Над Бугам: выбранае

- Раз - гармонь наша...

- Два - ударнічкі...

- Тры - уніз адсідка пайшла...

- Чатыры - і на курсы каторыя, будуць майстрамі...

- Пяць - хіба ж контрыкам мы папусцімся, каб яны на рабоце ды першымі...

- І шэсць - з піражкамі... усё для нас, для ўдарнікаў.

Невялікі піражок той, а вяліка павага, дорага слова ўважлівае. І тое слова ўдарніку.

І толькі гэта на новыя капылы ўзбіліся, жытку сваю пачалі кроіць, як выйшаў канфуз з Андрэем Андрэевічам, праз гармонь яго, праз галасы: адклеіліся два - басовы і адзін альтовы. Невялікі, здаецца, і клопат, пусцяковіна, можна сказаць: узяў іх, галасы тыя, ды прыклеіў. Андрэй Андрэевіч так і надумаўся, ды проста з работы на склад, да майстра сіговага, да Апацея Еўдаксеевіча - павінен на складзе клей быць, звычайны гуміарабік па канцылярскіх справах - галасы ім падклеіць у самы раз. Як быў на рабоце на дамбе - у гліне, у зямлі, брызентавая спяцовачка на ім памятая, мазалём зашмальцованая, - так і сунуў на склад. Завіхаліся людзі на ім. Апацей Еўдаксеевіч важна пахаджваў, казліную бародку пашчыпваў, павучаў, як сігоў капціць, пакаваць як у скрынкі іх. Зірнуў на яго Андрэй Андрэевіч - «іш ты гніда» - ды з просьбаю:

- Вот што, купец, да зарэзу мне клей патрэбны, адпусці каплі з тры...

Тут Апацей Еўдаксеевіч старога знаёмага ўгледзеў. Спалохаўся нават, успомніўшы пра гармонь, пра чортаву плеш. Але на складзе людзі былі. І спяцовачка на Андрэю Андрэевічу ў зямлі, памятая спяцовачка, немудрашчая, у кожнага рабочага такая адзежынка, а рабочых тых тысячы - у зямлі капаюцца, канал рыюць. І раз людзі на складзе, раз спяцовачка тая зашмальцованая, немудрашчая, ды абіды к таму, крыўды старыя за чорта лысага, за купецкую плеш, - усміхнуўся ў душы Апацей Еўдаксеевіч:

«А зламалі цябе, гада... здалася птаха бальшавічкам, падрэзалі вуркагану крыллі...»

Усміхнуўшыся ды набраўшы віду начальніцкага, важнецкі ўголас:

- А няма ў мяне клею... завода ў мяне няма клеевага для кожнага прахадзяшчага, для кожнага, можна сказаць, шырмача...

Яшчэ далей хацеў сказаць, але змоўк, папярхнуўся, угледзеўшы злавесны цень на твары Андрэя Андрэевіча - сігануў той цень праз шрам і схаваўся дзесьці пад густымі расніцамі насупленага твару. Задам, задам, пасунуў глыбей у склад - нязручна з ім, авантурнікам. Але людзі ў складзе - і страх развеяўся. Мармытнуў:

- Ідзі, ідзі... Нечага тут анцімоніі з клеем разводзіць.

Нічога не сказаў Андрэй Андрэевіч, счарнеў увесь ды, як цёмная хмара, пасунуў за дзверы і пайшоў спакваля да барака.

Думаў усё.

І калі чорная ноч ахінула баракі, калі роўны храп распасцёрся пад высокую столь - сон салодкі змарыў спрацаваных каналаармейцаў, - нацягнуў асцярожна чабаты Андрэй Андрэевіч, паклаў у кішэню прыпасены ржавы цвік, выйшаў, крадучыся, з барака і пасунуў, як цень, да сасонніку, да азёрнага берага, дзе склад, дзе капцільня, дзе былы купец астраханскі - ружовая лысіна - Апацей Еўдаксеевіч.

Клею ўкрасці пайшоў.

Доўга поркаўся ля дзвярэй, ля замкоў немудрашчых, калупаўся цвіком іржавым. Калупаўся і лаяўся:

- Гэтак і пра рамяство забудзешся... Як арэх, паддаваліся колісь любыя замкі...

Раскалупаў. Ціха звякнулі два замкі, што на складзе. Увайшоў, запалкай чыркнуў, абышоў сталы. Цэлую бутлю клею знайшоў на адным.

- На чорта яна мне здалася, цэлая...

Шукаў з запалкай пляшачкі малай, каб порцыю клею адліць. Ступаў крадучыся, каб не рыпнулі палавіцы, рыпам сваім не выдалі б чабаты: за сцяной за пярэбаркай быў ціхі храп - спаў Апацей Еўдаксеевіч, колішнія параходы сніў, караваны лавецкія, астраханскія, волжскія берагі, жытку волжскую сніў, купецкую тую, шырокую.

Сніў ды кідаў спрасонку:

- Гэй, ты, чалаве-е-к...

Уздрыгваў тады Андрэй Андрэевіч, ды сэрца сцінала салодкім зудам, старым, пражытым, даўно зведаным. Захліпалася і ныла сэрца ў тым зудзе: «Эх ты, ночка, да ночка, да цё-о-мная... Цё-о-мная да глыбокая...»

