Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

сендерге ауып тұр. Бізге бала боласыңдар ма?-дейді. Бұлар үнсіз

отырып, ақылдарына сала келе, бала болуға келіседі. Сонымен,

Дүйсенбек пен Құрманкүл "Өкіл бала" болса, Баймұрат пен Жұпар

“Өкіл Әке – шеше” болады. Дүйсенбек оқуын бітіріп, сол Ташкент

қаласында темір жолдың құрылыс жағының инженері болады да,

Құрбанкүл болса, сол қаладағы винзаводында жұмыс жасайды. Ол

кездерде қаланы кеңейтіп, ескі үйлерді бұзып, жаңа құрылыстардың

айдай қарқынды жүріп жатқан кезі. Дүйсенбекте өзіне лайық

құрылысында жүк машинасы бар. Сол бұзылған үйлердің күйген

кірпіштерін жинастырып, өздеріне үй салуға кіріседі. Қаланың

жанынан(пригород) жер алады. Құрылыс материалдары жинала

бастайды. Баймұрат болса, бір заводта қарауыл екен, ол да қарап

жатпай, жиналған материалды пайдаланып, үй салуға кіріседі. Үй де

салынады. Үй Баймұраттың атында, бәрі бірге түрып жатады. Көп

ұзамай, дүниеге ұл бала келеді. Атын Серік қояды. Серік –

Баймұраттың немересі. Қуанышта шек жоқ. Қашан күледі, қашан

сөйлейді, қашан жүреді дегенді ыждағатсыз күтуде. Байекеңнің

ермегі Серік, жұмыстан келсе, айналдыратыны сол Серік. Қаладан

Дүйсенбекке 2 – қабаттан екі бөлмелі үй де тиеді. Бұлар бірде онда,

бірде мұнда жүріп жатқан кезі екен. Елдегі үшінші бала, Есенбек

үйленеді. Бұл да әке-шешесі жоқ, өз қатары жетім қыз екен. Бұл

кезде мен үш балалы болған кезім. Менің де асып бара жатқан

жағдайым жоқ. Бірақ нағашыларымнан мәліметім толық. Бірақ әлі

араласа қойғанымыз жоқ болатын-ды.

Дегенмен, мен олардан көп үлкенмін, үлкендігімді білдіруім керек те

деп, Есенбектің келіншегіне құтты болсын айтуға бел байладық. Бұл

кезде ол ағасы Қоңыратпен бірге еді. Қаңырат болса, екі қызы бар,

әлі жас. Бірақ өзі көптен науқас – туберкулез екен. Әйелі трактор

айдайды. Өзі тракторға жарамаған соң, әйеліне берген екен.

Біздің алғашқы келуіміз. Сөз үстінде баяғы нағашысы жаздырған ата

тегі туралы қағазды сандықтан алды. Бұлардың мені, әйелімді

бірінші көруі. Бұлардың әжесі менің әжеммен(Күланмен) бір үйдің

қызы болатын. Осылайша, бір – бірімізбен қатынасып кеттік. Бір

күндері Дүйсенбек отпуск алған екен, күн бата қасында 7 жолдасы

бар үйге келді. Бұл кеш 2 май күні болатын. Бұл келіс те

нағашымның менің отаныма алғаш келуі. Мал сойылды, құрмет

жасалынуда. Таңғы сағат төртте жүрмекші болды. Шығарып салдық.

Осыдан бастап, бір – бірімізбен араласып та кеттік. Бұл келісте өкіл

әкесі Баймұрат та бар. Біз келін алғанда, Баймұрат та тағы бірге

153

келді. Менің балаларым (Нұрлан, Ғалым, Нұржан) олардың

отанында бірнеше рет болып жүр.

Баласы Серік темір жол институтында оқып жүрген кезінде, армия

қатарына алыныпты. Сол мерзімді кезін өтегенше, Баекең екі рет

қиыршығыстағы балаға барып та келді.

Дүйсенбек білікті маман ретінде темір жол салуға Кубада үш жыл,

Ауғанстанда 1,5 жыл жүріп келді. Кубада бүкіл семьясымен екі жыл

болды. Бала ол кезде жас, бастауыш класта оқиды. Екеуінен де

келген соң, кезектен тыс “Волга” машинасын берді.

Бір күндері сол машинасымен келіп, баланың үйлену тойының

болатынын бір ай бұрын хабарлап кетті. Тойға бір күн бұрын

немеремізді ертіп бардық. Той қыздың үйінде екі күн, келген соң екі

күн болды. Өз үйінде өзбек, орыс, қазақша өтті. Бәрі жетеді. Қалада

тұрғанмен баяғы соқтырған жер үйі, өз әуле жайы бар. Баекең болса

дихан, далаға да сол қарайды. Бұл кезде ол зейнеткер.

