаволены знаходкай.

* * *

— Ды я ўжо тую чарку i ў рот не бяру,— кажа па тэлефоне саракагадовая загладуха, якая неяк перад гэтым, пры сустрэчы, скардзілася на сваю печань.

Адказваю:

— А яе i не трэба браць у рот. Палажыла краечкам на ніжнюю губку, а тады коўць — i па ўсім страху!..

Смяемся.

* * *

У сноўскай багатай аграгаспадарцы — галандская апаратура для гадоўлі на адкорм i продаж куранятаў. Карэспандэнтка абласнога радыё ў сваім рэпартажы захапляецца міжволі па-сучаснаму, па-хатняму:

— Жывуць кураняткі коратка, сорак пяць дзён, але ж пристойна!.. Як пазайздросціла.

* * *

Славутыя словы Тургенева пра родную мову ніхто, наколькі мне помніцца, ніколі нацыяналізмам не называў. Ён толькі намі, беларусамі, згадваецца часам! іранічна, з горкім падтэкстам, з болем даўно ды глыбока пакрыўжанай меншасці, якую ў гэтым крыўдзяць i цяпер, далей...

* * *

Русіфікацыя пад выглядам другое дзяржаўнай мовы — па праву двухгаловасці i надалей імперскага арла.

* * *

«Белорусский писатель, пишущий на русском языке». Гэта якраз тое, чаго не толькі для нашай літаратуры, але i для ўсяго народа дамагаецца сучасная ўлада.

* * *

Пасля цікавай, шматлюднай сустрэчы з моладдзю ў Купалавым музеі,— «Кніжны клуб ТБМ»,— падумалася, што вертыкальныя культурнікі, трэба думаць, ужо даўно мяркуюць, як гэта знайсці спосаб больш падкантроліць нашы музеі, як падкантролілі Дом літаратара, у планавым заціску нацыянальнага, народнага, называючы яго толькі апазіцыйным, бэнээфаўскім, а то i фашысцкім...

Ох, каб не накаркаць!..

* * *

Галоўны расійскі камуніст з крывой усмешкаи" радасці гаварыў днямі на каляровым экране, як гэта будзе добра, калі аб'яднаюцца Расія, «независимая Украина и самобытная Белоруссия»... Яшчэ не аб'ядналіся, a ўжо толькі самабытная. У складзе Расіі?..

* * *

Дык жа не ў адных нас, беларусаў, такая бядота з роднаю мовай. Вось прачытаў у татарскім квартальніку «Байрам» пра курдаў у Турцыі:

«Улады вырашылі на тэрыторыі Малой Азіі склеіць усе этнічныя групы ў адзін гурэцкі народ... Улады не ўлічылі, што адзін з гэтых народаў — курды — маюць уласную культуру, сваю мову. Улады вырашылі, што курды павінны быць туркамі, i ўсё. Або наогул не павінны быць».

На колькі гэта разлічана? I ў рускіх з намі таксама ж.

А жыць жа трэба!..

* * *

Нашы глядзелі ў купалаўцаў «Тутэйшых», а потым задаволена здзіўляліся, як рэагуе на спектакль зала, поўная моладзі,— i сцягі, i воклічы.

А потым я пачуў i смешнае. Ha спектаклі па «Раскіданым гняздзе» (у рускім тэатры — па-беларуску!), калі са сцэны пачулася: «Чаго сядзіце? Бацька павесіўся!», моладзь грымнула смехам i воплескамі.

А яшчэ крыху пазней пачуў, што тое «чаго сядзіце?» i далейшае ў Купалавым тэксце... знята. Ці па загаду адных, ці з асцярогі або са страху ў другіх.

* * *

Па радыё «Свабода», у Дубаўцовай «Вострай Браме» — слушная думка пра нашу нацыянальную культурную эліту, якую трэба рупліва ствараць ды ахоўваць, як народны скарб, падмурак самастойнасці. Ён спасылаецца на польскага спецыяліста па Беларусі, прозвішча якога я на слых не ўлавіў. А дадаў бы яшчэ i прыказку: «Najgorzej jak się dziady poczną chlebem bić». («Найгорш, калі жабракі пачнуць хлебам біцца».) А мы гэта ўмеем, i маладыя, i старэйшыя, даводзячы кожны толькі сваё.