Дзе скарб ваш

I яшчэ што запомнілася,— як ён, Панамарэнка, раіў Пестраку напісаць пра перажытае ўспаміны.

— Пишу роман,— адказаў Піліп Сямёнавіч.

А той:

— Да что роман! Вы бы что-нибудь вроде «Былого и дум».

Дарэчы, у выдадзеным тады першым томе гісторыі Беларусі, у прадмове да яе «гісторык» Цімох Гарбуноў у пераліку найстарэйшых гарадоў нашай рэснублікі назваў ... Баранавічы.

Потым той самы «ЗІС» даставіў нас дахаты, на ўспакаенне стрывожаных жонак.

А дапамога найпершаму на тым вечары i закончылася.

* * *

У раі ў Адама з Евай, відаць, не магло быць такое заедзі — ноччу i днём,— як у нашым тут расквітнелым, вільготным i цёплым прылясным наднёманскім раі.

* * *

Чытаў перад вайной у нейкага польскага вальнадумца пра аднаго з ксяндзоў, які казаў сваім прыхаджанам:

— Wierz sobie choć w kozła, abyś tylko dziesięcinę płacił! [⁴]

«Дзесяціна» тая — касцельны налог, які праіснаваў да палавіны XIX стагоддзя.

* * *

Старэнькая артыстка друкуе сваё спрадвечнае фота: сама адвярнуўшыся, валасы даўжэзныя, распушчаныя ледзь не да зямлі. Гэта ўжо не рэкорд красы, a нейкі іншы рэкорд.

Згадалася дамачка ў друскеніцкім санаторыі: багацце светлых валасоў у тоўстых косах, завітых высокай «каронай», на якой бачком i смешна сядзіць недарэчна пацешны капялюшык. А на твары пад тым капялюшыкам на кароне — выразная задаволенасць такою звышкрасой.

* * *

Местачковы калгаснік, добры гаспадар, удачлівы сем'янін. Абое з жонкай сентыментальна шчаслівыя, як «старосветские помещики». Ды вось бяда — ён расхварэўся цяжка. Расказвае мне на чыстым дварэ, на лаўцы пад пышнымі дрэвамі:

— Адно яечка ў мяне ўжо выразалі, будуць, відаць, выразаць i другое яечка.

Жонка, сівенькая i ўвішная, калі прапанавала яму сесці:

— Вось я табе гэта пад попачку падлажу, каб было мякчэй.

Успомніўся Аляксей Кулакоўскі, у якога мы з жонкай гасцявалі ў яго Кулаках, улетку шэсцьдзесят трэцяга.

Пяцідзесяцігадовы, прыкметна важны, ён гаварыў старэнькай маці, ідучы спаць у другую, старую хату ў садзе:

— Мамачка, дзе тут кубачак узяць? Вазьму вадзічкі, можа, захочацца роцік папаласкаць.

I наогул там у ix, на Салігоршчыне, «аўёсік», «хатка», «сонейка»...

* * *

У электрычцы дзед сядзеў насупраць нішто сабе дамачкі i безданаможна, тэарэтычна «прелюбодействовал с нею в сердце своем».

* * *

На трохкутным газончыку каля самай панелі, дзе паблізу i машыны гудуць, i людзі ходзяць, пяць сізых галубоў старанна, увішна штосьці дзёўбаюць. A трохі ўзбоч ад ix — галка, чорная, з шэрай хусткай на гарляку, нешта ўсё вякае ды вякае на ix, крычыць ды лаецца, нечым жа так незадаволеная.

* * *

«Сам у тых багатых гасцях піў ды еў такое смачнае, хваліцца, а няма таго, каб i мне што-небудзь хоць за губою прынёс!..»

* * *

Сустрэўшыся ў міжгароднім аўтобусе, колішнія аднавяскоўцы, баба i дзед, прыкметна радыя сустрэчы, дзеляцца ўспамінамі маладосці. Яна — пра свайго:

— Мы ўжо з ім i цалаваліся...

Стары, перапыняючы яе:

— Можа, i падурэлі ўжо трохі? Яна:

— А што ж!..

I смяюцца абое, ужо бязгрэшныя.

* * *

Праллям-скудзельніцам, што збіраліся, каб весялей працавалася ў гурце, гаспадыня чарговай хаты давала сушаных яблыкаў ці груш — «на сліну».

Падумаць толькі — колькі тое сліны патрэбна было на ўсю зіму прадзення!..

* * *

Здаецца ж, i запісаў ужо гэта калісьці, а яно ўсё памятаецца час ад часу.

