Дрэва вечнасцi

Адхінуўшы цяжкі полаг, прапусціла мяне ў залу,

Дзе ў рубінах бадахшанскіх узвышаўся балдахін;

Там пад ім сядзела тая, што наўкол праменне слала,—

З воч-азёраў бліснуў позірк, як з агатавых глыбінь.

Доўга я стаяў маўклівы. Не сказала мне ні слова,

Толькі ветліва глядзела з цёплай ласкай на мяне.

«Ты ідзі,— Асмат шапнула,— не чакай дарма размовы».

І ад слоў тых нечаканых я ізноў запалымнеў.

Сумны я пакінуў залу, ўслед Асмат пайшла за мною.

Я падумаў: «Свет імклівы, толькі што ты даў бальзам,—

Ты надзеяй сэрца ўсцешыў, дык нашто разбіў журбою?

Дзве душы злучыў — навошта ж зноў рассек іх папалам?»

Мы ішлі праз сад. Сказала мне Асмат спагады словы:

«Расчыні для шчасця дзверы, гора стогны заглушы;

Ты не муч сябе дакорам, што была яна суровай,—

Сарамлівасць прыкрывае гордасць юнае душы!»

Я сказаў: «Бальзам для сэрца маеш толькі ты, сястрыца,

Дык не дай з душой расстацца, весткі шлі штодзённа мне;

Боль душы яны суцішаць, як гаючая крыніца.

Што пачуеш — вестка тая хай мяне не абміне».

Ехаў верхам я дадому, слёзы беглі, як расінкі.

Увайшоў у спачывальню ды не мог заплюшчыць воч.

Спахмурнеў крышталь аблічча — стаў сіней, чым колер сінькі;

Стаў нямілы мне заранак, стала мне ратункам — ноч».

ПІСЬМО, НАПІСАНАЕ ЦАРОМ ХАТАЙЦАЎ У АДКАЗ ТАРЫЭЛЮ

«Пасланец вярнуўся ў тэрмін, ён прывёз адказ хатайцаў.

З ганарыстаю пагардай перадаў хатайскі цар:

«Мы зусім не баязліўцы, крэпасць наша вам не здасца,

Мы не хочам нават ведаць, хто такі ваш гаспадар».

Ён пісаў: «Шле Тарыэлю свой адказ Рамаз Вялікі:

Я чытаў пісьмо, здзіўляўся з непачцівасці тваёй,—

Як пасмеў ты слаць загады мне, цару дзяржаў шматлікіх?

Не жадаю болей бачыць пісьмаў, пісаных табой!»

Я намеснікаў адданых разаслаў сабраць дружыны.

Раць індыйская сышлася — неба мае меней зор! —

З месцаў блізкіх і далёкіх войскі йшлі ды йшлі няспынна:

Занялі палі, даліны і цясніны дзікіх гор.

Без затрымкі, без дакору пакідалі сем'і, хаты;

Я агледзеў на парадзе строй атрадаў баявых,

Пахваліў байцоў бадзёрых, выгляд смелы, зухаваты,

Зброю сталі харазмійскай, шпарканогіх коней іх.

Я высока ўзняў над плошчай царскі сцяг чырвона-чорны,

Загадаўшы войску рушыць, як пачне займацца ўсход.

Сам жа месца не знаходзіў — так было на сэрцы горна:

«Калі сонца не пабачу, як змагу ісці ў паход?»

А прыйшоў дамоў — заныла сэрца, сціснутае скрухай,

Пацяклі струменнем слёзы, быццам хваля змыла гаць.

«Што ты робіш, доля злая? — паўтараў я, паўшы духам.-

Што ўздыхаць таму па ружы, хто не змог яе сарваць?»

СУСТРЭЧА ТАРЫЭЛЯ З НЕСТАН-ДАРАДЖАН

«У пакой слуга з пасланнем увайшоў неспадзявана,

Мне, ахопленаму смуткам, ад Асмат пісьмо ўручыў.

«Ты прыходзь,— яна пісала,— кліча месяц твой жаданы,—

Гэта лепш, чым горка плакаць, лёс няўдалы кленучы».

Быў я рады так, як можа гэта толькі закаханы,

Зноў пайшоў у сад знаёмы, хваляванне ледзь трываў;

І Асмат на тое ж месца падышла ў час чаканы

І з усмешкаю сказала: «Месяц там чакае льва!»

Павяла мяне па ўсходах, дзе ўзвышаліся тэрасы;

Глянуў: выйшаў месяц ясны, ўсё наўкол заліў святлом;

Шоўк зялёны ўбораў пышных ахінаў дзівос акрасай

Стан дзявочы непаўторны. Быў узрушан я суздром.

На дыван ступіў нясмела. Пачала згасаць трывога,

Знік сумнення морак; радасць узышла, як слуп святла:

Там сядзела дзіва-дзева, сонца хто ярчэй намнога,

Твар схавала, толькі ў бок мой мелькам вокам павяла.

І прыслужніцы сказала: «Дай прысесці амірбару».

Мне Асмат дала падушку, сеў я побач каля той,

Хто магла быць сонцу парай, перад кім знікалі хмары.

Я дзіўлюся, як дагэтуль не расстаўся я з душой.

«Ты даруй,— яна сказала,— мне за гонар мой дзявочы,

Што прымусіла маўчаннем стрэчы шчасны міг забыць,

Што лілі ад крыўды гэтай слёз паток нарцысы-вочы,—

Але ж дзеве з амірбарам вельмі сціплай трэба быць.

І хоць стрыманай жанчына быць павінна пры мужчыне,

Але горш хаваць пачуцці, калі гора ў сэрцы шмат.

Так і я прыкрыла ўсмешкай гора тайнага прычыну;

Вось таму я і паслала да цябе сваю Асмат.

З тых часін, як пакахалі мы з табой адзін другога,

Аднаму табе належу — клятвы слоў не забывай!

І на тым стаяць нязменна буду я па волі бога;