Пра клей аж забыўся. Хіба ночы такія ды клеем паскудзіць. Размяў вольным рухам старыя плечы, ля паліц, ля сцен прайшоўся, вочы ў святле празрыстым, запалкавым разгарэліся. Аж звон у вушах, пра старую тую ночку, да ночку, да цё-о-мную... Цё-о-мную да глыбокую... Чаго, чаго не навалена тут ля сцен: адных адзяялаў аж адзінаццаць, да прасцірадлы, да ручнікі, спяцовачкі новыя для сплаўшчыкаў лагерных прыпасеныя... Цукру мяшкі, сёе-тое яшчэ з харчу лагернага. Прыгледзеўся да тых адзяялаў, рукой гаспадарчаю ў кучу склаў, старанна звязаў у тугі вузел, каб не рассыпаліся, не згубіліся. Сёе-тое з харчу паклаў, узважыў на рукі - у самы раз як данесці. Прыслухаўся да храпу за пярэбаркай, і сверб праняў рукі. Ціха зайшоў, запалкай чыркануў. Ружовая лысіна, у падушку ўмятая, бледна паблісквала пад запалкавым святлом, адтапыраныя старэчыя вусны слюнявіліся, нос храпеў з посвістам старым, з захліпінай.

- Іш, гніда, раскапусцілася... У самы б раз па ружоваму цемені стукнуць... За шырмача... Ды ладна... Жыві, задрыга старая, рук сваіх паганіць не буду... І так з цябе хопіць, памятаць будзеш...

Не сцярпеў толькі ў адным: цэлую бутлю клею выліў акуратна пад адзяяла, на падушку, на сарочку тую, на штонікі на купецкія.

- Ведаў каб, як дзярма шкадаваць... Будзеш зубамі адгрызаць, ірад бога не нашага... Іш ты, бюракрат пляшывы...

І пайшоў за пярэбарку, вузялок з адзяяламі падкінуў на плечы, крактануў разы са два і пайшоў у ноч, у цемень, прыбаўляючы кроку. Пайшоў у бок ад баракаў, тропкамі тайнымі, няходжанымі, праз лясную глухамань, праз балоты, праз сівыя валуны да імшарыны, папяваючы песню тую пра ночку, да ночку, да цё-о-мную, цё-о-мную да глыбокую...

Два дні і дзве ночы не было Андрэя Андрэевіча. Брыгадзірава гармонь ляжала на нарах, цьмяна паблісквала асірочанымі галасамі, наганяючы сум на ўдарнічкаў: туфтачэй былых, філонаў учарашніх. Не было ў іх руках таго спрыту, умельства, каб прайсціся сярэбранымі галасамі, пра яблычка галасамі тымі ўдарыць, ногі настроіць на польку-кадрыль. І не да яблычка было, не да кадрылі...

- Брыгадзір уцёк... Перад контрыкамі цяпер канфуз, як даведаюцца... Перад кратамі землянымі - перад кулакамі знявага...

І вечарам познім, калі масціліся ўдарнікі на сон, заявіўся ў барак Андрэй Андрэевіч, як з неба ўпаў, нечакана. Узрадаваліся, узрушыліся, насустрач кінуліся. Грымнулі вясёлае «ўра», вітаць кінуліся і аселі. Асекліся. П'яны быў брыгадзір. Нахохлены, шэрая цвецень шчок была нерухомай. Быў ён нябрыты, ускудлачаны, матляліся лапікі спяцовачкі - у пух і ўдрызг пайшла яна, немудрашчая, брызентавая. Відаць, у лесе туляўся, аціраў галлё, прадзіраўся праз параснік, праз чашчобу. Ішоў паміж нар, хістаўся, хапаўся рукамі за перакладзіны нар, агрызаўся на ўсіх:

- Гэй, вы... у Бога вас, у Хрыста... Дарогу мне, брыгадзіру, дарогу...

І як быў нераспрануты, неразуты - заваліўся на нары. Заснуў хваравітым сном. Ускакваў у сне, несусвеціцу вёрз пра гармонь, пра клей, пра ружовую плеш, пра адзінаццаць адзяялаў лагерных.

«Далікатная васпітанія» ўсміхнулася, шапарнула:

- Адзяяльцы, відаць, камандзір наш папёр. Ручак яго не мінулі...

Грымнулі з нар, з куткоў:

- Ціху ты, балдзей... Нішкні...

Ушылася ў нары «васпітанія», сціхамірылася...

А раніцою, чуць свет, узняўся Андрэй Андрэевіч з нар, на двор выйшаў да бляшанага ўмывальніка. Мыўся, чапурыўся, доўга прыгладжваў ускудлачаныя валасіны, брызентавыя штаны размінаў на палене хваёвым - усё стараўся складку навесці. Сцюдзёнай вадой боты абмыў - ад бруду, ад гразі балотнай. Чапурыўся, рыхтаваўся да нечага. І чакаць не прыйшлося доўга. Прыйшлі, загадалі ісці, павялі пад канвоем.

І на допыце заявіў без доўгіх анцімомій:

- Ну што ж, сесці прыйшоў, таварыш начальнік... За адзінаццаць адзяял, адну скрынку сігоў ды пакуначак цукру няважаны... Ды яшчэ за няважаную даверыю...

І без доўгіх анцімоній сеў.

Пасадзілі Андрэя Андрэевіча. За жалезныя краты немудрашчыя, ізалятарскія.