Вечар у пісьменніцкім Доме творчасці «Каралішчавічы», з танцамі на сямейным застоллі. У кракавяку — статная дзеўка з кухоннай абслугі. З-за недахопу кавалераў, а то i проста так па-сястрынску танцавала яна з меншанькай сястрой. Абедзве вельмі падобныя, аднолькава чарнявыя ды мілавідныя, аднолькава адзетыя, у аднолькавых гумовых боціках. Старэйшая, ужо зусім нявеста, i малая, як лялька пры ёй. I так жа яна ўдаленька ды сур'ёзна стараецца рабіць усё у тым кракавяку, як старэйшая. I выходзіць жа ў яе — ці не лепш, чым у старэйшай. Прынамсі — для мяне.

Гучыць, тупаціць, радуецца той кракавяк!.. Гадоў ужо добра за трыццаць.

* * *

«Забег — як агню пазычыць». Каб запалак, дык, чаго добрага, i пасядзеў бы ці пастаяў, пагаварыў, а то ж агню, жару бярэ,— трэба несці як найхутчэй.

* * *

У часопісе «Спадчына» — выбар прыказак, зроблены славутым уніяцкім архімандрытам i літаратарам Львом Гарошкам. «Рэлігійны элемент у беларускай народнай творчасці». Бяруся чытаць з зямляцкай цікавасцю: ён жа з вёскі, за два кіламетры ад маёй.

Сярод знаёмага i ў большасці набожнага — трохі жывейшага:

«Набожны, як жыд падарожны».

Тут успомніўся той балагула, што вёз Івана Фёдаравіча Шпоньку i ў далёкай дарозе «шабашил по субботам».

А тут айцец Лёва i зграшыў, нібы калісьці ў родных Трашчычах:

«Набожны, як конь святога Юр'я: святы Юры да касцёла, а конь да кабылы».

«Бог любіць праведніка, а чорт ябедніка».

Ну, а гэта цікавае, «ябедником» сваім хутчэй не наша, а рускае.

* * *

Калі нехта вельмі ж улягаў за нейчай дачкой, не надта каб i прыгожай, у вёсцы казалі: — Во, недзе іхнюю мазку лізнуў!.. Мазка — ад мазаць — кавалачак скваркі, якім, пякучы аладкі, падмазваюць апаноўку, скавараду. У Тлумачальным слоўніку мазкі тое няма.

* * *

Гаспадыня рупліва пытаецца ў суседа-печніка, які робіць ім печ:

— Колькі ж, Адолька, табе яец на яечню?

— Калі будуць плаваць, то тры, а як не будуць, то пяць.

Плаваць, вядома ж, у сале ці ў масле.

ДЗЕВЯНОСТА ЧАЦВЁРТЫ

Чытаў другі том Багдановіча, прозу, пераважна рускую. Успаміналася руская проза Шаўчэнкі,— тое самае адчуванне, што i над старонкамі Максіма Адамавіча,— a ці поўнасцю гэта ягоны, толькі ягоны голас? I ў нашым, i ва ўкраінскім варыянце пра рускамоўнае можна сказаць, што яно — толькі тое, што «приложится» да галоўнага.

У апавяданні «Экзамен» — такі самы «слон», як у маім «Сяргеі». У нашай школе ён, значыцца, быў не самымі прыдуманы, а з гімназічных традыцыяў. I ў Турцы, i ў вёсках былі ж рускія гімназісты ў нядаўнім мінулым, у тым ліку i сярод нашых настаўнікаў.

I не перастаеш здзіўляцца, які ён ранні ў сваёй таленавітасці i эрудыцыі.

Чытаючы ягонае пра Шаўчэнку, успамінаў Максіма Рыльскага, як ён, i ў сваім напісаным, i ў гутарцы са мною, высока ставіў гэтыя артыкулы. А там, дзе ён пра Валадзімера Самійленку я ўспомніў свой салдацка-нявольніцкі блакнот з вершам i гэтага паэта, выпісаным, ужо не прыпомню адкуль. Бо толькі пад упісанай у той патаемны блакнот (простым алоўкам) цудоўнай малітвай палонных запарожцаў: «Ой, визволи, Боже, нас, біднйих невільників» памечана: «Грушевский, «Ілюстрована Історыя Украіни».

...З Самійленкам памяць мяне падвяла: верш «Я не боюсь тюрми i ката» належыць не яму, а нейкаму О. Я. Верниволоду, якога ў украінскім энцыклапедычным слоўніку, на жаль, няма.

A Самійленкава, згадаўшы далёка-першае светлае ўражанне, ажно выпісаць хочацца, хоць толькі першую i аношнюю строфы.

Бачив я усяки перли

i коштовні самоцвіти,

але есть одна перлина,

що з усіх найкраца в сьвіти.

Відібрать і не зможе

ніяка злоба несита,