Бала үйленген соң, үкімет үйінде Серік тұрады да, Баекеңмен бірге

Дүйсенбек әйелімен. Серіктің де жұмысы бар, мемлекеттік қауіпсіздік

комитетінде, Ленинградқа барып, екі жыл оқып келген. Серік те

қызды болған кез. Бір күні телефонмен Баекең қатты науқасты

болғанын хабарлады. Қазір үйде, ауруханада көп уақыт күзеттік те

деді. Хабарды есітісімен бір өзім жеттім. Бұл кез менің Түлкібасқа

келген кезім болатын. Барсам, Баекең азып қалған екен. Төсекте

жатыр. Әңгімелесіп байқасам, тән ауруынан жан ауруы басымдау

көрінеді. Тән дегенде қанның қысымы екен де, жан дегенде

қартайған шағында түрлі қаңкү сөздер, яғни ағайынның «Бар болсаң,

көре алмайды; жоқ болсаң, бере алмайдының» сабағы сияқты екен.

Әдепкі күні – ақ орнынан тұрып, әңгімелесу барасында сауығуға бет

бұра бастады. Көңілі де серги бастады. Келесі күні есік алдына

шығып та әңгіме – дүкен құрысытық. Үш күн әңгімелесіп, іштегі

жатқан шерін тарқата айтты.

Жоғарыда айттым ғой, “Құрама” деп аталатын аталас ағайындары

қартайған шағында арамызға кел деген екен. Барып көрейік,

аңдысын байқайын деп барыпты да. Үш күндей болған екен, әдепкі

күні арқа жарқа қарсы алғанымен, келесі күндері сырлары мәлім

болғандай. Сонымен мақұл дей қоймай, қайтып келсе керек. Сол

айтылған сөздер Баекеңнін қан қысымының артуына әсер етсе

керек. Бір күндері Баекең ауруханаға түседі. Ойлану барасында

күзетке де енеді. Күндіз кемпірі күзетсе, түнде өкіл баласы Дуйсенбек

күзетуге барады. Кел деген ағайындары мұны есітсе де бірі де

келуді білмейді. Бір күні бір келіні келіп (жақсы сыйласатын болса

керек), кетерінде 2000 сом ақшаны дәрі алуға жұмсаңыз деп

ұсынады. Баекең қаражатым бар, балаларыңа жұмса деп алмаған

соң, ол келін ренжитінін айтады. Сонымен, ол келін ақшаны

қалдырып кетеді.Бір күні жұмыстан келе жатқан Дуйсенбекке

ертеректегі көршісі армян жігіті Баекеңнің көрінбей кеткенін сұрайды.

Баекең ауруханада, күзетте екенін естиді. Сол күннен бастап, сол

154

армян жігіт те Дуйсенбекпен күзетуді бөліседі. «Құрама» аулындағы

ағайындары ат ізіп әлі салмайды. Баекеңнің үйге келгені сол екен,

Дуйсенбек соны маған хабарлаған екен. Мен барғандағы Баекеңнің

маған айтқандары осы болды, үй Баекеңнің атында екенін айтып

едім ғой. Осы жағдайдан кейін Баекең баласы Дуйсенбектің атына

үйді аударуды ойластырады, баласына айтады да. Бірақ Дуйсенбек

оған басу айтып, олай жасамаңыз дейді. Баекең аналардың ойын

түсініп, әйтеуір бір қаза бар ғой, олай – бұлай болып кетсем, аналар

сені талауға барады. Сондықтан көзім тірісінде атыңа аудар деп,

қайта-қайта айта береді. Сенің адалдығыңа көзім жетті ғой.

Елдегілер сені қинайды, атыңа аудармасаң болмайдыға басады.

Мұны да Баекең өз аузынан баяндады. Мен де жұбату сөздер айтқан

болып жатырмын. Баекең науқасынан әжептәуір-ақ айыққандай

болып қалды. Іштегі алып бара жатқан ылаң сөздер сыртқа шықты

ғой, іші босап та қалды емес пе.

Алла туғаннан жарылқай ма, бөгдеден жарылқай ма, ол бір Алланың

ісі. Бір - бірімен туғаннан артық сыйластықпен өмір сүріп жатқанын

қанша рет барғанда да көріп жүргеніміз бар–ды. Мен рұқсат сұрап,

ауылға қайтуға бет алдым. Мені шығарып салуға шыққанында,

Дуйсебектің өз аузынан жоғарыдағы жағдайды тағы есіттім. Көп

ұзамай, тамды Дуйсенбекке аудартыпты. Жазға қарай бір күні түс

ауа тағы Ташкенттен телефон арқылы байланыс басталды. Баекең

00

қайтыс болыпты. Намазы ертең сағат 6

-да дейді. Бұл қалай, таң

атпай шығады ма деген ойға қалдым. Хабарды ала сала,

машинамен түнделетіп жеттік. Сүйтсек, Ташкент уақытымен біздің

уақыттың 2 сағат айырмасы бар екен. Сонымен Өзбекстан

тәртібімен бізше сағаи 8 00 -де намазы өтіп, жерлеп те келдік. Кейін

тағы барып, құран оқып та қайттық. «Құрама» аулындағы туыстары

сауында келмесе де, намазға келгендерін көрдік.

Дуйсенбектің елдегі Қоңырат деген ағасы он жылдай туберкулезбен

ауырып, ертеде қайтқан–ды. Оған Дуйсенбек намазына үлгеріп келе

алмады. Елдегі ағайындар болып жерлегенбіз, Дуйсенбек намазы

өткен соң келген. Ағасынан қалған екі қыз тұрмысқа шыққан

болатын.

Қазір Дуйсенбек сол үйде шешесі саналатын Жұпармен бірге тұрып